Giáo sư Vũ Khiêu - Tấm gương lao động sáng tạo không ngừng nghỉ

Giáo sư Vũ Khiêu. Ảnh TL

Dường như đó là kết quả của việc suốt mấy chục năm qua ông miệt mài làm việc từ 10-12 tiếng mỗi ngày. Trợ lý của Giáo sư nói rằng, đó là cách để ông rèn luyện trí óc, luôn tạo sự bận rộn cho cái đầu nhằm duy trì sự tỉnh táo, tinh thông về trí tuệ.

Sinh năm 1916 tại làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, ông đã nỗ lực học và tốt nghiệp tú tài trường Bonnal ( Ngô Quyền - Hải Phòng). Năm 1935, ông về Hà Nội hành nghề dạy học tư.

Đến năm 1958, ông đã có gần 30 cuốn sách và tham gia biên soạn gần 30 cuốn sách nữa ở nhiều lĩnh vực: triết học, đạo đức học, văn học, nghệ thuật, văn hóa, xã hội, nghiên cứu và giới thiệu thơ văn và cuộc đời của một số thi hào,...

Ông cũng là tác giả có nhiều tác phẩm ca ngợi tư tưởng Mac-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong cuộc đời cống hiến và làm việc hết mình của mình, ông đã từng đảm nhiệm vai trò là Giám đốc Sở Văn hóa khu 10 tại Việt Bắc, Phó Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học xã hội. Đặc biệt, Giáo sư Vũ Khiêu chính là Viện trưởng đầu tiên của Viện Khoa học xã hội. Năm 1996, ông là một trong những người đầu tiên được Nhà nước trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 vào ngày 10/9.

GS Vũ Khiêu trò chuyện với thầy và trò trường THPT Cao Phong trong ngày khai giảng năm học mới. Ảnh TL

Vóc dáng nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, vầng trán cao, đôi mắt tinh anh, nhưng ấn tượng nhất có lẽ vẫn là mỗi lần Giáo sư xuất hiện trước công chúng với bộ quần áo trắng, thanh lịch, tao nhã.

Là một học giả nổi tiếng về nghiên cứu văn hóa Việt Nam, ông từng là người được các cơ quan, tập thể và cá nhân trân trọng, chào đón hoan hỉ; coi sự xuất hiện của ông tại sự kiện nào đó là một vinh dự hàng đầu. Song, ông không vì thế mà tỏ ra kiêu ngạo, luôn nhẹ nhàng, từ tốn, nho nhã; ăn nói chừng mực, đúng chuẩn của một kẻ sĩ.

Là một nhà nghiên cứu, làm việc từ 10-12h mỗi ngày kể cả khi không còn giữ vị trí quản lý nào, nhưng Giáo sư Vũ Khiêu không vì thế mà xa rời đời sống thực. Đôi lần được đi công tác cùng ông, tôi để ý ông rất cập nhật kiến thức xã hội. Ông không tỏ ra lạ lẫm trước các từ lóng mà giới trẻ sử dụng, thậm chí còn vận dụng chúng rất thành thục khi trò chuyện ngoài lề khiến nhóm phóng viên trẻ bật cười.

Các hiện tượng xã hội cũng được ông tìm hiểu khá kỹ. Hóa ra, ông có cách của riêng mình. Đó là đọc hàng chục tờ báo mỗi ngày. Mục nào ông cũng lướt qua. Nếu quan tâm thì đọc kỹ. Và, ông luôn tuyển trợ lý trẻ tuổi, qua công việc, ông dạy cho họ các kỹ năng, kiến thức cần thiết để vào đời, lập nghiệp. Về phần ông, được họ cập nhật hơi thở cuộc sống hiện đại.

Cách đây chục năm, khi đã trên 90 tuổi, ông vẫn thực hiện những chuyến bay hàng nghìn km, trải qua những chuyến xe vài trăm cây số để đến với những nơi cần ông lan tỏa tình yêu văn hóa Việt và truyền tải tinh thần lao động, sáng tạo say mê, dành trọn cuộc đời cho nghiên cứu khoa học. Đến nơi, ông ngồi nghe nhiều hơn là nói. Chỉ nói khi được mời và nói cũng rất ngắn gọn, xúc tích. Phải công nhận là ông rất năng nổ, nhiệt tình. Ông chỉ hạn chế khi sức khỏe không cho phép.

Có nhiều người bảo ông ham, ái ngại khi thấy ông đi lại phải có người dìu. Nhưng thiết nghĩ, một nhà nghiên cứu văn hóa như ông, tiếp cận cuộc sống thực tế cũng là một cách để cập nhật thông tin và kiến thức. Không đi ra ngoài, không trải nghiệm thì sẽ rất dễ xa rời thực tế.

Đọc nhiều, hiểu rộng, kiến thức uyên thâm nên các tác phẩm của ông đều chuẩn mực. Không những thế, còn thấm đẫm hồn cốt dân tộc. Nhất là lĩnh vực câu đối. Đọc lên thấy cân chỉnh từng chữ từng câu từng vế mà hào khí 4.000 năm dựng nước và giữ nước của đất nước như ẩn hiện khiến nhiều người thích thú và kính nể.

Chính vì vậy, đi đâu cũng thấy câu đối của Giáo sư. Và Giáo sư, cũng rộng rãi mà chia sẻ sự học cao hiểu rộng của mình tới mọi người, bất kể giàu sang hay không, miễn là có lòng với những giá trị truyền thống của dân tộc.

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Ngô Thị Thanh Hằng trao Huy hiệu 70 tuổi đảng cho GS Vũ Khiêu. Ảnh TL

Đầu năm 2017, Giáo sư Vũ Khiêu đã vinh dự đón nhận huy hiệu 70 năm tuổi Đảng. Trước đó, ông đã từng được trao tặng nhiều danh hiệu cao quý như: Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1, Anh hùng lao động thời kỳ đổi mới năm 2000, Huân chương Độc lập hạng Nhất năm 2006, là một trong 11 công dân ưu tú Thủ đô trong dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Không hổ danh là một lão thành cách mạng, là một nhân sỹ trí thức tiêu biểu, một nhà khoa học lớn của đất nước, càng tuổi cao ông càng ấp ủ và biên soạn nhiều tác phẩm nặng ký. Trước là các tác phẩm: Đẹp (1963), Cao Bá Quát (1970), Ngô Thì Nhậm ( 1976), Anh hùng và Nghệ sỹ (1972), Cách mạng và Nghệ thuật (1979), Nguyễn Trãi (1980),..

Những năm gần đây, khi bước vào tuổi trường thọ, ông vẫn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ Chủ tịch Hội đồng biên soạn tổng tập Ngàn năm văn hiến Thăng Long (4 tập, nặng gần 27kg).

Bộ“Văn Hiến Thăng Long” do GS. Vũ Khiêu chủ biên được Nhà xuất bản Hà Nội ấn hành nhân kỷ niệm Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Ảnh TL

Ngoài ra, ông còn dồn tâm sức tham gia biên soạn bộ Bách khoa thư Hà Nội, trực tiếp thực hiện tác phẩm Lịch sử khoa học xã hội và nhân văn thành phố Hà Nội; đồng thời làm Chủ tịch Hội đồng tư vấn khoa học bộ sử Ngàn năm Thăng Long gồm hơn 100 cuốn. Gần đây nhất là bộ Văn hiến Thăng Long gồm 3 tập dày 2.400 trang.

Chưa kể Giáo sư Vũ Khiêu còn trực tiếp tham gia hàng trăm hội thảo về Hà Nội - Thăng Long cùng nhiều đề tài văn hóa xã hội khác. Không dừng lại ở đó, với bề dày kiến thức có được cộng với uy tín, trong những năm qua, ông đã được Đảng, Nhà nước và các địa phương tin tưởng, đặt hàng soạn nhiều văn bia, văn tế, hoành phi, câu đối,... tại nhiều sự kiện trọng đại của đất nước; hoặc trong các đền đài, các công trình văn hóa trên phạm vi cả nước, ca ngợi, tri ân những anh hùng liệt sỹ đã hy sinh bảo vệ chủ quyền và độc lập dân tộc.

Thực sự, nếu không miệt mài làm việc, coi lao động như mục tiêu của cuộc đời thì làm sao ông có thể hoàn thiện từng ấy tác phẩm, từng ấy trọng trách khi thân thể và trí óc đã trải qua một thế kỷ với đất trời.

Không phải ai cũng có được nguồn năng lượng như Giáo sư Vũ Khiêu. Và không phải ai cũng làm được kỳ tích như Giáo sư. Phải chăng, vì hết lòng với văn hóa dân tộc mà ông đã được hưởng lộc từ cội nguồn ấy.

Trúc Lam