Giấc mơ hạt nhân của Indonesia hồi sinh?

Tháng 2/2020, phàn nàn công khai của Luhut Binsar Pandjaitan - Bộ trưởng điều phối các vấn đề hàng hải và là cựu Chánh văn phòng của Tổng thống Widodo - về việc các quốc gia hùng mạnh như Mỹ, không coi Indonesia là một đối tác quốc tế quan trọng vì nước này không sở hữu vũ khí hạt nhân, đã được nhiều báo chí địa địa phương đăng tải. Chính trị gia - tướng quân đội bốn sao đã nghỉ hưu này gần đây đã bày tỏ mối quan tâm đến các công nghệ lò phản ứng hạt nhân tiên tiến để tận dụng tài nguyên khoáng sản dồi dào của đất nước.

Tháng 6/2020, Bộ trưởng Quốc phòng Prabowo Subianto đã tổ chức các cuộc họp với Thống đốc Quần đảo Banka Belitung thảo luận về việc thành lập một văn phòng cấp bộ ở đó. Ước tính, các hòn đảo ngoài khơi bờ biển phía đông của Sumatra chứa 95% thorium của Indonesia. Không thể được sử dụng trong các lò phản ứng neutron nhiệt truyền thống nhưng khi hấp thụ neutron, thorium sẽ chuyển thành uranium-233 - một vật liệu nhiên liệu phân hạch tuyệt vời, đặc biệt cho các lò phản ứng muối nóng chảy. Tháng 7/2020, một cuộc họp giữa Luhut và Prabowo được tổ chức để thảo luận về việc sử dụng thiếc và các nguyên tố đất hiếm.

Sự nhạy cảm nằm ở chỗ thorium và uranium có thể được chiết suất từ các nguồn khác, đặc biệt là từ monazit, thường phân bố cùng với khoáng sản thiếc dồi dào của Indonesia. Bộ Quốc phòng quan tâm đến việc xây dựng một lò phản ứng muối nóng chảy thorium quy mô nhỏ - với công suất phát điện 50 megawatt - vào năm 2025 cho các mục đích an ninh quốc gia cụ thể như sản xuất điện cho các phương tiện hàng hải. Không có thông tin về các bước cụ thể có đang được thực hiện hay không, nhưng có những câu hỏi về cách các bộ này huy động chuyên môn hạt nhân và năng lực công nghiệp tại địa phương.

Từ lâu đã có sự hoài nghi về tính khả thi của các công nghệ lò phản ứng muối nóng chảy thorium trong các nhà khoa học hạt nhân tại Cơ quan Năng lượng Hạt nhân Quốc gia Indonesia (Badan Tenaga Nuklir Nasional - BATAN). Theo các nhà khoa học BATAN, một lò phản ứng muối nóng chảy thorium thương mại chỉ có thể được đưa vào hoạt động sau năm 2040 mặc dù nó lợi thế là có độ an toàn cao và cấu tạo tương đối đơn giản, và rẻ tiền. Tuy vậy, tháng 7/2020, Bộ Quốc phòng đã ký một thỏa thuận với công ty hạt nhân ThorCon International có trụ sở tại Mỹ hợp tác nghiên cứu và phát triển một lò phản ứng muối nóng chảy thorium cỡ nhỏ.

Ban đầu, vào tháng 3/2019, ThorCon đã đưa ra một đề xuất đầy tham vọng là đầu tư 1,2 tỷ USD để phát triển nhà máy điện hạt nhân nổi 500 megawatt lớn hơn ở Indonesia vào năm 2027. Để đạt được mục tiêu này, ThorCon đã hợp tác với các doanh nghiệp nhà nước chủ chốt như công ty đóng tàu PT PAL Indonesia, nhà cung cấp điện PT PLN và nhà khai thác thiếc PT Timah thông qua một loạt biên bản ghi nhớ (MOU) và các cam kết cấp cao.

Động lực quốc phòng khơi dậy mối quan tâm của Indonesia đối với hạt nhân?

BATAN và cộng đồng nghiên cứu hạt nhân rộng lớn hơn và cổ đông trong lĩnh vực công nghiệp ở Indonesia có thể tìm thấy trong động lực chính sách mới một cơ hội để đẩy nhanh việc ứng dụng năng lượng hạt nhân. Những nỗ lực của họ nhằm thúc đẩy năng lượng hạt nhân trong những thập kỷ qua phần lớn đã không thành công do lo ngại về những rủi ro liên quan đến Vành đai lửa Thái Bình Dương (Pacific Ring of Fire) - khu vực dễ xảy ra động đất và núi lửa phun trào.

Indonesia đang có tham vọng chinh phục năng lượng hạt nhân; Nguồn TD

Bất lợi về chi phí tương đối cao của năng lượng hạt nhân cũng là một yếu tố cản trở vì Indonesia giàu tài nguyên, có các nguồn khác rẻ hơn và an toàn hơn để sản xuất năng lượng tái tạo thông qua đầu tư vào năng lượng mặt trời, gió, thủy điện, địa nhiệt và các giải pháp thay thế khác. Với bối cảnh chính sách, các nhà khoa học và ngành công nghiệp hạt nhân Indonesia có thể hoan nghênh sự khuyến khích về mặt chính trị mới từ các bộ ngành và chính trị gia quyền lực để chủ trương vận động hạt nhân ngoài các tính toán thương mại hoặc kỹ thuật thuần túy.

Hiện tại, Indonesia có ba lò phản ứng hạt nhân nhỏ phục vụ nghiên cứu, không có lò phản ứng phát điện thương mại. Tổng thống Sukarno (1945-1967) đã cân nhắc lựa chọn vũ khí hạt nhân vào giữa những năm 1960. Nhưng sau khi ông rời bỏ quyền lực vào năm 1967, chính phủ Indonesia đã tham gia một loạt thỏa thuận quốc tế, cam kết tuân thủ các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân cũng như sử dụng công nghệ hạt nhân vì mục đích hòa bình.

Phát triển các nguồn Uranium khác: Những thách thức về thanh sát

Trường hợp Indonesia với tư cách là một nước dồi dào tài nguyên có tham vọng hạt nhân trong thế giới đang phát triển cũng là minh chứng về các khó khăn ngày càng tăng mà cộng đồng an ninh quốc tế phải đối mặt. Việc thanh sát vật liệu hạt nhân không chỉ là xác định các mỏ uranium và nơi tàng trữ chúng sau khi khai thác. Công tác thanh tra ngày càng tăng liên quan đến thorium, cũng như các nguồn uranium đặc biệt như đá phốt phát, monazit, các nguyên tố đất hiếm, đá phiến đen, than non và một số thí nghiệm nước biển. Những tiến bộ công nghệ gần đây đã cho phép tách uranium từ các khoáng phi truyền thống khác nhau.

Indonesia rất quan tâm đến việc phát triển công nghệ lọc và tách khoáng để tận dụng nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú của mình, và BATAN đang đi đầu trong nỗ lực phát triển khoáng chất phóng xạ. Thông tin trên các phương tiện đại chúng và các ấn phẩm khoa học cho thấy, các nhà nghiên cứu Indonesia đang tiến hành một số lượng lớn nghiên cứu để khai thác uranium và thorium từ các nguồn phi truyền thống, đặc biệt là monazite, thường kết hợp với hoạt động khai thác quặng thiếc của nước này. Indonesia là nhà sản xuất thiếc lớn nhất thế giới. Tháng 5/2020, Indonesia đã có những thay đổi đáng kể trong luật khai thác của mình, đáng chú ý là đã đưa ra một loại giấy phép mới dành riêng cho việc khai thác vật liệu phóng xạ.

Thông thường, những vật liệu hạt nhân độc đáo này không được báo cáo đầy đủ trong thống kê uranium toàn cầu như Sách Đỏ của Tổ chức Hợp tác Kinh tế và Phát triển (Organisation for Economic Co-operation and Development - OECD). Có những lo ngại rằng những nguồn hạt nhân đặc biệt này có thể là những phương cách thu uranium bí mật và tiềm ẩn nguy cơ phổ biến vũ khí. Các nguồn lực kiểm tra của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) có thể cần được điều chỉnh lại để đáp ứng môi trường kỹ thuật thay đổi nhanh chóng và danh sách ngày càng tăng những đối tác khao khát hạt nhân mới nổi, thường sở hữu các nguồn lực hạt nhân lớn trong một hệ thống quản trị quốc gia chưa tối ưu.

Indonesia là quốc gia tiên phong về hạt nhân trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), cùng với Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam. Khi nhiều quốc gia ở Đông Nam Á mong muốn điện hạt nhân như một giải pháp năng lượng bền vững, việc hiện thực hóa năng lượng hạt nhân thương mại được coi là “cột mốc phát triển”, cũng là vấn đề khẳng định vị thế lãnh đạo khu vực và uy tín quốc gia. Vẫn còn phải chờ xem liệu mối quan tâm mới nổi của Jakarta đối với hạt nhân để phòng thủ quốc gia có phải là một bước đột phá đáng hoan nghênh đối với những người ủng hộ hạt nhân của đất nước hay không./.

CTV Lê Ngọc/VOV.VN (biên dịch) (theo thediplomat)