Động Từ Thức - chốn bồng lai tiên cảnh xứ Thanh

Động Từ Thức trước kia có tên là động Bích Đào, thuộc hệ thống núi đá vôi kéo dài từ Tam Điệp (Ninh Bình) đến cửa Thần Phù - Nga Sơn (Thanh Hóa). Động Từ Thức cách TP Thanh Hóa khoảng hơn 40km và cách thị trấn Phát Diệm (Ninh Bình) hơn 10 cây số.

Động gắn với câu chuyện "Từ Thức lấy vợ tiên" được lưu truyền rộng rãi trong dân gian. Từ Thức là người Tống Sơn (nay là huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa), được nhà vua cử làm tri huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Trong một lần đi chơi hội, Từ Thức khi thấy nhà chùa giữ lại một cô một cô gái xinh đẹp vì "tội" làm gãy cành hoa mẫu đơn, chàng đã cởi áo gấm xin chuộc tội thay nàng..

Thời gian sau, Từ Thức từ quan về quê. Một lần ra cửa biển Thần Phù ngao du sơn thủy, Từ Thức thấy một ngọn núi như chốn bồng lai, liền bước vào hang động trên núi và phát hiện ra một tòa lâu đài nguy nga. Chàng gặp lại cô gái Giáng Hương, chính là người chàng đã cởi áo gấm chuộc tội giúp khi xưa.

Từ Thức và cô gái kết duyên sống hạnh phúc bên nhau. Sau một thời gian, Từ Thức nhớ nhà, ngỏ lời muốn được về thăm quê. Cảm thông nỗi niềm của chồng, Giáng Hương cho chuẩn bị xe mây và trao cho chồng một phong thư. Khi đến quê, tất cả đều vật đổi sao dời vì một năm ở cõi tiên bằng 100 năm dưới hạ giới

Từ Thức bèn quay lại cõi tiên tìm vợ nhưng xe mây đã biến mất, mở phong thư ra thì thấy lời từ biệt của Giáng Hương. Chàng buồn bã, thất vọng đi về phía núi Hoàng Sơn (Nông Cống – Thanh Hóa) rồi sau đó biệt tích. Từ đó, động Bích Đào còn có tên gọi là động Từ Thức.

Động Từ Thức là nơi lưu giữ nhiều bút tích của nhà bác học Lê Quý Đôn, chúa Trịnh Sâm, Nguyễn Thượng Hiền, Huỳnh Thúc Kháng… Động được xếp hạng di tích quốc gia năm 1992, và hiện nay là một trong những điểm du lịch của huyện Nga Sơn (nổi tiếng với nghề làm chiếu cói) nói riêng và tỉnh Thanh Hóa nói riêng.

Trước cửa động là hai cây thị có tuổi đời hàng trăm năm.

Ngay lối vào động Từ Thức có khắc hai bài thơ chữ Hán ca ngợi vẻ đẹp thần tiên của động – một khắc trên phiến đá đặt dưới nền động của chúa Trịnh Sâm với bút danh Nhật Nam Nguyên, một khắc trên vách đá cao của Lê Quý Đôn. Ngoài cửa động còn có miếu Sơn Thần.

Động Từ Thức dài khoảng 200m, rộng hàng nghìn m2, vòm hang chỗ cao nhất chừng 40 m, trần động hình vòng cung giống như một chiếc bát úp khổng lồ, trên trần có một nhũ đá hình trái đào tiên.

Cảnh lung linh, huyền ảo trong động Từ Thức.

Nhũ đá óng ánh như dát vàng (kho tiền) gắn với truyền thuyết chuyện tình Từ Thức - Giáng Hương.

Trong động lung linh huyền ảo với những tảng đá, nhũ đá có hình thù lạ mắt, gắn với với sự tưởng tượng phong phú của dân gian về cuộc sống nơi thôn quê và tình yêu của Từ Thức và nàng tiên Giáng Hương như: Nơi Từ Thức và Giáng Hương đánh cờ, nơi chàng nằm đọc sách, triện của Từ Thức, dấu chân, buồng tắm của Giáng Hương và thư phòng của Từ Thức, bàn cờ tiên, đôi chim thạch nhũ, mâm ngũ quả, con rồng, "con cóc là cậu ông trời", dàn nhạc cụ…

Nhũ đá nơi "cõi tiên".

Đặc biệt cuối động có hai ngã rẽ, một ngã có những bậc đá đều nhau, theo truyền thuyết là "đường lên cõi tiên"; một ngã rẽ ăn sâu xuống lòng núi theo đường xoáy ốc là "đường xuống âm phủ". Theo cô hướng dẫn viên, năm 1960, một đoàn thám hiểm ngoại quốc đã xuống thám hiểm "đường xuống âm phủ", phát hiện đó là đường xuống một hang động nhiều ngóc ngách và một dòng suối ngầm. Người ta đã thử khắc tên vào các quả bưởi thả xuống đường âm phủ thì ít ngày sau, sẽ tìm thấy quả bưởi đó nổi trên sông Tam Điệp - con sông chảy sau dãy núi có động Từ Thức.

Du khách tham quan động Từ Thức.

Động được xếp hạng di tích quốc gia năm 1992, và hiện nay là một trong những điểm du lịch nổi tiếng của huyện Nga Sơn.

Bài thơ của nhà bác học Lê Quý Đôn được khắc năm 1905 về mối tình ly biệt Từ Thức - Giáng Hương.

Văn đạo thần tiên sự diểu mang

Bích đào động khẩu thái hoang lương

Càn khôn nhất hạt cùng Từ Thức

Vân thủy song nga lão Giáng Hương

Thạch động hữu thanh khao hiểu nguyệt

Diêm điền vô vị nát thu sương

Thế nhân khổ tác Thiên Thai mộng

Thùy thức Thiên Thai diệc hí trường

Dịch thơ:

Thần tiên vẫn bảo chuyện mơ màng,

Động Bích Đào kia cỏ mọc hoang.

Trời bể tìm tòi, mê huyện Thức!

Nước mây chờ đợi, mệt nàng Hương!

Vang om thạch động trăng gần sáng,

Nhạt nhẽo diêm điền muối đẵm sương,

Giấc mộng Thiên Thai mong mỏi mãi,

Ai hay cũng chỉ hí du trường!

(Theo wikipedia)

Hoa Oanh Vũ