Giải mã thú vị: Động vật cũng đau buồn như con người?

Nằm sâu trong một khu rừng nhiệt đới ở Tanzania vào năm 1972, một con tinh tinh già nua nổi tiếng tên là Flo đã trút hơi thở cuối cùng. Đối với con trai của nó, Flint, đó dường như là một mất mát không thể nguôi ngoai. Chú tinh tinh vốn có mối quan hệ bất thường với mẹ của mình, đột nhiên trở nên bơ phờ, chán ăn và ngày càng trở nên cô lập với những con còn lại trong đàn.

Nó hiếm khi ăn, và đến cuối tuần thứ ba đã giảm hơn một phần ba trọng lượng của mình. Sau đó, một tháng sau khi mẹ nó qua đời, thì Flint tiều tụy cũng đã qua đời theo.

Các nhà nghiên cứu đã ghi lại hàng chục lời kể về những hành vi kỳ lạ và đau lòng như thế này trên khắp vương quốc động vật, khi họ hàng hoặc bạn đồng hành của một con vật chết. Những hành vi này đặt ra một câu hỏi hấp dẫn: Động vật có đau buồn và thương tiếc khi thành viên thân cận mất đi như con người không?

Cách đây không lâu, điều này có thể đã bị bác bỏ như một câu hỏi phi khoa học. Nhưng ngày càng có nhiều nhà nghiên cứu khám phá ý tưởng này, và công việc của họ rơi vào một lĩnh vực nghiên cứu rộng lớn được gọi là "giải phẫu học tiến hóa hành vi, nghiên cứu về cái chết và các nghi lễ liên quan”.

Càng ngày, lĩnh vực này càng bao gồm nghiên cứu về các hành vi vượt ra ngoài phạm vi con người - chẳng hạn như trường hợp của một con tinh tinh cái ( Pan troglodytes ) ở Zambia đã được quan sát một cách cẩn thận khi sử dụng một mẩu cỏ để làm sạch răng của đứa con vừa qua đời của nó.

Hoặc một con hươu cao cổ Kenya ( Giraffa camelopardalis rothschildi) đứng canh giữ xác con hươu con đã chết của mình ngay cả khi nó đã bị đàn linh cẩu tàn phá.

Stefania Uccheddu, một bác sĩ thú y và nhà nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Thú y San Marco ở Ý, đã nhớ lại một trường hợp cách đây vài năm khi một con chó đến trung tâm của cô điều trị vì không chịu ăn. "Các đồng nghiệp của tôi đã lấy mẫu máu, họ kiểm tra tim - mọi thứ đều ổn. Không có lý do gì để giải thích tại sao con chó không ăn nữa", Uccheddu nói với Live Science. "Sự khác biệt duy nhất là anh của nó đã chết một tuần trước đó”.

Sự kiện này đã khởi động cuộc điều tra của Uccheddu về các hành vi liên quan đến cái chết ở chó, kết quả là nghiên cứu đầu tiên ghi lại một loạt các hành vi giống như đau buồn ở những con vật này khi bạn đồng hành của chúng chết - bao gồm ngủ nhiều hơn, cũng như ăn và chơi ít hơn.

Trở lại cuộc sống hoang dã, voi thể hiện một số hành vi nổi bật và được ghi nhận rộng rãi nhất về cái chết. Những con voi châu Phi ( Loxodonta africana ) được biết đến là di chuyển quanh những thành viên thân cận đã khuất của chúng, và tụ tập trong im lặng trong thời gian dài bên xác chết, hầu như hoàn toàn tĩnh lặng với đầu của chúng cúi xuống.

Voi châu Á ( Elephants maximus ) thể hiện những hành vi kỳ lạ. Vào năm 2013, nhà sinh vật học về voi Sanjeeta Pokharel đã tìm thấy một con voi châu Á đã chết trên một bờ sông ở Ấn Độ, tại một nơi không có thảm thực vật. Mặc dù vậy, thi thể được bao quanh một cách bí ẩn bởi "rất nhiều cành, cây, lá và mọi thứ”. Điều đó cho thấy rằng, những thứ này có thể đã được mang đến phủ lên xác con vật", Pokharel nói với Live Science, người có trụ sở hoạt động tại Đại học Kyoto, Nhật Bản, và người sau này đã mô tả sự kiện trong một nghiên cứu năm 2019 trên tạp chí Primate.

Pokharel cũng kể lại rằng, năm 2022, cô cùng đồng nghiên cứu và chồng Nachiketh Sharma, một nhà sinh vật học voi cũng làm việc tại Đại học Kyoto, đã công bố một nghiên cứu trên tạp chí Royal Society Open Science ghi lại một số hành vi liên quan đến cái chết ở voi châu Á, lấy nguồn từ các video trên YouTube - trong đó có một video hiếm khi được quan sát thấy của những con voi cái bế những đứa con sơ sinh đã chết trên ngà của chúng, trong nhiều ngày liền.

Nachiketh Sharma nói: “Nhiều lần, chúng tôi cũng xúc động khi xem cái này. Trong kịch bản này, "là một con người, bạn có thể thấy rõ ràng một số hành vi đau buồn. Nhưng tôi không biết liệu chúng ta có thể gọi nó là đau buồn ở giới động vật hay chưa”.

Một cách khác để nhìn nhận sự đau buồn là một phần của quá trình cố gắng hiểu một sự mất mát - và do đó có thể quan sát được cách một cá nhân phản ứng với một xác chết vô hồn.

Cũng đúng khi những hành vi này có thể được gán cho nhiều thứ khác: tò mò, bối rối, căng thẳng hoặc sợ hãi. Điều này đặc biệt xảy ra đối với những loài mà phản ứng với cái chết kỳ lạ hơn một chút.

Lấy quạ làm ví dụ. Trong những sự kiện này, quạ ( Corvus brachyrhynchos) tụ tập xung quanh xác những con quạ chết, lượn lờ ồn ào trong khi kiểm tra xác chết, và đôi khi cũng tấn công và thậm chí cố gắng giao phối với xác chết.

Trong khi đó, những con voi được quan sát thấy chôn xác con vật chết trong bùn, hoặc phủ lên xác bằng cành và lá, Nachiketh Sharma nói - điều này thay vì là biểu tượng của sự thương tiếc, nó cũng có thể là một nỗ lực thực tế để ngăn một xác chết thu hút những kẻ săn mồi khác.

Nachiketh Sharma nói: “Chúng tôi không thể nói liệu những con voi đang thực sự tò mò hay đang đau buồn. "Rất khó để giải mã”.

Câu hỏi về sự đau buồn của động vật đi song hành cùng tình trạng thiếu hụt nghiên cứu về nhận thức và cảm xúc của động vật, với những câu hỏi phức tạp cần trả lời nếu các nhà khoa học chứng minh một cách dứt khoát rằng động vật cảm thấy đau buồn. Trừ khi các nhà nghiên cứu tìm ra cách để nói chuyện với các loài khác, thì khó có cách nào để biết được cảm giác của chúng một cách khách quan. Như Pohkarel đã nói: "chỉ một con voi mới có thể nói rằng nó đang đau buồn”.

Nachiketh Sharma mô tả khó khăn trọng tâm của nghiên cứu như vậy: Các nhà nghiên cứu thiếu bằng chứng khoa học chắc chắn về những gì những con vật này đang trải qua. Nhưng nếu các nhà nghiên cứu không nhận ra những thứ không thể đo lường được, liệu họ có nguy cơ bỏ qua vô số cảm xúc tiềm ẩn của giới động vật không?

Huỳnh Dũng (Theo Livescience)