Đồng Lộc - Ngã ba huyền thoại

Từ năm 1965, khi cuộc chiến tranh của Mỹ leo thang ra miền Bắc, cùng với các vùng miền khác trong tỉnh, Can Lộc đã hứng chịu những trận bom ác liệt của kẻ thù. Hệ thống cầu cống, bến phà, đường sá trên đoạn đường quốc lộ 1A, 15A và tỉnh lộ 2 bị bom địch tập trung đánh đi phá lại nhiều lần. Địch muốn kiểm soát chặt chẽ và tiêu diệt các phương tiện vận chuyển chở khí tài, lương thực, thực phẩm trên đường chi viện cho tiền tuyến. Khẩu hiệu "Địch phá một ta làm mười"; "Xe chưa qua, nhà không tiếc" đã trở thành quyết tâm, hành động của mọi lực lượng đảm bảo giao thông vận tải trên mảnh đất Hà Tĩnh.

Từ 20-4-1968, đường 1A bị chặt đứt, việc vận chuyển theo tuyến Bắc - Nam chỉ có thể đi qua Ngã ba Đồng Lộc. Đây là giao điểm của tuyến tỉnh lộ 15A từ Nghệ An, qua Lạc Thiện thẳng lên vùng rừng núi Hương Khê, một tuyến là tỉnh lộ 2 nối vào quốc lộ 1A ở Ngã ba Giang.

Tháp chuông Đồng Lộc (Ảnh: Trung Hiếu)

Ngã ba Đồng Lộc nằm chênh vênh giữa một bên là khu đồi trọc, một bên là ruộng nước sình lầy trở thành trọng điểm huyết mạch giao thông và chứng kiến cuộc đọ sức quyết liệt giữa ta và địch. Từ tháng 7 đến tháng 10/1968, máy bay địch đã đánh vào Đồng Lộc 1.863 lần, ném xuống gần 50 ngàn quả bom các loại. Bình quân mỗi tháng, chúng đánh tới 28 ngày đêm, có ngày tới 103 lần/chiếc với trên 800 quả bom các loại. Bầu trời Đồng Lộc chẳng mấy khi được yên tĩnh, luôn ầm ào tiếng rú rít của các loại máy bay và tiếng pháo súng của bộ đội phòng không ta bắn trả.

Bao xương máu mới làm nên Đồng Lộc

Nhận biết được mức độ tàn khốc và âm mưu thủ đoạn thâm hiểm của kẻ thù, lãnh đạo Hà Tĩnh đã chỉ đạo các ngành, các địa phương dồn sức cho Đồng Lộc để giữ vững huyết mạch giao thông, hạn chế mất mát hy sinh.

Lực lượng trực tiếp chiến đấu có Trung đoàn pháo cao xạ 210 mới được điều từ Bắc vào, Tiểu đoàn 8 pháo cao xạ của Tỉnh đội, một bộ phận của Tiểu đoàn 30 công binh Quân khu Bốn và lực lượng dân quân du kích các xã quanh vùng.

Ban đảm bảo giao thông tỉnh trực tiếp chỉ đạo giải tỏa điểm chốt Đồng Lộc, hình thành các tổ quan sát đếm bom, cắm tiêu và phá bom, ứng cứu đường, thông tin liên lạc, điều hành giao thông và giữ gìn trật tự an ninh trong khu vực.

Trong cuộc chiến đấu tại Ngã ba Đồng Lộc đã xuất hiện nhiều tập thể và cá nhân tiêu biểu cho ý chí kiên cường, không ngại gian khổ, hiểm nguy, sẵn sàng xả thân vì nghĩa lớn như nữ Anh hùng La Thị Tám suốt 200 ngày đêm, một mình chị đã đánh dấu 1.205 quả bom nổ chậm. Anh hùng Nguyễn Tri Ân - Đại đội trưởng TNXP dũng cảm bám trận địa, cùng đồng đội rà phá 545 quả bom các loại. Anh hùng Cảnh sát giao thông Nguyễn Tiến Tuẩn dũng cảm chỉ huy thông tuyến, cứu xe, cứu hàng, cứu người và giữ gìn trật tự an ninh vùng trọng điểm. "Vua" phá bom - dũng sỹ Vương Đình Nhỏ chỉ huy cả tiểu đội phá được 529 quả bom các loại, trong đó tự mình rà phá được 198 quả, lấy được 620 kg thuốc nổ.

Ngã ba Đồng Lộc cũng đã chứng kiến cuộc chiến đấu ngoan cường của Trung đoàn pháo cao xạ 210, Tiểu đoàn pháo cao xạ 8 đã đánh trên cả ngàn trận, bắn rơi nhiều máy bay Mỹ, buộc lũ Thần sấm, Con ma phải ném bom ở tầm cao, hạn chế tổn thất, hư hại về người và đường sá. 122 đồng chí đã hy sinh, 259 đồng chí bị thương trong chiến đấu…

Và những chiến công của tổ máy gạt Uông Xuân Lý, tổ máy gạt 1 - Cục công trình I với nhiệm vụ san ủi đất, sửa đường cho xe qua. Họ đã trợ giúp khi xe tải bị lật úp xuống hố bom, xuống ruộng nước, đối mặt với tử thần dùng xe xúc bom gạt xuống hố sâu để công binh đến phá nổ. Đó còn là các chiến sỹ TNXP 551, 552 gan dạ kiên cường mà tiêu biểu là tập thể mười cô gái đã anh dũng hy sinh khi đang làm nhiệm vụ.

Mười nấm mộ - mười phím đàn dưới cỏ

Trong khu di tích Ngã Ba Đồng Lộc, bên cạnh dấu tích hố bom thù là khu nghĩa trang liệt sỹ dành riêng cho mười cô gái thuộc Tiểu đội 4, Đại đội 2, Tổng đội TNXP 55: Võ Thị Tần, Hồ Thị Cúc, Nguyễn Thị Nhỏ, Dương Thị Xuân, Võ Thị Hợi, Nguyễn Thị Xuân, Trần Thị Hường, Hà Thị Xanh, Trần Thị Rạng, Võ Thị Hà. Giờ đây, qua nhiều lần dời chuyển, những ngôi mộ được xếp thành hàng như khi còn sống các cô vẫn thường đứng tập hợp điểm danh trước khi vác cuốc xẻng ra đường làm nhiệm vụ.

Anh hùng Nguyễn Tiến Tuẩn (hàng trên, thứ 2 từ trái sang) và Tiểu đội Cảnh sát giao thông tại Ngã ba Đồng Lộc về thăm lại chiến trường xưa (Ảnh: chụp năm 1995)

Đại đội 552 đóng quân tại xã Thanh Lộc, cách Ngã ba Đồng Lộc chừng 2 km. Tiểu đội 4 do Võ Thị Tần làm Tiểu đội trưởng ở trong các nhà dân trong làng. Ngày 24-7-1968, hai quả bom thả trúng đích làm con đường bị hư hỏng nặng. Tiểu đội 4 không ngần ngại ra quân, cuốc xẻng trên tay, hối hả xúc đào giữa ánh nắng chói chang của chiều hè.

Sau mấy lần cho máy bay trinh sát điện tử A35 thám sát, một tốp máy bay phản lực ào tới dội bom. Cả tiểu đội nhanh chóng kéo nhau nép mình vào sườn đồi trú ẩn. Khi máy bay địch bay vòng trở lại thì một quả bom rơi trúng ngách hào trú ẩn đã vùi kín họ.

Suốt chiều, đêm hôm đó, ngày hôm sau và cả ngày sau đó nữa, đồng đội mới bới tìm đủ các thi hài của mười cô đem về chôn cất nơi Bãi Dịa thuộc xã Xuân Lộc. Sau ngày đất nước thống nhất, phần mộ các cô chuyển về nghĩa trang liệt sỹ đặt tại xã Thiên Lộc - quê hương của Võ Thị Tần.

Năm 1989, Ngã ba Đồng Lộc được công nhận là di tích lịch sử. Ngày 27-7-1990, huyện Can Lộc đã cất bốc phần mộ các cô đưa lại về nghĩa trang Ngã ba Đồng Lộc ngay bên cạnh hố bom - dấu tích tội ác của kẻ thù.

Nhiều năm qua, bao hạng mục công trình đã mọc lên: Tượng đài chiến thắng; biểu tượng của ngành GTVT; cụm điêu khắc hoành tráng, Nhà bia tưởng niệm TNXP có khắc tên 1.950 anh hùng liệt sỹ trong toàn quốc, trong đó có nhiều người đóng góp máu xương cho Ngã ba Đồng Lộc. Trên dấu tích của những hố bom chi chít, nham nhở ngày nào, mảnh đất Đồng Lộc đang được hồi sinh. Gần đây, nhân kỷ niệm 50 năm chiến thắng Đồng Lộc, tỉnh Hà Tĩnh đang gấp rút triển khai nhiều công trình, hoạt động có quy mô lớn.

Đồng Lộc vẫn bát ngát xanh, điểm thêm màu tím thủy chung của những bông sim mua nở rộ đầu hè. Nép mình bên triền núi Trọ Voi, mười ngôi mộ bé nhỏ phủ đầy hoa xếp hàng trang nghiêm lặng lẽ. Nhà thơ Nguyễn Văn Hùng khi về thăm Đồng Lộc đã tưởng tượng ra đấy là "Mười phím đàn dưới cỏ" để giờ đây tôi bỗng thấy ở đó đang vọng lên khúc bi tráng của một thời mà sự dâng hiến tuổi xuân xanh là những viên đá lát để làm nên con đường chiến thắng.

Tháng 7 – 2018

Phan Trung Hiếu