Gia Lai miệt mài bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng
Trong đời sống của người Tây Nguyên, không gian văn hóa cồng chiêng là 'tài sản' văn hóa, tín ngưỡng đặc trưng, quý giá. Tuy nhiên, kinh tế thị trường và sự du nhập của những văn hóa khác đang khiến cồng chiêng có nguy cơ mai một.
Những ngày này, đội chiêng nhí của Pleiku Roh (phường Yên Đổ, thành phố Pleiku) đang ôn lại một số bài chiêng có tiết tấu vui nhộn để chuẩn bị biểu diễn vào các dịp Lễ Giáng sinh và chào đón năm mới 2021 tại nhà thờ của làng. Đội chiêng nhí gồm có 17 thành viên, ở nhiều lứa tuổi khác nhau nhưng đều có một điểm chung là được nghệ nhân trẻ Siu Thưm (SN 1983) truyền ngọn lửa đam mê với nghệ thuật cồng chiêng.
Anh Siu Thưm cho biết, năm 2008, khi anh mới lấy vợ về Pleiku Roh, ở đây chỉ có một đội chiêng của người già, nên anh quyết định mở lớp dạy cồng chiêng miễn phí cho thanh niên và trẻ em vào mỗi buổi tối. Lớp học được dân làng ủng hộ và có khá đông học viên tham gia. Cũng từ đó tới nay, Pleiku Roh có thêm 2 đội chiêng của thiếu niên và thanh niên; tiếng chiêng lại vang lên trong hầu hết các dịp hiếu hỉ, thôi nôi, nhà mới của dân làng.
3 đội chiêng Pleiku Roh, phường Yên Đổ, Pleiku phối hợp biểu diễn trong Lễ Kỷ niệm 15 năm ngày cồng chiêng là di sản văn hóa phi vật thể tối 21/11 vừa qua tại Quảng trường Đại đoàn kết (Pleiku, Gia Lai).
Anh Siu Thưm cho biết: “Ban đầu mình chỉ có suy nghĩ đơn giản là các bạn trẻ ngày nay bị internet và các văn hóa ngoại lai cuốn hút nhiều quá, không quan tâm mấy tới cồng chiêng. Mình biết đánh chiêng, mình thấy văn hóa cồng chiêng hết sức tuyệt vời, mình muốn truyền dạy lại nét văn hóa của cha ông mình cho các bạn trẻ. Sau này khi đã hiểu về cồng chiêng, thì các bạn học rất nhanh và rất đam mê.”
Già làng Siu Rên (làng O, xã Ia O, Ia Grai) cho biết, người Jrai coi cồng chiêng là một loại tài sản của gia đình. Bởi cồng chiêng không chỉ là nhạc cụ để đánh mỗi khi vui, buồn, mà còn thể hiện sự sung túc. Vì thế, hầu hết các gia đình trong làng O đều phấn đấu mua một bộ chiêng để sử dụng vào những dịp quan trọng của gia đình mình, mà không phải đi mượn hàng xóm.
Chỉ tay về mảng vách nhà đã treo kín chiêng, già làng Siu Rên khoe, gia đình ông có 2 bộ, 1 bộ chiêng quý, chỉ sử dụng cho người già đánh trong những dịp quan trọng như đám ma, pơ thi, đâm trâu. Già làng mua bộ chiêng này cách đây nhiều năm với giá hơn 300 triệu đồng. Còn bộ chiêng đồng gồm 19 chiếc có giá hơn 60 triệu đồng để tụi trai tráng đánh trong những lễ mừng nhà mới hay thôi nôi cháu chắt trong gia đình.
Già làng Siu Rên cho biết thêm: "Bộ chiêng quý mình mua sau vụ mùa làm được tiền, mình để dành cho con cháu sau này sử dụng trong những lễ quan trọng như đám ma, đâm trâu, pơ thi, tân gia…Mình tuyên truyền cho con cháu là tập quán của mình là phải có bộ chiêng, phải lưu trữ, không được bán”.
Già làng Siu Rên bên 1 chiếc chiêng quý của gia đình.
Theo kết quả kiểm kê năm 2020, tại Gia Lai còn lưu giữ hơn 5.600 bộ cồng chiêng, trong đó có hơn 930 bộ chiêng quý hiếm. Hiện nay, toàn tỉnh có 948 làng/1.192 làng tương đương 79,5% làng dân tộc thiểu số còn cồng chiêng. Trong đó huyện Ia Grai là địa phương có còn nhiều cồng chiêng nhất.
Hàng năm, ngành văn hóa của hầu hết các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh đều tổ chức các cuộc thi diễn tấu cồng chiêng cấp cơ sở, tặng cồng chiêng cho các làng. Điều này không chỉ giúp tạo không gian biểu diễn cồng chiêng mà còn khích lệ phong trào bảo tồn cồng chiêng của bà con dân tộc thiểu số.
Ông Nguyễn Xuân Hà, Trưởng phòng Văn hóa- thông tin thành phố Pleiku cho biết: “Hàng năm thành phố mua các bộ chiêng tặng các làng để luyện tập, phòng dân tộc cũng tổ chức các lớp truyền dạy chiêng cho thế hệ trẻ. Nội dung là các bài chiêng cỏ truyền, nghệ nhân truyền dạy là già làng, người uy tín, nên các em tiếp thu rất tốt, và rất đam mê”.
Ông Nguyễn Đức Hoàng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Gia Lai cho biết, trong 15 năm qua, kể từ khi không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại, địa phương đã thực hiện nghiêm túc các cam kết, từ việc tổ chức những lễ hội cồng chiêng quy mô lớn, đến việc vinh danh nghệ nhân cồng chiêng, chuẩn bị đưa cồng chiêng vào dạy trong trường học.
Với những việc làm thiết thực, ý nghĩa, các đồng bào dân tộc thiểu số và ngành văn hóa tỉnh Gia Lai đang tích cực bảo tồn không gian văn hóa cồng chiêng hiệu quả../.
