Dự án Bauxite Tân Rai có cải thiện nhưng vẫn lỗ

Dự án bauxite Tân Rai. Ảnh: laodong.vn

Sau nhiều lần bị chậm tiến độ, từ năm 2013 đến nay, hai dự án bauxite Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đắk Nông) đã lần lượt đi vào hoạt động. Tuy nhiên, đến nay việc công khai minh bạch các kết quả hoạt động của hai dự án này đã không được thực hiện, dẫn đến việc đánh giá không khách quan, ngay cả ở nghị trường Quốc hội.

Cách hạch toán gây nhầm lẫn

Trước hết, dự án bauxite Tân Rai (Lâm Đồng) đã được tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam (TKV) hạch toán chi phí, lỗ lãi, doanh thu... theo hai đơn vị đều là thành viên trực thuộc TKV, gồm:

- Ban Quản lý dự án tổ hợp bauxite -

nhôm Lâm Đồng có trụ sở tại huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng, số đăng ký hoạt động: 4216000014-DNNN (sau đây gọi tắt là BQLDA);

- Công ty TNHH MTV Nhôm Lâm Đồng - TKV có trụ sở tại huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng, mã số doanh nghiệp 5800939133-CTTNHH
(sau đây gọi tắt là

Công ty nhôm).

Tương tự, dự án bauxite Nhân Cơ (Đắk Nông) cũng được TKV hạch toán chi phí, lỗ lãi, doanh thu... theo hai đơn vị đều là thành viên trực thuộc TKV, gồm:

- Ban QLDA Nhà máy Alumina Nhân Cơ-Vinacomin, có trụ sở tại huyện Đắk

R’Lấp, tỉnh Đắk Nông, mã số chi nhánh MSCN: 5700100256-050-DNNN;

- Công ty Nhôm Đắk Nông - chi nhánh tập đoàn TKV có trụ sở tại huyện Đắk R’Lấp, tỉnh Đắk Nông, mã số chi nhánh: 5700100256-066-CTTNHH.

Như vậy, tuy tên gọi khác nhau, nhưng thực chất đối với cả hai dự án bauxite ở Lâm Đồng và ở Đắk Nông, TKV đều áp dụng mô hình song trùng tồn tại cả BQLDA và đơn vị sản xuất. Trong đó, hai BQLDA (chuyên về quản lý đầu tư xây dựng cơ bản) của hai dự án đều hạch toán sản xuất kinh doanh ngay cả khi dự án đã đi vào sản xuất.

Dự án Tân Rai đang lãi hay lỗ?

Bài viết này tổng hợp các số liệu chính thức trong các báo cáo tài chính (bảng cân đối kế toán, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, và báo cáo lưu chuyển tiền tệ) đã được kiểm toán của dự án Tân Rai để cung cấp những thông tin tổng hợp về kết quả hoạt động của dự án bauxite-alumina Tân Rai trong năm năm qua (2013-2017).

Như trên đã nêu, cách làm cho dự án Tân Rai có “lãi” là một dự án nhưng được phân bổ chi phí và hạch toán theo hai đơn vị khác nhau. Và, TKV chỉ công bố kết quả sản xuất kinh doanh của đơn vị được “phân công” hạch toán có lãi là Công ty Nhôm Lâm Đồng-TKV, còn đơn vị được phân công hạch toán lỗ là BQLDA tổ hợp bauxite-nhôm Lâm Đồng thì không được công bố, hoặc công bố không đồng thời.

Các phương tiện thông tin đại chúng thường chỉ được tiệm cận với báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty Nhôm Lâm Đồng.

Việc lỗ/lãi của các đơn vị này hoàn toàn phụ thuộc vào mức phân bổ chi phí giữa hai đơn vị. Cụ thể như sau:

1. Phân bổ tài sản: mặc dù dự án đã đi vào sản xuất, nhưng trong giai đoạn 2013-2017 có tới 94% giá trị tài sản của dự án Tân Rai vẫn do BQLDA hạch toán.

Ví dụ, năm 2013, tổng tài sản của dự án là 15.902 tỉ đồng (lấy số chẵn), khi hạch toán, TKV đã phân bổ cho Ban QLDA là 15.088 tỉ, cho công ty nhôm 814 tỉ đồng. Trong suốt năm năm qua, tỷ lệ tài sản được phân bổ cho Ban QLDA hạch toán chiếm trung bình 93,8%, cho công ty nhôm 6,2% (xem bảng 1).

2. Phân bổ nguồn vốn nợ phải trả: Tương tự như chỉ tiêu tổng tài sản, nguồn vốn nợ phải trả của dự án cũng được phân bổ cho BQLDA 94,1%, và cho công ty nhôm chỉ có 5,9%.

Tương tự, vốn chủ sở hữu của dự án cũng được phân bổ cho BQLDA 92,6%, và cho công ty nhôm 7,4%.

3. Phân bổ doanh thu và chi phí:

Mặc dù BQLDA không quản lý sản xuất, nhưng vẫn được phân bổ tới 60% doanh thu thuần về bán hàng và cung cấp dịch vụ. Còn đơn vị quản lý sản xuất kinh doanh là Công ty nhôm Lâm Đồng chỉ được phân bổ 40% doanh thu (xem bảng 2). Chưa hết, BQLDA cũng được ghi nhận tới 60% giá vốn hàng bán, còn công ty nhôm chỉ nhận có 40% (xem bảng 3).

Sự “phân công” hạch toán như trên đã làm méo mó bức tranh toàn cảnh của dự án.

4. Trách nhiệm trả lãi vay:

Tổng tiền lãi vay phải trả trong giai đoạn 2013-2017 của dự án là 1.351,3 tỉ đồng, lẽ ra phải được phân bổ cho Công ty nhôm, nhưng lại được BQLDA đứng ra thanh toán theo cân đối chung của tập đoàn.

5. Cuối cùng, do cách phân bổ chi phí để hạch toán như trên, trong giai đoạn 2013-2016 Công ty Nhôm Lâm Đồng luôn có lãi (nhỏ) còn BQLDA luôn bị lỗ (lớn), và dự án luôn trong tình trạng lỗ.

Sang năm 2017 do giá alumina tăng vọt theo giá nhôm nên dự án đã đạt mức lãi 347,9 tỉ đồng. Tuy nhiên, tổng mức lỗ lũy kế đến hết năm 2017 của dự án Tân Rai vẫn ở mức 2.568,4 tỉ đồng (xem bảng 4).

Ngoài ra, thông qua các chỉ tiêu đánh giá kinh tế tài chính của dự án cho thấy: tỷ lệ doanh thu trên tổng tài sản của dự án rất thấp, tối đa mới đạt 60,2%. Nếu tính lợi nhuận thuần thì dự án lỗ từ khi đi vào hoạt động đến nay (2013-2017), nhưng tỷ lệ lỗ trên vốn chủ sở hữu đã giảm, dù vẫn ở mức cao, tới 17,2%. Tương tự, tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở hữu tuy đã giảm nhưng vẫn lớn hơn 2,17 lần. Các hệ số thanh khoản đều ở mức rất thấp.

Tóm lại, theo báo cáo kiểm toán kết quả năm năm hoạt động (2013-2017) không có cơ sở để kết luận dự án bauxite-alumina Tân Rai đã cắt được lỗ. Tình trạng kinh tế của dự án có phần được cải thiện vào cuối năm 2017 nhưng vẫn trong tình trạng rất kém hiệu quả.

Ban Quản lý dự án có vai trò gì?

Ban quản lý dự án Nhà máy Alumin Nhân Cơ (BQL dự án Nhân Cơ) được thành lập đầu năm 2011 trên cơ sở chia tách từ Công ty cổ phần Alumin Nhân Cơ (Đắc Nông). Theo quyết định thành lập thì đây là đầu mối giúp tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản (TKV) thực hiện quản lý dự án đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ. Từ việc thực hiện các thủ tục về giao nhận đất, cấp phép xây dựng, mời thầu, đấu thầu (trừ gói thầu EPC nhà máy chính), giám sát thi công xây dựng, nghiệm thu dự án, ban có nhiệm vụ chuẩn bị sản xuất trước khi dự án đi vào vận hành.

Nói khác đi, xét về vai trò, nhiệm vụ của BQL dự án Nhân Cơ và BQL dự án tổ hợp bauxite - nhôm Lâm Đồng không khác gì các BQL dự án của các chủ đầu tư sử dụng vốn ngân sách nhà nước (vì TKV dùng vốn ngân sách để đầu tư hai dự án bauxite Tân Rai và Nhân Cơ có tổng trị giá hơn 31.000 tỉ đồng).

Trước đó, tháng 7-2010, Thủ tướng cũng đã có văn bản phê duyệt “Đề án hoàn thiện cơ cấu tổ chức của TKV”, trong đó có nội dung tổ chức lại Công ty cổ phần Alumin Nhân Cơ thực hiện theo đúng quy định của pháp luật.

BQL dự án Nhân Cơ và trước đó là BQL dự án tổ hợp bauxite nhôm - Lâm Đồng ra đời trong điều kiện như thế. Nếu theo đúng thực tế về quy chế quản lý tài chính đối với các BQL dự án nêu trên trước và nay đều áp dụng (do các chủ đầu tư dùng vốn ngân sách thành lập) thì nơi này là pháp nhân chuẩn bị dự án, thực hiện quản lý dự án trong quá trình đầu tư.

Hàng năm, các BQL dự án lập dự toán thu - chi trên cơ sở dự toán được giao hoặc dựa trên mức phí quản lý (theo phần trăm) được hưởng mà chủ đầu tư phê duyệt. Nếu quyết toán (hàng năm) mà giá trị quyết toán cao hơn chi phí quản lý dự án thì BQL dự án phải nộp phần chênh lệch lại ngân sách. Trường hợp quyết toán mà chi phí quản lý dự án thấp hơn thì Kho bạc Nhà nước thanh toán lại phần chênh lệch cho BQL dự án theo quy định.

Nhiều chủ đầu tư các dự án lớn có nguồn gốc ngân sách nói với TBKTSG rằng chưa thấy BQL dự án nào quản lý hầu hết tổng tài sản, vốn chủ sở hữu, doanh thu và thậm chí hạch toán cả lợi nhuận (lỗ, lãi) khi dự án đi vào vận hành như BQL hai dự án bauxite nêu trên.

Thường các BQL dự án (một dự án) sau khi hoàn thành nhiệm vụ chuẩn bị đầu tư và hoàn tất đầu tư thì sẽ giải thể. Phần vận hành sản xuất kinh doanh sau đó sẽ do doanh nghiệp được thành lập vận hành. Doanh nghiệp đó có thể dùng nhân lực từ BQL dự án cũ cho công ty mới nhưng không dùng pháp nhân BQL. Chủ sở hữu vốn dự án (chủ đầu tư) sẽ bàn giao toàn bộ tài sản, vốn, công nợ... từ BQL dự án sang doanh nghiệp. Kể cả BQL dự án thực hiện nhiều dự án theo phân kỳ đầu tư cũng hoàn toàn không áp dụng cách thức hạch toán nêu trên.

Lan Nhi

Nguyễn Hữu Phước