Gà không đẻ trứng vàng

Công nhân nhà máy chế biến thực phẩm gia cầm của Ba Huân ở Long An đang làm việc. Ảnh: Hùng Lê.

Nay khi hai bên đã quyết định chia tay, mọi chi tiết như tỷ suất hoàn vốn đầu tư (IRR) lên đến 22%, VOF là cổ đông thiểu số nhưng đòi quyền phủ quyết, Ba Huân phải cam kết đạt kết quả kinh doanh nếu không sẽ bị phạt hay VOF đòi mua thêm số cổ phần đến ít nhất 51%... đều không còn ý nghĩa. Có chăng là bài học cho các bên thực hiện các thương vụ khác tương tự trong tương lai: tất cả những nội dung nói trên đều thể hiện trong văn bản thỏa thuận giữa hai bên; nếu chưa đồng ý hay thấy đòi hỏi quá cao, quá vô lý thì đừng ký. Chia tay như hiện nay sẽ dẫn đến tiền lệ xấu khi các quỹ đầu tư không tin vào tính chuyên nghiệp, sự nhất quán trong cam kết của doanh nghiệp tư nhân và ngược lại, doanh nghiệp trong nước sẽ nhìn các quỹ đầu tư với cặp mắt kiêng dè hơn, nỗi lo bị nuốt chửng sẽ lớn hơn.

Thật khó hình dung một thương vụ cả mấy chục triệu đô la Mỹ mà có một bên không đọc kỹ hợp đồng với lý do hợp đồng bằng tiếng Việt được trao sau hợp đồng bằng tiếng Anh 20 ngày; đọc tiếng Việt mới ngã ngửa là các điều khoản khó quá, không thể đáp ứng. Quá trình đầu tư mua cổ phần một công ty là một quá trình lâu dài, bên muốn mua đưa ra lời chào mời, bên bán ghi nhận, về bàn bạc, cân nhắc đủ kiểu và thường kết thúc giai đoạn đàm phán hai bên đã có những thỏa thuận theo kiểu gạch ngang đầu dòng. Hợp đồng chính thức sau này chỉ là cụ thể hóa các thỏa thuận hai bên thường là chật vật lắm mới đạt được.

Ở đây có trách nhiệm của cả hai bên: Công ty Ba Huân khi chưa có bản tiếng Việt, chưa đối chiếu kỹ bản tiếng Anh xem có giống thỏa thuận ban đầu không mà dám ký trên hợp đồng tiếng Anh là rất lạ lùng và... gan dạ. Cứ thử hình dung, chúng ta có một hợp đồng nhưng chỉ viết bằng một thứ tiếng chúng ta hoàn toàn mù tịt như tiếng Mông Cổ chẳng hạn, làm sao ai dám ký! Một quỹ chuyên nghiệp như VOF mà không chuẩn bị kịp hợp đồng tiếng Việt song song với hợp đồng tiếng Anh (theo lời Công ty Ba Huân) thì cũng là điều đáng tiếc!

Tuy nhiên, điều mà Công ty Ba Huân hay các công ty tư nhân khác đang tìm cách gọi vốn từ bên ngoài cần lưu ý là một quỹ như VinaCapital Opportunity Fund luôn tìm kiếm một mức lợi nhuận cao cho đồng vốn đầu tư của họ. VOF là một quỹ đóng niêm yết trên thị trường chứng khoán London; cứ nhìn vào các báo cáo tài chính công khai của họ sẽ thấy họ luôn tô đậm tỷ suất lợi nhuận với cổ đông. Các quỹ đầu tư như thế sẵn sàng bán lại cổ phần nếu chiến lược giải tư đem lại lợi nhuận cao. Vì thế nếu Công ty Ba Huân muốn tìm kiếm một đối tác đồng hành lâu dài, có những lợi thế trong lĩnh vực chăn nuôi hay nông nghiệp để dựa vào nhau, phát huy lợi thế của nhau thì VOF không phải là chọn lựa khôn ngoan.

Hơn nữa VOF chủ yếu đầu tư vào các công ty đã niêm yết bằng cách mua cổ phiếu trên thị trường chứng khoán, các doanh nghiệp nhà nước trong quá trình cổ phần hóa (chiếm đến hai phần ba quỹ); đầu tư vào các công ty tư nhân chưa niêm yết như Công ty Ba Huân (private equity - PE) chỉ chiếm chừng 10%. Với PE, các quỹ đầu tư nhắm tới mức lợi nhuận cao trên một mức kỳ vọng hoặc một lộ trình thoái vốn khi doanh nghiệp lên sàn chứng khoán, giá trị thị trường tăng trưởng mạnh. Vì thế chiến lược công khai của VOF nói rõ là dù chỉ chiếm tỷ lệ thiểu số nhưng họ ràng buộc bằng cam kết hiệu quả và quyền được đầu tư tiếp - nói trắng ra là một sự vắt kiệt hiệu năng rất khắc nghiệt.

Chưa hết, một khi đã đồng ý bán đến 33,77% cổ phần, Công ty Ba Huân phải chuẩn bị tinh thần để có người của VOF ngồi trong hội đồng quản trị và phải đón nhận những can thiệp nhắm đến lợi ích ngắn hạn hay phù hợp với tầm nhìn của quỹ, có thể khác với lợi ích dài hạn hay tầm nhìn khác hẳn của người sáng lập Ba Huân. Mâu thuẫn này mới chỉ vài tháng đã lộ rõ chứ không hẳn ở các điều khoản của hợp đồng.

Nguyễn Vũ