Giải quyết bài toán ngập lụt tại các thành phố lớn

TP.Hồ Chí Minh cũng đang đối diện với nguy cơ ngập nặng trong những tháng cao điểm cuối năm, khi mưa lớn kéo dài thường trùng với triều cường dâng cao. Cùng lúc, tình trạng sụt lún ở nhiều khu vực ven sông, kênh rạch ngày càng rõ rệt, làm giảm khả năng chống chịu. Kịch bản “mưa chồng triều, đất lại lún” khiến các tuyến đường trũng thấp, khu dân cư ven đô và vùng hạ lưu sông rạch dễ rơi vào cảnh ngập sâu. Nếu không có biện pháp đồng bộ từ nâng cấp thoát nước, kiểm soát khai thác ngầm đến quản lý phát triển, tình trạng ngập lụt ở nơi đây sẽ ngày càng phức tạp, tác động tiêu cực tới đời sống người dân.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân cốt lõi xuất phát từ cách phát triển đô thị thiếu tầm nhìn dài hạn. Nhiều dự án ưu tiên khai thác quỹ đất để xây nhà ở, thương mại, còn hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt hệ thống thoát nước thường đi sau, thậm chí bị cắt giảm để tiết kiệm chi phí. Việc điều chỉnh quy hoạch cục bộ phổ biến, khiến hạ tầng chắp vá, thiếu tính kết nối. Cách làm “ngắn hạn” này tạo ra lỗ hổng lớn, để rồi mỗi cơn mưa lớn trở thành phép thử phơi bày sự yếu kém.

Hậu quả không chỉ là gây đảo lộn sinh hoạt của người dân mà còn kéo theo thiệt hại tài sản, ách tắc giao thông, đình trệ sản xuất - kinh doanh. Ước tính chi phí gián tiếp từ ngập lụt mỗi năm ở các đô thị lớn có thể lên tới hàng nghìn tỷ đồng. Môi trường và sức khỏe cộng đồng cũng bị đe dọa khi nước bẩn, rác thải và mầm bệnh lan tràn theo dòng ngập.

Người dân Hà Nội “bì bõm” trong biển nước bởi mưa lớn do cơn bão số 5 gây ra hồi cuối tháng 8 vừa qua

Để xử lý vấn đề trầm kha này, giới chuyên gia nhấn mạnh cần thay đổi cách tiếp cận. Trước hết, quy hoạch đô thị phải đặt hạ tầng thoát nước ngang hàng với phát triển nhà ở và thương mại.

Bài học từ nhiều quốc gia cho thấy, ngoài hệ thống cống rãnh, cần có hồ điều hòa, bể ngầm chứa nước mưa, mạng lưới kênh dẫn và trạm bơm cưỡng bức để đảm bảo dòng chảy thông suốt. Một số nước còn áp dụng công nghệ quản lý thông minh, điều tiết lưu lượng theo thời gian thực để giảm nguy cơ ngập cục bộ. Việt Nam hoàn toàn có thể nghiên cứu, chọn giải pháp phù hợp điều kiện trong nước.

Thực tế, nhiều thành phố đã đưa ra kế hoạch để giải quyết. Hà Nội chi hơn 380 tỷ đồng trong giai đoạn 2025-2026 cho cải tạo hệ thống thoát nước, nâng cấp trạm bơm và xây bể điều tiết ngầm, đồng thời chuẩn bị vận hành hàng trăm trạm bơm lớn nhỏ. TP.Hồ Chí Minh cũng đẩy nhanh siêu dự án chống ngập gần 10.000 tỷ đồng gồm 6 cống kiểm soát triều, đê kè và trạm bơm công suất lớn, đặt mục tiêu đưa vào sử dụng năm 2026. Đà Nẵng triển khai Kế hoạch 241-KH/TU, xây dựng cơ sở dữ liệu số và hệ thống quan trắc để quản lý nước mưa, gắn ứng phó biến đổi khí hậu với hạ tầng đô thị. Hải Phòng đặt mục tiêu đến năm 2040 huy động hơn 480.000 tỷ đồng cho mạng lưới tiêu thoát, trước mắt bổ sung thêm hàng trăm ha hồ điều hòa để tăng khả năng trữ nước.

Song song với đầu tư hạ tầng, ý thức cộng đồng cũng giữ vai trò then chốt. Không ít tuyến phố ngập nặng không chỉ vì mưa lớn, mà còn do cống rãnh tắc bởi rác thải. Nếu thói quen xả rác bừa bãi không thay đổi, hệ thống thoát nước dù nâng cấp vẫn khó phát huy hiệu quả. Chính quyền cần vừa tuyên truyền, vừa xử phạt nghiêm, đồng thời triển khai hiệu quả các dự án lớn để giải quyết tận gốc tình trạng ngập úng.

Hồng Sơn