Độc đáo tục 'cướp giọng gà ngày Tết' của người Pu Péo

Nam thanh nữ tú Pu Péo cùng chơi các trò chơi dân gian

Nét đẹp truyền thống độc đáo của người Pu Péo

Chủ yếu sống ở vùng cực Bắc tỉnh Hà Giang như huyện Đồng Văn, Yên Minh hay một số ít ở huyện Bắc Mê với dân số còn lại chưa tới 1.000 người nhưng họ còn lưu giữ được những phong tục kỳ lạ và nhiều nghi lễ dân gian phong phú. Ngoài “Lễ cúng thần rừng của người Pu Péo” đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể, có thể kể tới tục “cướp giọng gà ngày Tết” được người Pu Péo duy trì như một nét đẹp truyền thống vô cùng độc đáo.

Trước kia, người Pu Péo ở nhà sàn nhưng do rừng bị tàn phá nhiều nên việc tìm kiếm nguyên vật liệu trở nên khó khăn, họ đã phải chuyển sang ở nhà đất. Nhà của người Pu Péo có lối kiến trúc chuyên biệt, phân bố không gian sinh hoạt trong một tầng duy nhất rất khoa học. Ngôi nhà trổ một cửa chính ở gian giữa, phía trên cao có thêm năm cửa sổ để hứng ánh sáng nên nhà ở của dân tộc này thường sáng sủa, phong quang hơn những ngôi nhà trình tường của người Mông. Các cột đá kê dưới chân cửa thường được khắc hình con gà trống và mặt trời là biểu tượng cho âm dương tương hợp, nguồn gốc của sự tăng trưởng và phồn thịnh của con người cùng vạn vật trong vũ trụ.

Người Pu Péo là một trong những cư dân lâu đời nhất ở vùng cao cực Bắc Hà Giang với số dân còn lại chưa tới 1.000 người

Có lẽ cũng bởi quan niệm này nên vào lúc Giao thừa, người Pu Péo còn có tục “đón giọng gà” hay “cướp giọng gà” để cầu mong may mắn cho năm mới. Khi đến thời khắc Giao thừa, người Pu Péo phải canh chừng mấy chú gà trống. Khi gà vỗ cánh, chuẩn bị gáy, họ đốt ngay một quả pháo, ném vào chuồng gà. Lũ gà giật mình, nhảy lên thi nhau gáy. Ngay lập tức, mọi người hò nhau hát vang trời để át tiếng gà gáy. Người Pu Péo quan niệm: tiếng gà gáy vừa hay, vừa thiêng liêng, đánh thức cả ông mặt trời dậy. Vì thế, ai át được tiếng gà thì sang năm mới sẽ hát hay, gặp nhiều may mắn, thành đạt, hạnh phúc.

Những phong tục kỳ lạ

Không chỉ có tục “cướp giọng gà”, người Pu Péo còn có nhiều phong tục độc đáo khác. Vào dịp Tết, cũng như các dân tộc khác trên cả nước, người Pu Péo gói bánh chưng, nhưng điều khác biệt ở đây là họ sẽ gói hai loại bánh chưng. Bánh chưng đen (mí uột lặng) dùng để ăn vào tối 29 Tết như một cách kết thúc năm cũ và bánh chưng trắng (mí uột lìn) cúng vào tối 30 Tết để mừng năm mới.

Vào sáng mùng một Tết – ngày đầu tiên của năm, thanh niên nam nữ Pu Péo đều cùng nhau đi gánh “nước bạc, nước vàng” để cầu may. Trước khi đi họ mang theo tiền vàng, hương và đến nơi thì đốt hương cầu khấn rồi bỏ giấy vàng vào thùng gánh nước đem về nhà. Tục này với ý nghĩa mang lại mưa thuận gió hòa, có đủ nước để cấy cầy trồng trọt.

Đêm giao thừa, trong gia đình của người Pu Péo, ai ra ngoài trước thì khi quay về phải mang về mộ món quà lấy may. Món quà đó có thể chỉ là một bó củi. Phong tục này gần giống với tục hái lộc đầu xuân của người dân tộc Kinh.

Bên cạnh đó, người Pu Péo tin rằng, mỗi người có 8 hồn, 9 vía nên đêm giao thừa, mỗi gia đình đều làm lễ gọi hồn cho mỗi thành viên trong nhà. Trên bàn thờ của người Pu Péo có những hũ sành, tượng trưng cho những đối tượng thờ. Người Pu Péo chỉ thờ tổ tiên 3 đời, nên ít nhất trên bàn thờ có 3 hũ sành, cho 3 đời. Nếu trong nhà có người ốm đau, thầy bói sẽ bói và cho hay nên thờ ai để thêm số hũ sành trên bàn thờ.

Điều đặc biệt, trong suốt 3 ngày Tết, người Pu Péo không rửa bát đũa, mà chỉ dùng giấy lau sạch sau mỗi lần sử dụng với quan niệm nếu ngày Tết mà rửa sạch bát đũa thì cả năm sẽ đói ăn. Đồng thời, người Pu Péo cũng mong muốn một năm mưa thuận gió hòa, không có mưa quá to sẽ trôi hết đất màu.

Người Pu Péo sử dụng lịch cổ, mỗi giáp 12 năm (khuộp mai), mỗi năm chia thành 12 tháng, mỗi tháng có 29 hoặc 30 ngày, mỗi ngày có 12 giờ. Cứ ba năm có một năm nhuận, hoàn toàn giống cách tính lịch âm ngày nay. Vì vậy họ cũng ăn Tết Nguyên đán như nhiều dân tộc khác.

Cùng với những tập tục thú vị trong ngày Tết Nguyên đán, Lễ cúng thần rừng vào ngày 6/6 Âm lịch hằng năm của người Pu Péo cũng đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào ngày 27/12/2012.

Hà Kim