'Đốt cỏ ngày đồng'- tiểu thuyết mới của Đoàn Minh Phượng sau hơn chục năm vắng bóng trên văn đàn

Đốt cỏ ngày đồng là tiểu thuyết mới nhất của tác giả Đoàn Minh Phượng - nữ nhà văn đã tạo dựng tên tuổi vững chãi trong giới văn chương đương đại Việt chỉ sau hai tác phẩm đầu tay là Và khi tro bụi và Tiếng Kiều đồng vọng (tên cũ Mưa ở kiếp sau). Được tác giả thai nghén trong một khoảng thời gian tương đối dài, Đốt cỏ ngày đồng để lại ấn tượng hết sức khác lạ so với hai thành công trước, một áng văn mạnh mẽ làm lay động giác quan, mang hơi thở lãng mạn nồng nàn và đậm tính triết.

Đoàn Minh Phượng trở về nước với vai trò đạo diễn phim, về sau mới chuyển sang viết văn. Qua hai tiểu thuyết đầu tay, tác giả nhanh chóng gây được dấu ấn riêng nhờ lối hành văn thi vị, hư ảo, cùng thế giới nghệ thuật mang màu sắc tâm linh, đan xen thực và mộng.

Văn của Đoàn Minh Phượng ngay lập tức thu hút đông đảo bạn đọc trẻ và suốt 13 năm kể từ ngày chị cho ra mắt tác phẩm gần nhất là Tiếng Kiều đồng vọng, người hâm mộ đã mong mỏi đón chờ một đứa con tinh thần mới đến từ nữ nhà văn này.

Đốt cỏ ngày đồng xuất hiện như một cơn mưa rào làm thỏa nguyện những khát khao đợi chờ từ giới mộ điệu. Vẫn được viết theo kỹ thuật dòng ý thức cùng màu sắc triết lí quen thuộc, nhưng có thể nói ở Đốt cỏ ngày đồng có nhiều điểm khác biệt căn bản so với hai tác phẩm trước. Đầu tiên, đây là một tác phẩm phá vỡ mọi quy ước căn bản của thể loại, nó không định rõ cốt truyện, bối cảnh, góc trần thuật. Nếu như Và khi tro bụi lấy bối cảnh ở các nước châu Âu, Tiếng Kiều đồng vọng diễn ra ở các địa danh trong nước như Hà Nội, Huế, Sài Gòn, thì xuyên suốt Đốt cỏ ngày đồng tác giả hầu như không hề nhắc tới một địa điểm nào cụ thể. Ta chỉ bắt gặp những cụm mô tả chung chung, mơ hồ.

Cùng với những địa danh hư cấu như làng Duy Hà, đường Huyền Trân, cung Elysia... Đoàn Minh Phượng trong Đốt cỏ ngày đồng đã thực hiện chuyến hành trình đi sâu hơn vào thế giới tâm tưởng thay vì neo vào các cột mốc từ thế giới hiện thực. Cách xây dựng này càng làm xóa nhòa những nhận thức vốn có của bạn đọc về một thế giới vật lý mà ta cảm nhận bằng năm giác quan, để đưa đẩy họ hay thậm chí bó buộc họ vào một khung trời hư cấu thuộc bề sâu tiềm thức mà nhà văn tạo tác. Phương diện này ở Tiếng Kiều đồng vọng hay Và khi tro bụi đã bộc lộ phần nào, nhưng đến Đốt cỏ ngày đồng mới hiện lộ và bao trùm toàn tác phẩm.

Tác phẩm mới "Đốt cỏ ngày đồng" của tác giả Đoàn Minh Phượng

Điểm khác biệt thứ hai là ở góc trần thuật. Sau hơn một thập kỷ, tác phẩm mới nhất của chị đã hầu như mang một màu văn khác: nồng nàn, mãnh liệt khi cần thiết với nhiều chương và nhiều đoạn tác giả xưng "em", gọi "anh". Thậm chí qua các chương, người kể chuyện "tôi" cũng hoán đổi mà đôi khi ta không thể định rõ. Nhân vật kể chuyện chính là Mây (mà mãi đến cuối truyện ta mới biết tên người kể chuyện) có người yêu vào tù, những ngày cuối cùng bên nhau và những tháng chờ đợi G. mãn hạn, cũng như về cuối truyện Mây bộc bạch tình cảm về Quyên, ta được đọc những dòng văn đầy tha thiết và xúc cảm.

Có thể nói nhờ sự thay đổi này mà Đốt cỏ ngày đồng trở nên mềm mại hơn, có sức lay động xúc cảm mạnh mẽ hơn. Người đọc không được tác giả dẫn dắt qua câu chuyện nhờ vào các sự kiện vật lý hay thời gian thực mà chính nhờ những vào dòng chảy cảm xúc để tự hình dung lên câu chuyện. Đây chính là kỹ thuật dòng ý thức mà Đoàn Minh Phượng vận dụng thành công trong mọi sáng tác của mình. Khơi nguồn từ tâm lý học cuối thế kỷ 19, kỹ thuật dòng ý thức nhấn mạnh tính tức thì của ý nghĩ, và là phương tiện đắc dụng để mô tả thời gian vật chất như người ta cảm thấy, rút ngắn khung thời gian bên ngoài mà kéo dài thời gian bên trong tâm hồn, giúp chất chứa cảm xúc với biên độ tối đa.

Tuy dạt dào là vậy, nhưng tác phẩm mới này không phải là một áng văn ồn ào. Màu văn được đưa về thế cân bằng sâu lắng nhờ tính triết lý xuyên suốt tác phẩm. Ta gặp lại màu sắc hiện sinh từ tác phẩm thông qua những tư tưởng về nhân vị, sự tự do, về sự ê chề của kiếp người, sự hoài nghi thực tại, và rõ ràng nhất là nỗi ám ảnh về sự đổ vỡ.

Tác giả đã kết thúc tác phẩm bằng cách để ngỏ, như chính chị chia sẻ rằng: "Còn đoạn kết? Vì ngoài sức mình, nên tôi chỉ viết có một câu rồi bỏ đó. Nó đã trở thành khoảng không của bạn." Đốt cỏ ngày đồng kết thúc không bằng một dấu chấm câu để trở nên toàn vẹn mà rơi vào tâm trạng mênh mang của người đọc, gợi mở những suy tưởng sâu xa và rộng lớn hơn.

Có lẽ những gì lưu lại đậm đà nhất sau khi người ta đọc xong không phải là ấn tượng về một diễn biến lôi cuốn, mà là tiếng lao xao của cảm xúc, như chị đã viết đâu đó trong sách: Tất cả những gì tôi nhớ, chỉ là những cảm giác.../.

Phương Anh