Đưa sâm Ngọc Linh thành sinh kế giảm nghèo cho đồng bào Xơ Đăng

Quảng Ngãi (Kon Tum cũ) tỉnh cực Bắc Tây Nguyên, từ lâu đã được biết đến với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt nhưng cũng đầy tiềm năng. Nơi đây sở hữu dãy núi Ngọc Linh hùng vĩ, nơi được các nhà khoa học xác định là "vương quốc" của hàng ngàn loài dược liệu quý. Trong đó, sâm Ngọc Linh được xem là "quốc bảo" của Việt Nam, với hàm lượng Saponin vượt trội, được giới khoa học thế giới đánh giá là một trong những loại sâm tốt nhất.

Tuy nhiên, Quảng Ngãi cũng là một trong những tỉnh có tỷ lệ hộ nghèo cao, đặc biệt tại các khu vực miền núi như Tu Mơ Rông và Đăk Glei. Đây là nơi đồng bào dân tộc thiểu số Xơ Đăng sinh sống chủ yếu, với sinh kế bấp bênh dựa vào nương rẫy. Bài toán đặt ra cho chính quyền tỉnh là làm thế nào để khai thác tiềm năng của "vàng xanh" sâm Ngọc Linh mà vẫn đảm bảo được mục tiêu giảm nghèo bền vững và bảo vệ môi trường sinh thái rừng nguyên sinh.

Đồng bào Xơ Đăng bảo vệ và phát triển nguồn tài nguyên quý giá và mang lại cơ hội kinh tế bền vững cho cộng đồng.

Trước bối cảnh đó, Ban Thường vụ Tỉnh đã ban hành nghị quyết chuyên đề về phát triển dược liệu, xác định đây là ngành kinh tế mũi nhọn. Chiến lược này mang "mục tiêu kép": vừa phát triển một ngành kinh tế có giá trị gia tăng cao, vừa là "chìa khóa vàng" để thực hiện công tác giảm nghèo tại các địa phương thuộc diện đặc biệt khó khăn.

Đòn bẩy chính sách từ Chương trình Mục tiêu Quốc gia

Để hiện thực hóa mục tiêu kép, Chương trình Mục tiêu Quốc gia đã trở thành trụ cột chính sách quan trọng nhất. Đây chính là nguồn lực thực tiễn, là đòn bẩy giúp người dân Xơ Đăng tiếp cận với cây sâm quý.

Tỉnh Quảng Ngãi đã tập trung lồng ghép hiệu quả nguồn vốn từ Chương trình Mục tiêu Quốc gia, cụ thể là Tiểu dự án 2 của Dự án 3 (Hỗ trợ phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị). Thay vì hỗ trợ dàn trải, tỉnh tập trung nguồn lực cho các hộ gia đình, hợp tác xã tại hai huyện Tu Mơ Rông và Đăk Glei (nay là các xã Đăk Sao, Đăk Tờ Kan, Tu Mơ Rông và Măng Ri) - vùng lõi của sâm Ngọc Linh.

Các chính sách hỗ trợ cụ thể được triển khai đồng bộ. Các hộ gia đình người Xơ Đăng đã được hỗ trợ trực tiếp cây giống Sâm Ngọc Linh, cùng các loại dược liệu khác có giá trị cao như Đẳng sâm, Đương quy, Ngũ vị tử. Ngoài giống, người dân còn được hỗ trợ vật tư nông nghiệp thiết yếu như phân bón vi sinh, lưới che nắng, và được tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật chuyên sâu về cách trồng, chăm sóc sâm dưới tán rừng.

Một trong những rào cản lớn nhất khi trồng sâm chính là vốn và thời gian. Cây sâm Ngọc Linh đòi hỏi thời gian sinh trưởng rất lâu, ít nhất 5-7 năm mới cho thu hoạch, với chi phí đầu tư ban đầu không hề nhỏ. Đây là điều gần như không tưởng với các hộ dân nghèo vốn quen với cây sắn, cây ngô ngắn ngày. Để giải quyết nút thắt này, Ngân hàng Chính sách Xã hội tỉnh Quảng Ngãi đã vào cuộc, triển khai các gói vay vốn ưu đãi đặc thù với lãi suất thấp, chu kỳ vay dài hạn, giúp người dân yên tâm đầu tư.

Người dân được hỗ trợ vật tư nông nghiệp thiết yếu và được tham gia các lớp tập huấn kỹ thuật chuyên sâu về cách trồng, chăm sóc sâm dưới tán rừng.

Thay đổi tư duy, thay đổi cuộc sống của đồng bào Xơ Đăng

Hiệu quả lớn nhất mà chính sách mang lại không chỉ là con số về diện tích hay sản lượng, mà là sự thay đổi căn bản trong tư duy sản xuất của người dân.

Trước đây, sinh kế của đồng bào Xơ Đăng chủ yếu dựa vào việc phát rừng làm nương rẫy, du canh du cư. Rừng bị xem là đối tượng để khai thác ngắn hạn. Nhưng từ khi Chương trình Mục tiêu Quốc gia được triển khai, một sự thay đổi lớn trong nhận thức đã diễn ra. Người dân được chính quyền hỗ trợ thực hiện các thủ tục giao đất, giao rừng. Khi họ trồng cây sâm dưới tán rừng, họ hiểu rằng, rừng chính là mái nhà, là môi trường sống bắt buộc của cây sâm. Rừng mất, sâm cũng chết.

Từ đó, người dân Xơ Đăng từ bỏ thói quen phá rừng, quay lại bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước ngầm. Mỗi cây sâm dưới tán rừng giờ đây được coi là tài sản tích lũy vô giá cho tương lai. Ý thức bảo vệ rừng, phòng chống cháy rừng của cộng đồng được nâng lên rõ rệt.

Mô hình các Hợp tác xã dược liệu cũng phát triển mạnh mẽ. Nếu như trước đây người dân trồng manh mún, tự phát, thì nay họ liên kết lại thành Hợp tác xã. Hợp tác xã đứng ra làm đầu mối tiếp nhận hỗ trợ kỹ thuật, tổ chức sản xuất theo quy trình chuẩn GACP (Thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu), và quan trọng nhất là làm đầu mối liên kết, ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm với các doanh nghiệp lớn.

Dù phía trước vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt là việc chủ động nguồn giống Sâm Ngọc Linh chất lượng cao và đảm bảo nguồn vốn tín dụng đủ lớn cho chu kỳ dài, nhưng có thể khẳng định, Quảng Ngãi đang đi đúng hướng. Việc lồng ghép hiệu quả chính sách Mục tiêu Quốc gia đã và đang biến quốc bảo Sâm Ngọc Linh thành sinh kế bền vững, giúp người dân Xơ Đăng có cuộc sống ấm no ngay trên chính mảnh đất quê hương mình, gắn bó với rừng và làm giàu từ rừng.

Minh Ngọc