Facebook - Bão tố khó qua sớm

Vụ công ty Cambridge Analytica và facebook bị Anh và Hoa Kỳ điều tra một lần nữa đặt lại vấn đề bảo vệ các dữ liệu cá nhân của những người sử dụng các mạng xã hội, đặc biệt là facebook.

Bị cáo buộc những gì?
Theo tờ New York Times của Hoa Kỳ và The Observer của Anh, công ty Cambridge Analytica đã thu thập trái phép các dữ liệu cá nhân của 50 triệu người sử dụng mạng xã hội facebook ở Hoa Kỳ. Dựa trên các dữ liệu này, Cambridge Analytica đã tạo ra một phần mềm giúp dự báo và tác động lên lá phiếu cử tri. Vấn đề là công ty này đã từng làm việc cho chiến dịch tranh cử tổng thống Hoa Kỳ của ông Donald Trump vào năm 2016, nhưng Cambridge Analytica khẳng định các dữ liệu của facebook đã không được sử dụng cho chiến dịch tranh cử đó và họ không làm quảng cáo nào cho ứng cử viên đảng Cộng hòa. Công ty cũng khẳng định không làm việc cho cuộc trưng cầu dân ý về Anh rời khỏi Liên minh châu Âu (Brexit).

Trong vụ này, facebook bị cáo buộc đã để cho Cambridge Analytica sử dụng trái phép các dữ liệu của người sử dụng. Tuy nhiên, facebook cho biết họ rất “phẫn nộ” vì đã bị công ty này lừa gạt như vậy và thông báo đóng tài khoản của Cambridge Analytica, đồng thời mướn một công ty kiểm toán để điều tra về vụ này. Không chỉ vậy, các lãnh đạo của Cambridge Analytica còn bị phát hiện đã muốn gài bẫy các chính khách.

Kênh truyền hình Channel 4 News đã phát một phóng sự điều tra, trong đó một nhà báo của đài này giả danh là một đại gia Sri Lanka để tiếp xúc với tổng giám đốc của Cambridge Analytica, Alexander Nix và được ông này chỉ dẫn cách thức dùng tiền hoặc dùng mỹ nhân kế để gây khó khăn cho các ứng cử viên đối địch. Trả lời báo chí Anh, Alexander Nix đã chối không hề gài bẫy các chính khách. Cambridge Analytica cũng đã ra ngay thông cáo khẳng định phóng sự điều tra nói trên đã được “dàn dựng” để làm sai lệch một cách “thô thiển” nội dung các trao đổi của lãnh đạo công ty này.

Vụ bê bối khiến uy tín của facebook giảm sút mà còn làm giá trị cổ phiếu của hãng tụt nhanh chóng.

Điều tra tứ phía
Công ty Cambridge Analytica và facebook đang nằm trong tầm ngắm của nhiều cơ quan Anh, Hoa Kỳ và châu Âu. Cơ quan độc lập đặc trách việc bảo vệ dữ liệu cá nhân của Anh (ICO) đã cho biết họ muốn điều tra các dữ liệu trong các máy chủ của Công ty Cambridge Analytica. Lãnh đạo cơ quan này nói thêm theo yêu cầu của ICO, facebook đã ngưng cuộc điều tra của riêng họ về Cambridge Analytica, để không làm ảnh hưởng đến cuộc điều tra của ICO. Trong khi đó, một ủy ban của Quốc hội Anh đã yêu cầu chủ nhân của facebook Mark Zuckerberg ra điều trần để đích thân giải thích về cáo buộc lạm dụng dữ liệu cá nhân của người sử dụng mạng xã hội này.

Cơ quan đặc trách việc bảo vệ các dữ liệu trong Liên minh châu Âu (EU) cũng đã bàn đến vụ Cambridge Analytica trong một cuộc họp tại Brussels, Bỉ. Theo thông báo của Ủy ban châu Âu (EC), một đại diện của cơ quan này đã yêu cầu Washington đòi facebook phải làm sáng tỏ nhiều điểm liên quan đến vụ việc. Về phần Chủ tịch Nghị viện châu Âu, ông Antonio Tajani đã thông báo các nghị sĩ châu Âu sẽ điều tra về hành động “vi phạm không thể chấp nhận được các quyền về bảo mật dữ liệu”.

Theo đề xuất khung đầu tiên được cân nhắc hồi năm ngoái, các cơ quan chức năng có thể áp mức phạt ít nhất 4% tổng doanh thu. Tuy nhiên, hiện nay, EU chỉ có thể áp mức phạt rất thấp và thiếu “quyền lực” để trừng phạt các công ty vi phạm luật. Bên cạnh đó, EC cũng lên kế hoạch về một luật thuế mới điều chỉnh lại hành vi thương mại của các nền tảng trực tuyến. Trước đó, EU đã gây sức ép với facebook, Twitter và Google buộc các hãng này phải nâng cấp các điều khoản về người dùng, song những thay đổi vẫn chưa đủ và đến nay những hành động quyết liệt chưa được ghi nhận.

Còn theo báo chí Hoa Kỳ, Ủy ban Thương mại liên bang (FTC), cơ quan đặc trách việc bảo vệ người tiêu dùng và cạnh tranh của Hoa Kỳ, cũng đã mở cuộc điều tra vụ này. Điều tra của FTC nhằm xác định xem facebook có tuân thủ cam kết là phải được người sử dụng chấp thuận mới thu thập các dữ liệu cá nhân của họ và chia sẻ các dữ liệu đó cho các công ty khác. Nếu thật sự không tuân thủ cam kết đó, FTC có thể phạt facebook 40.000USD cho mỗi vi phạm được ghi nhận.

Những ngày bão tố cho facebook dự báo sẽ còn kéo dài. Nhiều văn phòng luật sư Hoa Kỳ thông báo đệ đơn kiện tập thể nhân danh người sử dụng và cổ đông. Các cơ quan chức năng của New York và Massachusetts cũng cho biết đang mở điều tra nhắm vào facebook và Cambridge Analytica.

Không bảo vệ được các dữ liệu cá nhân?
Vụ scandal Cambridge Analytica nổ ra vào lúc nhiều tháng qua, các mạng xã hội facebook cũng như Twitter và công cụ tìm kiếm Google bị cáo buộc tác động dư luận các nước ở châu Âu và Hoa Kỳ, nhất là trong dịp bầu cử tổng thống Hoa Kỳ 2016 hay trong cuộc trưng cầu dân ý về Brexit diễn ra tại Anh cùng năm. Các mạng xã hội và tập đoàn internet thường xuyên bị cáo buộc không bảo vệ các dữ liệu cá nhân của những người sử dụng, trong khi chính những người sử dụng này “nuôi” các công ty đó.

Theo nhà phân tích Brian Wieser của công ty Pivotal Research, vụ scandal Cambridge Analytica phản ánh những vấn đề “mang tính hệ thống” của facebook. Bà Jennifer Grygiel, chuyên gia về các mạng xã hội thuộc Đại học Syracuse, cho rằng các tiết lộ nói trên sẽ làm tăng áp lực lên các mạng xã hội. Theo chuyên gia này, chính các quy định luật lệ quá lỏng lẻo đã cho phép facebook và các đối tác có thể khai thác các dữ liệu cá nhân của người sử dụng mà không ai kiểm soát được.

Ông Daniel Kreiss, giảng viên ở Đại học North Carolina, cho rằng facebook đã không hiểu được sự khác nhau của quảng cáo thương mại và quảng cáo chính trị, trong việc sử dụng các dữ liệu cá nhân để nhắm đúng những đối tượng cần quảng cáo. Ông David Carroll, giảng viên ở trường Parsons School of Design, dự báo là facebook và các công ty tin học khác sắp tới đây sẽ phải hoạt động đúng theo các luật mới của châu Âu hay của Hoa Kỳ về bảo vệ các dữ liệu cá nhân. Facebook và Google sẽ phải xin phép những người sử dụng trước khi khai thác các dữ liệu cá nhân. Chắc chắn nhiều người sẽ từ chối và điều này sẽ có ảnh hưởng rất lớn đến tương lai của các công ty đó.

Mặc dù ông chủ facebook Mark Zuckerberg đã lên tiếng thừa nhận sai lầm và lấy làm tiếc về những chuyện đã xảy ra. Đồng thời Mark cam kết khắc phục sai lầm, chấp nhận ra điều trần trước Quốc hội Hoa Kỳ; hứa hẹn cải thiện hơn nữa việc bảo vệ thông tin cá nhân, đồng thời không phản đối việc quản lý các doanh nghiệp công nghệ. Tuy nhiên, vụ bê bối không chỉ khiến uy tín của facebook giảm sút mà còn làm giá trị cổ phiếu của hãng tụt nhanh chóng. Các nhà đầu tư liên tục bán tháo cổ phiếu của hãng. Kể từ khi vụ bê bối rò rỉ thông tin bị phát giác đến nay, giá trị cổ phiếu của Facebook đã mất hơn 50 tỷ USD.

#DeleteFacebook (Hãy dẹp bỏ facebook) là từ khóa kêu gọi từ bỏ mạng xã hội này đã xuất hiện trên Twitter, chỉ ít lâu sau khi nổ ra cuộc tranh cãi về hoạt động của Công ty Cambridge Analytica. Đó là bằng chứng về phản ứng của người sử dụng sau khi tờ New York Times tiết lộ về vụ scandal của công ty truyền thông của Anh. Ngay cả một gương mặt nổi tiếng trong làng công nghệ số như Brian Acton, đồng sáng lập mạng Whatsapp, cũng tham gia chiến dịch tẩy chay này. Ngày 20-3, Brian Acton viết trên mạng xã hội Twitter: “Đã đến lúc rời bỏ facebook, đã đến lúc phải quan tâm đến đời sống riêng tư”.

Tuệ Minh (tổng hợp)