Giữ rừng xanh, người T'rin bỏ tục đốn củi hỏi vợ

Đốn trăm bó củi mới lấy được vợ

Theo phong tục của người T’Rin ở xã Yang Ly (huyện Khánh Vĩnh, tỉnh Khánh Hòa), bước vào tuổi cập kê, các chàng trai bắt đầu hành trình đi đốn củi để hỏi vợ. Theo già Hà Mà Dá (78 tuổi, ngụ thôn Gia Cố), muốn tìm được vợ, bên cạnh phải đánh mã la hay, múa giỏi, các chàng trai T’Rin còn phải có sức khỏe và sự chịu đựng dẻo dai để vào rừng sâu đốn củi làm lễ vật.

Vợ chồng già Hà Mà Dá khoe chiếc vòng đồng đã theo mình hơn 60 mùa rẫy.

“Các cô gái bao giờ cũng muốn người mình “chọn mặt gửi vàng” có sức khỏe dẻo dai, cái bụng thật thà, chịu khó làm ăn, chứ chẳng ai muốn chồng mình sau này lười biếng cả. Những bậc làm cha làm mẹ cũng thế, cũng muốn có một chàng rể siêng năng. Cũng vì vậy nên đồng bào chúng tôi mới hình thành tập tục đốn củi để hỏi vợ, mục đích là nhằm thử sức chàng trai trước khi lấy vợ”, già Dá cho biết.

Già Dá bật mí, ngày trước, để cưới được vợ xinh đẹp, giỏi giang, già cũng như bao trai làng cùng thời phải vào rừng sâu đốn củi. “Ngày trước, muốn lấy vợ phải chặt đủ trăm bó củi. Chặt củi cực lắm vì phải chặt cây mọc trên núi cao, thân chắc để chụm lửa lâu tàn. Từ làng đến nơi chặt củi phải hơn một cây số theo đường chim bay, nếu đi đường mòn phải mất hơn 3 giờ đồng hồ.

Củi chặt phải chọn thân cây đều, to cỡ cùm chân người lớn,mỗi bó bằng một vòng ôm. Để được lấy vợ, già phải mất một mùa rẫy chặt củi đấy”, già Dá bộc bạch. Không chỉ nhọc nhằn, việc vào rừng chặt củi gắn liền với nhiều mối nguy chết người.Thời già Dá tìm vợ,rừng rậm nơi mọc củi có nhiều con thú dữ rình rập như cọp, rắn độc. Chỉ cần sơ hở một chút sẽ trở thành mồi ngon của thú dữ.

Cực khổ,nguy hiểm là vậy nhưng muốn được vợ, các chàng trai phải liều mình đi đốn củi, nếu không sẽ chẳng cô gái nào thèm để ý. “Một điều kiêng kỵ là không được gian lận. Nếu chàng trai gian lận số củi mà bị phát hiện thì phạt vạ rất nặng. Không chỉ không được vợ mà còn bị phạt bò, hèo, rượu cần để thiết đãi dân làng. Chàng trai sẽ bị mọi người chê cười và chắc chắn về sau sẽ không tìm được vợ là người làng”, già Dá nói.

Theo các bậc cao niên nơi đây, nhiều trường hợp chàng trai đã đốn đủ trăm bó củi nhưng ông “nhạc phụ” tương lai khó tính, không ưng số củi đó nên bắt đi đốn lại. Việc này là muốn thử thách tính tình, sự kiên nhẫn của chàng rể tương lai. Nếu chàng trai chán nản thì coi như công đốn củi trước đó đổ sông đổ biển. Ở làng Gia Cố đã có nhiều chàng trai chán nản bỏ cuộc vì điều này. Tuy nhiên, sau đó họ cũng tìm được người con gái khác và sống với nhau rất hạnh phúc.

Chỉ cần một bó củi tượng trưng

Theo ông Xa Nga - nguyên Bí thư Đảng ủy xã Yang Ly, ông cha bà mẹ ngày xưa đặt ra tập tục này trước tiên để xem cái sức, cái chí của chàng trai sắp làm chồng con gái mình. Chặt củi mất nhiều sức lực, cực khổ, mất nhiều thời gian. Người không chặt đủ số củi theo thời gian, số lượng thử thách chứng tỏ anh ta không quyết tâm đến với con mình, hoặc anh ta không đủ sức khỏe, tính nhẫn nại.

Người già quan niệm thanh niên mà như vậy thì không đủ mạnh mẽ để chăm lo, bảo vệ cho gia đình. Sau khi chàng trai đốn đủ số củi để làm lễ vật và được gia đình cô gái đồng ý, gia đình nhà trai phải sang nhà gái làm lễ dạm hỏi với các lễ vật cần thiết gồm: chiếc vòng đồng, những sợi dây cơm (chuỗi hạt nhiều màu sắc), chiếc khăn lau mặt mới…

Có gia đình tùy theo yêu cầu của họ nhà gái còn bổ sung thêm ché rượu cần, chiếc nhẫn vàng hay con heo 3 gang tay (chiều dài heo bằng 3 gang tay). Từ năm 1999, UBND tỉnh Khánh Hòa có Công văn số 618/CV-UB hướng dẫn thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang. Tại điều 8 của công văn về bài trừ hủ tục, mê tín dị đoan trong lễ cưới, ghi rõ: “Xóa bỏ tục lệ thử tài chú rể bằng cách chú rể phải lên rừng chặt cây. Vì tục lệ này vi phạm Luật Bảo vệ rừng.

Xóa bỏ tục chặt 100 bó củi làm lễ vật cưới của người T’rin, có thể tìm kiếm một số bó củi khô nộp lễ cưới tượng trưng theo tập quán”. “Khi được cán bộ giải thích, vận động, bà con hiểu rõ tục lệ lên rừng chặt cây không còn phù hợp với cuộc sống mới, mất nhiều thời gian, công sức và không cần thiết nên đã thôi dần. Nhờ đó mà những năm gần đây đã không còn cảnh những chàng trai T’rin phải lầm lũi vác rựa vào rừng đốn cây để có được vợ. Bây giờ, chỉ cần một bó củi khô là chàng trai có thể cưới được vợ”, ông Xa Nga cho biết. Già Dá bảo, bây giờ việc đốn củi để hỏi vợ không còn khắt khe như trước.

Tuy nhiên, trong lễ dạm hỏi không thể thiếu chiếc vòng đồng - vật thiêng chứng minh cho tình yêu của người T’Rin. Sau phần đánh mã la đón tiếp khách, việc kế tiếp là họ nhà gái sẽ mời trầu tất cả mọi người của họ nhà tai. Và, dù không ăn được trầu thì tất cả mọi người họ nhà trai cũng phải nhận trầu từ cô gái.

Ngày nay, mặc dù ít nhiều chịu ảnh hưởng của lối sống hiện đại nhưng đồng bào T’Rin vẫn luôn giữ được nét đẹp văn hóa truyền thống đặc trưng của dân tộc mình. Họ đã biết loại bỏ những thủ tục rườm rà, thay vào đó là những yếu tố tích cực phù hợp với xu thế hiện nay và chắt lọc giữ gìn những tinh hoa văn hóa truyền thống.

Phan Oanh