Dự án Luật Cư trú (sửa đổi): Có còn xét các điều kiện liên quan đến hộ khẩu?

Cần làm rõ một số vấn đề

Trong báo cáo thẩm tra, về cơ bản, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội tán thành phạm vi điều chỉnh của dự án Luật Cư trú (sửa đổi) và nhận thấy, các quy định của dự thảo Luật phù hợp với chủ trương của Đảng, quy định của Hiến pháp năm 2013, tương thích với các điều ước quốc tế có liên quan mà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

Ảnh minh họa

Bên cạnh đó, đề nghị Chính phủ chỉ đạo tiếp tục rà soát các luật, văn bản dưới luật có liên quan đến Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú, điều kiện đăng ký cư trú để kịp thời sửa đổi, bổ sung phù hợp với phương thức quản lý cư trú mới, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật. Đồng thời, Ủy ban Pháp luật nhất trí với việc đổi mới phương thức quản lý cư trú của công dân thông qua số định danh cá nhân được cập nhật thông tin trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư với những lý do như đã nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Bên cạnh đó, UBPL đề nghị làm rõ một số vấn đề:

Thứ nhất, phương thức quản lý cư trú mới chỉ có thể được vận hành thông suốt trên cơ sở tất cả công dân Việt Nam đã được cấp số định danh cá nhân. Theo quy định của Luật Căn cước công dân, số định danh cá nhân được xác lập từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, do Bộ Công an thống nhất quản lý và cấp cho mỗi công dân Việt Nam, không lặp lại ở người khác (Điều 12). Sau hơn 04 năm triển khai thực hiện, theo Tờ trình của Chính phủ, đến nay mới có hơn 18 triệu công dân được cấp số định danh cá nhân và dự kiến đến tháng 12/2020 sẽ hoàn thành việc xác lập số định danh cá nhân cho toàn bộ công dân Việt Nam.

Tuy nhiên, theo Báo cáo của Bộ Công an thì công tác này cần nhiều thời gian, đòi hỏi sự chính xác, có kiểm tra, đối soát chặt chẽ. Trong khi đó, việc đầu tư, bố trí kinh phí cho hoạt động này còn hạn chế nên quá trình triển khai gặp không ít vướng mắc... Vì vậy, đề nghị Chính phủ cần có giải pháp cụ thể để khắc phục các khó khăn, bảo đảm hoàn thành việc cấp số định danh cá nhân cho gần 80 triệu công dân còn lại theo đúng tiến độ đề ra.

Thứ hai, nền tảng công nghệ để vận hành phương thức quản lý cư trú mới là Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư và Cơ sở dữ liệu về cư trú. Để bảo đảm tính khả thi của Luật thì đến thời điểm Luật Cư trú (sửa đổi) có hiệu lực, các cơ sở dữ liệu này phải được xây dựng xong đồng bộ, đưa vào vận hành và bảo đảm kết nối, cập nhật, chia sẻ, khai thác thông tin thông suốt giữa các cơ quan đăng ký, quản lý cư trú từ trung ương đến cơ sở; đồng thời, kết nối và chia sẻ thông tin với các cơ sở dữ liệu chuyên ngành khác cũng như với các cơ quan, tổ chức được giao thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công, giải quyết thủ tục hành chính cho công dân.

Theo Báo cáo của Bộ Công an, dự kiến tháng 6/2021 sẽ đưa Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư vào vận hành. Tuy nhiên, qua khảo sát thực tế việc xây dựng Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú tại Bộ Công an cho thấy, một số gói thầu có liên quan mới đang trong giai đoạn đàm phán ký hợp đồng; đồng thời, kinh phí đầu tư xây dựng các cơ sở dữ liệu này cũng chưa được cấp đủ. Vì vậy, để bảo đảm tiến độ hoàn thành việc xây dựng, vận hành Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu về cư trú, UBPL đề nghị Chính phủ quan tâm chỉ đạo quyết liệt, nhất là bảo đảm việc bố trí đủ vốn cho dự án xây dựng các cơ sở dữ liệu này.

Thứ ba, khi chuyển đổi sang phương thức quản lý cư trú thông qua số định danh cá nhân, bỏ Sổ hộ khẩu sẽ tác động, ảnh hưởng lớn tới các quy định về giấy tờ công dân trong nhiều thủ tục hành chính hiện hành, tác động tới các chính sách, quy định về hộ gia đình cũng như việc xác định quan hệ nhân thân để hưởng quyền lợi và thực hiện nghĩa vụ công dân, vì việc chứng minh quan hệ hộ gia đình và nhân thân hiện đang chủ yếu dựa vào Sổ hộ khẩu, Sổ tạm trú. Các thủ tục này đang được quy định trong một số văn bản luật và nhiều văn bản dưới luật. Do đó, trong quá trình sửa đổi, bổ sung các văn bản này để phù hợp với phương thức quản lý cư trú mới, đề nghị cần xem xét, có giải pháp phù hợp thay thế để không gây xáo trộn, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức và hoạt động bình thường của cơ quan nhà nước.

Thứ tư, trong quan hệ giữa các tổ chức, cá nhân, Sổ hộ khẩu trong nhiều trường hợp cũng là căn cứ quan trọng để tổ chức, cá nhân thực hiện các giao dịch dân sự như mua bán điện, nước, đăng ký dịch vụ điện thoại... nhằm xác thực thông tin về nhân thân và nơi cư trú của bên sử dụng dịch vụ. Khi không còn Sổ hộ khẩu thì việc thực hiện các giao dịch này có thể sẽ gặp khó khăn vì các bên không thể tự mình truy cập Cơ sở dữ liệu về cư trú để xác định thông tin cần thiết. Vì thế, Ủy ban Pháp luật đề nghị làm rõ và quy định ngay trong Luật trách nhiệm cung cấp, chia sẻ thông tin, dữ liệu về cư trú giữa các cơ quan nhà nước; việc khai thác thông tin từ Cơ sở dữ liệu về cư trú của tổ chức, cá nhân theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho công dân khi cần sử dụng thông tin về nhân thân, nơi thường trú, tạm trú… trong các cơ sở dữ liệu.

Đại biểu và cử tri nói gì?

Thảo luận về dự án Luật Cư trú (sửa đổi), đa số các đại biểu nhất trí với việc phương thức quản lý cư trú của công dân thông qua số định danh cá nhân được cập nhật thông tin trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Đây là một xu thế tất yếu để ứng dụng công nghệ thông tin cũng như các lĩnh vực liên quan đến thủ tục hành chính của công dân. Tuy nhiên, vấn đề làm thế nào cấp đủ sổ định danh cho công dân để họ thực hiện các giao dịch dân sự khi sổ hộ khẩu không còn giá trị pháp lý. Vì thực tế, ngoài ra, việc bỏ sổ hộ khẩu có liên quan đến hộ gia đình. Cho đến nay, hộ gia đình vẫn là chủ thể độc lập và tham gia vào các hoạt động liên quan đến Luật Dân sự, Luật Đất đai, Luật Hôn nhân gia đình... “Nếu bỏ sổ hộ khẩu thì liệu người dân có phải đến cơ quan công an để xin bản khai nhân khẩu nữa hay không?”-một đại biểu nêu vấn đề.

Đối với việc xóa đăng ký thường trú, một số đại biểu cho hay: Tại điểm D, khoản 1 Điều 25 trong trường hợp công dân vắng mặt tại nơi thường trú từ trên 12 tháng liên tục mà không đăng ký tạm trú ở nơi nào hoặc không khai báo tạm vắng với Công an xã, phường, thị trấn nơi thường trú, trừ trường hợp xuất cảnh ra nước ngoài cần phải cân nhắc thận trọng. Bởi vì khi xóa có thể phát sinh các mối quan hệ giữa chính quyền và công dân cũng như gắn với nhiều quyền và nghĩa vụ của công dân...

Cũng liên quan đến vấn đề cư trú, một số đại biểu nêu ý kiến đối với khoản 1 Điều 2 của dự án Luật quy định về chỗ ở hợp pháp nhưng không đủ điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú. Với quy định này nếu công dân đăng ký thường trú nhưng không đăng ký tạm trú có được không hay phải đăng ký cả tạm trú và thường trú?Đối với khoản 3 của Điều 24 đề cập địa điểm không được đăng ký thường trú, tạm trú có nội dung nói về vấn đề tranh chấp. Liệu khi chủ nhà đang có tranh chấp về nhà cửa thì công dân có được đăng ký tạm trú, thường trú ở địa điểm này không? Theo đại biểu đây là vấn đề Ban soạn thảo cần làm rõ.

Liên quan đến dự án luật này, một số cử tri cho rằng, cách đây 10 năm về trước, công dân làm việc tại 2 đô thị lớn như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh “khốn khổ’ vì quy định chồng chéo đó là: Muốn làm được sổ hồng, sổ đỏ nhà đất phải có sổ hộ khẩu; song muốn có sổ hộ khẩu ngoài công việc ổn định phải có nhà ở hợp pháp (sổ đỏ). Nay thì chuyện đó đã quá dễ dàng, liên quan đến sổ hộ khẩu chỉ còn vướng chuyện học hành cho con. Vì vậy, một số cử tri nêu vấn đề: Bỏ sổ hộ khẩu để thay bằng Thẻ căn cước công dân, sổ định danh cá nhân thì đối với hệ thống trường công có quy định tuyển sinh theo địa bàn nữa hay không? Nghĩa là căn cứ theo việc cư trú dài hạn trên địa bàn…

H.Phạm