Dự án ODA 'oằn mình' trả lương cho chuyên gia ngoại

Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông nhiều tai tiếng - Ảnh Ngọc Thắng

Kiểm toán Nhà nước (KTNN) vừa có báo cáo tổng hợp kết quả kiểm toán năm 2018 đối với niên độ ngân sách năm 2017 gửi đến Quốc hội, trong đó, chuyên đề kiểm toán các dự án sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi đã cho thấy nhiều vấn đề bất cập.

Đánh giá chung, KTNN cho hay hầu hết các dự án ODA và vốn vay ưu đãi đều được các nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành dự án. Tuy nhiên, qua kiểm toán các dự án cho thấy hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư; các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.

Đầu tiên là việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài mà điển hình là tại dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỉ đồng chiếm 77% tổng mức đầu tư.

Cùng với đó, là phải sử dụng hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay. Như tại dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP.HCM tuyến Bến Thành - Suối Tiên phải sử dụng hàng hóa, dịch vụ có nguồn gốc từ Nhật Bản từ 30% trở lên, nhà thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.

Đặc biệt, tại các dự án ODA cũng phải sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao. Đó là tại dự án đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí gấp 8,5 lần tư vấn trong nước. Dự án cầu Vĩnh Thịnh gấp 7,8 lần. Dự án cải thiện môi trường nước TP.HCM, lưu vực kênh Tàu Hũ - Bến Nghé - Đôi - Tẻ (giai đoạn 2) gấp 10 lần hoặc Dự án tuyến Lộ Tẻ - Rạch Sỏi gấp 11 lần”, KTNN dẫn chứng.

Ngoài ra, nhiều dự án ODA cũng chưa có quy định cụ thể về mức lương, nhu cầu, mức độ cần thiết trong việc thuê chuyên gia tư vấn quốc tế, trong khi chi phí này rất lớn, như chuyên gia tư vấn thiết kế lên đến 25.000 USD/tháng. Điển hình là tại dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông thì tư vấn giám sát do bên tài trợ vốn chỉ định mà phía Việt Nam không thể thay thế.

Đáng chú ý, KTNN cũng chỉ ra rất nhiều dự án điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu. Nhiều nhất như Bộ Giao thông vận tải có đến 27/42 dự án điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư với tổng số tiền 122.352 tỉ đồng và 97,27 triệu USD. Đó là các dự án nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội - TP.HCM điều chỉnh 3 lần, tăng 6.812 tỉ đồng (tương đương 275,61%) so với tổng mức đầu tư ban đầu. Hay dự án thành phần 1, 2, 3 thuộc dự án kết nối khu vực trung tâm đồng bằng Mê Kông điều chỉnh tổng mức đầu tư tăng 3.000 tỉ đồng. Đặc biệt như dự án đường sắt đô thị số 1 TP.HCM tuyến Bến Thành - Suối Tiên điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư gần 30.000 tỉ đồng (tương đương 172,2%).

Kết quả kiểm toán 9 chương trình, 23 dự án, KTNN đã kiến nghị xử lý tài chính 21.725 tỉ đồng, trong đó thu hồi nộp ngân sách 293 tỉ đồng; giảm thanh toán 1.048 tỷ đồng; xử lý khác trên 20.000 tỉ đồng.

Chí Hiếu