Góc khuất đằng sau bê bối 1MDB (Kỳ 1: Những 'cái tên số 1 Malaysia')
1MDB là một trong những vụ bê bối tài chính lớn nhất thế giới. Hàng tỷ USD từ một quỹ nhà nước dùng để giúp người dân Malaysia biến mất trong bóng tối của hệ thống tài chính toàn cầu. Vụ bê bối dẫn đến sự sụp đổ của đảng chính trị đã cai trị Malaysia kể từ khi giành được độc lập. Một tay chơi bị buộc tội ở Mỹ và Malaysia hiện vẫn đang chạy trốn. Siêu du thuyền sang trọng trị giá 250 triệu USD của người này hiện đang nằm trong tay nhà chức trách. Mọi ánh mắt đều đổ dồn về thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia, nơi cựu Thủ tướng kiêm cựu Chủ tịch hội đồng cố vấn của 1MDB, ông Najib Razak đang hầu tòa. Dàn nhân vật xoay quanh vụ bê bối 1MDB đã vẽ nên bức tranh về một câu chuyện mang tính toàn cầu - từ những nhà báo đã kiên trì chạy theo vụ việc cho tới giới thượng lưu quốc tế bị cáo buộc đã trục lợi.
Từ trái qua: Jho Low, ông Najib Razak và bà Rosmah Mansor. Ảnh: CNN
Cựu Thủ tướng Najib Razak
Trung tâm của câu chuyện này là cựu Thủ tướng Malaysia: người đàn ông từng không thể chạm tới, người đã thành lập quỹ này vào năm 2009 để thúc đẩy sự phát triển kinh tế của quốc gia nhưng lại không ngờ rằng nó đã đưa ông và triều đại chính trị của ông xuống dốc vài năm sau đó.
Để thực sự hiểu về ông Najib, cần tìm hiểu xuất thân của ông. Ông Najib là con trai cả của Thủ tướng thứ hai của Malaysia, Abdul Razak, và cũng là cháu trai thứ ba của vị thủ tướng đầu tiên. Rõ ràng, ông Najib xuất thân từ tầng lớp quý tộc chính trị. Sau khi trở thành thủ tướng vào năm 2009 - với tư cách là người đứng đầu đảng thống trị nền chính trị Malaysia trong nửa thế kỷ - có vẻ như cuối cùng ông đã đảm nhận vai trò tiên phong.
Là một người ngưỡng mộ nước Anh, ông Najib hoàn thành chương trình giáo dục trung học tại Đại học Malvern của Anh, một trường tư thục danh tiếng, trước khi học Kinh tế công nghiệp tại Đại học Nottingham. Bối cảnh đó cùng với tài hùng biện về tầm quan trọng của đạo Hồi “ôn hòa” đã khiến ông trở nên phù hợp với những lãnh đạo phương Tây đương thời, trong đó có cựu Thủ tướng Anh David Cameron và cựu Tổng thống Barack Obama.
Nhưng có những “đám mây đen” bao phủ ông ngay từ khi bắt đầu làm thủ tướng. Các câu hỏi về thỏa thuận tàu ngầm với Pháp được đưa ra vào năm 2002 khi ông là Bộ trưởng Quốc phòng. Nhiều người cho rằng khoảng 130 triệu USD đã được trả cho ông như một phần của thỏa thuận trị giá 1,2 tỷ USD, điều mà ông Najib luôn phủ nhận. Vụ một người mẫu Mông Cổ làm phiên dịch cho thỏa thuận tàu ngầm bị sát hại đã đặt ra nhiều câu hỏi hơn nữa. Cuộc điều tra của Pháp vẫn đang tiếp tục trong khi chính phủ mới của Malaysia mới mở lại cuộc điều tra. Ông Najib khẳng định không bao giờ gặp người phụ nữ này.
Ông Najib thành lập quỹ 1MDB vào năm 2009. Vào tháng 7-2016, Bộ Tư pháp Mỹ đệ đơn kiện dân sự với cáo buộc rằng hơn 3,5 tỷ USD đã bốc hơi khỏi quỹ. Sau đó, con số này đã tăng lên hơn 4,5 tỷ USD. “Một số quan chức tham nhũng coi quỹ công khai này như một tài khoản ngân hàng cá nhân”, Bộ trưởng Tư pháp Mỹ lúc đó là Loretta Lynch cho biết. Vụ kiện nêu tên thủ phạm là “quan chức số 1 Malaysia”, sau đó được chính phủ Malaysia xác nhận là ông Najib Razak. Ông bị các công tố viên Mỹ cáo buộc nhận 681 triệu USD từ quỹ này nhưng đã trả lại phần lớn. Chính quyền Malaysia bác bỏ mọi hành vi sai trái của ông Najib khi còn đương chức nhưng sau thất bại gây sốc của đảng cầm quyền tại cuộc tổng tuyển cử năm ngoái, số phận của ông đã thay đổi đáng kể.
Một số căn hộ của ông đã bị đột kích và cảnh sát đã thu giữ một kho hàng hóa xa xỉ cũng như 28,6 triệu USD tiền mặt. Hiện tại có 42 cáo buộc chống lại ông liên quan đến tham nhũng, rửa tiền và lạm quyền. Ông không nhận tội đối với tất cả các cáo buộc này và luôn khẳng định mình vô tội.
Cựu đệ nhất phu nhân Rosmah Mansor
Thói quen chi tiêu của vợ ông Najib được so sánh với Imelda Marcos và Marie Antoinette. Kể từ khi chồng bị mất quyền lực, bà Rosmah Mansor, 67 tuổi, chính thức bị buộc tội rửa tiền và trốn thuế, song bà luôn bác bỏ.
Sở thích đắt đỏ của bà Rosmah đã bị chỉ trích rộng rãi ở Malaysia, nơi bà bị lên án gay gắt vì xa rời những dân thường, những người phải chật vật đấu tranh để kiếm sống. Năm 2018, các cuộc đột kích của cảnh sát vào nhà của vợ chồng ông Najib đã trở thành hiện tượng trên các phương tiện truyền thông xã hội với hình ảnh những chiếc xe đẩy siêu thị chứa hơn 500 túi xách xa xỉ, hàng trăm đồng hồ và 12.000 mặt hàng trang sức được cho là có giá trị lên tới 273 triệu USD. Điều này càng củng cố thêm những nghi ngờ của người dân Malaysia rằng, gia đình cựu tổng thống đã sống một cuộc sống hết sức xa hoa.
“Bà ấy không thô lỗ nhưng cũng không đặc biệt thân thiện hay sôi nổi. Bà ấy đi qua như là một người bất cần. Vào những ngày Rosmah Mansor được gọi đến để thẩm vấn, có rất nhiều người quan tâm đến trang phục và túi xách của bà ấy”, phóng viên Rozanna Latiff của Malaysia cho biết.
Jho Low
Nhà tài chính người Malaysia gốc Trung Quốc Low Taek Jho – thường được gọi là Jho Low - được các nhà điều tra Malaysia và Mỹ miêu tả là một trong những kẻ chủ mưu của vụ lừa đảo 1MDB.
Mặc dù không bao giờ giữ vị trí chính thức với quỹ này, ông được cho là đã đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động của nó. Và chính sự hiểu biết và kiến thức kinh doanh sắc sảo đã cho phép ông thành công, theo mô tả các nhà báo Bradley Hope và Tom Wright trong quyển Billion Dollar Whale bán chạy nhất năm 2018. “Jho Low là người thú vị nhất trong vụ 1MDB, một bậc thầy bí ẩn về các nghi lễ. Mọi thứ trở nên rõ ràng từ rất sớm khi ông ấy là điểm kết nối giữa mọi người tham gia vào quỹ 1MDB - và là người duy nhất có tầm nhìn 360 độ về kế hoạch trị giá hàng tỷ USD”, Hope nói.
Theo các công tố viên Mỹ, ông Low đã tận dụng các kết nối chính trị mạnh mẽ của mình để giúp các doanh nghiệp được tiếp cận 1MDB thông qua việc nhận hàng trăm triệu USD tiền hối lộ. Số tiền này đã được rửa thông qua hệ thống tài chính Mỹ cũng như từng được sử dụng để mua một số bất động sản đắt nhất thế giới, các tác phẩm nghệ thuật đáng thèm muốn, và tài trợ cho các bộ phim Hollywood.
Jho Low là người nổi tiếng với việc kinh doanh pha trộn với rất nhiều thú vui. Những bữa tiệc xa hoa và những mối quan hệ bạn bè cao cấp với hoàng gia Arab và những ngôi sao nổi tiếng hạng A đã đưa ông nhanh chóng vươn lên dẫn đầu. Britney Spears thậm chí đã bất ngờ chui ra từ chiếc bánh sinh nhật của ông tại một bữa tiệc ở Vegas năm 2012. Các nhà báo cho rằng, vào thời điểm đó, Jho Low có thể đã có quyền tiếp cận dòng chảy của tiền dễ dàng hơn bất cứ ai.
