Giữ hồn thiêng cho người Jrai

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút (xã Iaka, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai) là người lưu giữ, truyền nối những giá trị văn hóa cồng chiêng từ thế hệ trước đến thế hệ sau trong đồng bào dân tộc thiểu số Jrai. Ngoài ra, ông thường mang tiếng chiêng của mình đi khắp các lễ hội lớn trên cả nước và thế giới để quảng bá về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Ông còn là một giáo viên chuyên dạy chơi các loại nhạc cụ dân tộc cho học sinh, sinh viên.

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút (người mang trống) luôn tâm huyết gìn giữ văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Ảnh: Phạm Hoàng

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút (người mang trống) luôn tâm huyết gìn giữ văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Ảnh: Phạm Hoàng

Truyền thống giữ hồn thiêng

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút sinh ra và lớn lên tại làng MRong Yố (xã Iaka). Quá trình trưởng thành của ông luôn gắn liền với văn hóa Tây Nguyên, nhất là tiếng cồng chiêng.

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút với một vẻ bề ngoài giản dị, đặc biệt dù ở nhà hay đi rẫy, ông H'Mút luôn mang bộ quần áo truyền thống của người dân tộc thiểu số Jrai. Trong ngôi nhà sàn của ông là một không gian sinh hoạt đậm nét đặc trưng người Jrai, với những loại nhạc cụ dân tộc: Cồng, chiêng, đàn t'rưng, trưng bày nhiều bộ trang phục người Jrai từ xa xưa...

Chia sẻ với chúng tôi về cuộc đời gắn với tiếng chiêng, ông H'Mút cho biết, cha ông là một nghệ nhân cồng chiêng có tiếng trong làng. Từ khi lên 5 tuổi, ông đã theo cha đi biểu diễn cồng chiêng vào các dịp lễ mừng lúa mới, hay cưới, đám ma, bỏ mả... Tối về, người cha thường đem chiêng ra lau chùi, ông H'Mút ngồi bên được người cha kể về tiểu sử, ý nghĩa của mỗi loại chiêng. Lớn hơn thì cậu được cha hướng dẫn cho cách chơi các loại chiêng, trống, đàn t'rưng và các loại nhạc cụ dân tộc khác.

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút tâm sự: "Hồi đó, tôi mê cồng chiêng lắm, mỗi lúc rảnh rỗi tôi thường tìm lấy cành cây, gõ vào những đồ vật bằng kim loại khiến cho chúng phát ra âm và nhảy điệu xoang như mấy anh chị lớn trong vùng. Những lần đứng trong căn bếp nhỏ, đôi tay cũng vô tình biến chiếc muỗng, chiếc xoong thành "cồng", thành "chiêng"..., dường như bất cứ chỗ nào cũng chính là sân khấu cho tiếng cồng, tiếng chiêng vang lên...".

Hơn 11 tuổi, ông đã xin vào đội chiêng của làng, chưa được 15 tuổi, hầu như mọi bài chiêng, bài hát của người Jrai ông đã thuộc làu làu. Thân hình bé con nhưng ông luôn được tuyển chọn mang cái chiêng Pat, chiêng Pom (bộ chiêng quý, hiếm của người Jrai) để đi biểu diễn khi làng có hội. "Nhưng theo thời gian, giới trẻ càng ngày càng tiếp xúc với các thể loại nhạc hiện đại, xa rời tiếng chiêng. Những ngày lễ trong làng, để huy động được đội chiêng rất khó khăn. Tôi phải đi tìm những người già trong làng đi đánh cho đủ đội chiêng..." - Già H'Mút tâm sự. Khi lên 20 tuổi, nhiều đêm ông trăn trở làm sao truyền được "ngọn lửa" yêu chiêng cho những bạn trẻ cùng trang lứa như mình.

Cùng với bố mình và già làng "vác" gà, heo cùng với các thanh niên trong làng quyết tâm mở lớp dạy đánh cồng chiêng và múa xoang cho trẻ em, đặc biệt là thanh niên trong làng để ai cũng biết đánh chiêng, múa xoang hết. Ông tâm sự: "Đánh cồng, chiêng là phải đánh sao cho theo đúng điệu nhạc để tránh lạc lõng với các thành viên khác trong đội. Học cồng, chiêng không khó, nhưng cái khó là mình phải có tình yêu với nó, người ta đánh là phải gửi tâm hồn mình vào trong từng nhịp chiêng, khi ấy tiếng chiêng mới hay được...".

Suốt cả đời dành cho sự nghiệp duy trì tiếng chiêng trong đồng bào Jrai, bây giờ ông vẫn thở dài, ưu tư khi nghĩ về tiếng cồng, tiếng chiêng trong xã hội đang hiện đại hóa, các thể loại âm nhạc của thế giới đang tràn vào, thì tiếng cồng chiêng sẽ đi đâu về đâu, văn hóa ngàn đời của ông cha ta không biết có bị mai một theo thời gian không?

Nghệ nhân Rơ Châm H'Mút nói chuyện với lớp trẻ về nghệ thuật cồng chiêng Tây Nguyên. Ảnh: Phạm Hoàng

Giữ cho tiếng chiêng không "tắt"

Để văn hóa cồng chiêng của người Jrai có thể phát triển và vươn xa, già H'Mút đã tham gia biểu diễn cồng chiêng ở nhiều sự kiện lớn: Lễ hội văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên và các chương trình nghệ thuật ở các thành phố lớn như TP Hồ Chí Minh, Hà Nội... Ngoài ra, ông còn tham gia các đoàn nghệ thuật đi lưu diễn ở các nước láng giềng như Campuchia, Lào...

Để văn hóa cồng chiêng mãi sống trong mỗi người con Jrai, ông đã nhận lời tham gia giảng dạy cho các học sinh trường THCS Iaka, THCS Ia Mơnông (huyện Chư Păh) và các trường nội trú của các huyện trên địa bàn tỉnh Gia Lai. Năm 2013, ông tham gia giảng dạy cho sinh viên của Học viện Âm nhạc Hà Nội trong vòng 10 ngày. Được nhìn các học sinh, sinh viên đeo trên mình bộ chiêng và hòa vào điệu xoang là niềm động viên rất lớn của ông, để ông không ngừng cố gắng "gieo" thêm tình yêu cồng chiêng trên khắp đất nước

Song song với đó, ông đã sưu tầm được nhiều bộ chiêng quý cho làng. Giờ đây, trên địa bàn xã Iaka cũng đã hơn nửa số thanh niên biết đánh chiêng. Nhiều nhà trong xã có đến 3, 4 bộ chiêng quý để mỗi khi làng có hội lại đưa ra. Trong làng còn giữ 2 bộ chiêng Lào cổ trị giá đến vài chục con bò, có từ thời ông bà xưa để lại chẳng ai có thể nhớ cụ thể nó xuất hiện từ bao giờ.

Nghệ nhân H'Mút cho biết thêm, thời xưa, chỉ có con trai mới được tham gia vào đánh và đụng vào cồng, chiêng. Nhưng ngày nay, phụ nữ được khuyến khích tham gia đánh cồng, chiêng. Điển hình như làng MRong Yố 2 có đội chiêng 10 người, trong đó có 5 nữ.

Chia sẻ với chúng tôi, ông Ksor Sum, Chủ tịch xã Iaka cho biết: "Theo thời gian văn hóa cồng chiêng cũng đang mai một dần. Các nghệ nhân đánh cồng chiêng lão luyện cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay. Nhờ có những người như nghệ nhân Rơ Châm H'Mút nên các thanh niên đã nhận thức được tầm quan trọng của cồng chiêng, đó không đơn giản chỉ là loại nhạc cụ, mà đó còn là văn hóa truyền thống của cha ông...".

Phạm Hoàng

Nguồn Biên Phòng: http://bienphong.com.vn/giu-hon-thieng-cho-nguoi-jrai/