Điểm sáng trong bảo tồn, phát triển văn hóa truyền thống

Bà H'Yam Bkrông, Giám đốc Hợp tác xã Dệt thổ cẩm Tơng Bông (người ngồi giữa) hướng dẫn xã viên dệt thổ cẩm dân tộc Ê Đê.

Trong khi công tác bảo tồn các ngành nghề, giá trị văn hóa truyền thống dân tộc ở các tỉnh Tây Nguyên đang gặp khó khăn thì Hợp tác xã (HTX) dệt thổ cẩm Tơng Bông ở buôn Tơng Jú, xã Ea Kao, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk đang trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế gắn với bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc. HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông vinh dự được lựa chọn là tập thể lao động xuất sắc tham dự Đại hội thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ X.

Dưới những cơn mưa tầm tã và cái lạnh đầu đông của một ngày đầu tháng 12 Tây Nguyên, nhưng trong ngôi nhà dài truyền thống dân tộc Ê Đê, vừa làm nơi dệt thổ cẩm, vừa là nơi đón khách của HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông vẫn rộn rã tiếng cười, tiếng nói hòa lẫn tiếng khung dệt vải lạch cạch làm cho không khí lao động ở đây thêm rộn ràng.

Bà H’Yam Bkrông, Giám đốc HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông trong trang phục thổ cẩm truyền thống gọn gàng, nhanh nhẹn hướng dẫn các xã viên dệt từng chi tiết hoa văn trên các sản phẩm thổ cẩm để kịp giao cho khách hàng. Khi các xã viên đã dệt ổn định, bà H’Yam dẫn chúng tôi đi thăm cơ ngơi của HTX gồm ba dãy nhà dài truyền thống và khu trưng bày các sản phẩm thổ cẩm với nhiều chủng loại, mẫu mã khác nhau. Dừng lại ở khu trưng bày, nâng niu các sản phẩm thổ cẩm trên tay, bà H’Yam chia sẻ: Đồng bào dân tộc Ê Đê ở Tây Nguyên theo chế độ mẫu hệ, người phụ nữ làm chủ gia đình. Một trong những công việc chính của người phụ nữ là dệt thổ cẩm để lo cái mặc cho toàn bộ các thành viên trong gia đình. Vì vậy, nghề dệt thổ cẩm đã gắn bó bao đời nay với người phụ nữ Ê Đê. Tuy nhiên, những năm gần đây, nghề dệt thổ cẩm ngày càng bị mai một. Nhiều người không còn mặn mà với sản phẩm thổ cẩm nữa, trong khi đó nhiều phụ nữ Ê Đê trong buôn, trong xã biết dệt nhưng lại thiếu việc làm, đời sống gặp nhiều khó khăn. Từ đó, trăn trở phải làm sao vừa gìn giữ, bảo tồn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc, vừa giúp phụ nữ trong buôn có thêm thu nhập, thoát cảnh đói nghèo, ổn định cuộc sống từ nghề dệt thổ cẩm cứ đeo bám bà. Nghĩ là làm, năm 2003, bà H’Yam quyết định thành lập HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông.

Bà H’Yam nhớ lại: “Ngày đầu thành lập, tôi đã rong ruổi khắp buôn Tơng Jú và các buôn lân cận của xã Ea Kao vận động phụ nữ có tay nghề tham gia HTX để phát triển nghề dệt thổ cẩm của dân tộc mình. Lúc đó, có 10 phụ nữ tham gia nhưng do đời sống còn gặp nhiều khó khăn cho nên chỉ có ba xã viên góp vốn, số còn lại chỉ đóng góp từ 50.000 đến 100.000 đồng. Để vượt qua giai đoạn khó khăn này, HTX đã nhờ những nghệ nhân trong buôn trực tiếp truyền dạy nghề; Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh hỗ trợ mở hai lớp đào tạo nghề dệt thổ cẩm và tạo điều kiện cho vay vốn 200 triệu đồng để mua nguyên liệu, khung dệt…”. Ngoài ra, bà H’Yam cùng các thành viên Ban quản trị HTX tích cực học hỏi, nghiên cứu, sáng tạo những sản phẩm đa dạng về mẫu mã, hoa văn. Với lòng yêu nghề truyền thống, bà H’Yam và các xã viên HTX kiên trì ra bắc vào nam tìm kiếm, mở rộng thị trường, thuyết phục khách hàng, nhất là chủ các quầy bán hàng lưu niệm tại các khu, điểm du lịch, các hội chợ thương mại... Thời điểm này, trên thị trường xuất hiện nhiều mặt hàng thổ cẩm dệt bằng máy công nghiệp với mẫu mã đẹp, chi phí thấp, giá thành rẻ… cạnh tranh gay gắt. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao và đa dạng của khách hàng, giá thành sản phẩm rẻ, cạnh tranh được với thổ cẩm của các dân tộc khác, năm 2016 - 2017, HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông đã mạnh dạn vay vốn đầu tư thêm năm máy dệt và các máy xếp sợi, máy cuộn thoi, máy cuộn sợi… phục vụ sản xuất. Theo bà H’Yam, dù sản phẩm của HTX được cải tiến, mẫu mã thay đổi thường xuyên nhưng nền mầu đen và họa tiết mầu đỏ sẽ mãi không thay đổi vì đó là nét văn hóa đặc trưng của dân tộc Ê Đê.

Sau 17 năm thành lập và phát triển, đến nay, các xã viên HTX đều biết dệt thành thạo với các sản phẩm, mẫu mã đa dạng, phong phú như y phục nam nữ, túi xách, cà-vạt, khăn trải bàn, túi đựng hạt thơm, gối tựa lưng, áo dài, quần áo trẻ em… Sản phẩm của HTX có đầu ra ổn định tại các tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng, Quảng Nam, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh... Với chất lượng sản phẩm tốt và hoa văn tinh xảo, HTX còn được mời tham gia nhiều hội thi trang phục các dân tộc. Sản phẩm của HTX được lựa chọn trưng bày tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam. Hiện nay, HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông có 45 xã viên đều là phụ nữ dân tộc Ê Đê. Ngoài ra HTX còn tạo việc làm cho hàng chục lao động khác ở địa phương, với doanh thu đạt khoảng 1,2 tỷ đồng/năm, thu nhập của xã viên trung bình từ 3,2 đến 3,5 triệu đồng/người/tháng. Giám đốc HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông H’Yam Bkrông tự hào: Với mức thu nhập ổn định từ HTX cùng với phát triển kinh tế gia đình đã giúp cho các xã viên tăng thêm thu nhập, vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống, đồng thời giữ gìn được nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc mình.

Lúc đầu mới thành lập, toàn HTX có bảy xã viên là hộ nghèo, nhưng đến nay đã giảm xuống chỉ còn hai. Hai hộ này đang phấn đấu thoát nghèo trong năm tới. Để HTX ngày càng phát triển, xã viên gắn bó với HTX, Ban quản trị HTX luôn đề cao tính công bằng, minh bạch trong quá trình hoạt động và phân chia lợi nhuận. Các xã viên luôn đoàn kết, tương trợ lẫn nhau trong cuộc sống. HTX kịp thời biểu dương các xã viên điển hình để tạo khí thế sôi nổi thi đua sản xuất.

Ngoài nghề dệt thổ cẩm truyền thống, tận dụng những lợi thế của địa phương về phát triển du lịch, HTX dệt thổ cẩm Tơng Bông còn xây dựng trang trại nuôi hơn 2.000 con gà thả vườn và khoảng 300 con lợn. Đồng thời, HTX mạnh dạn đầu tư xây dựng khu du lịch cộng đồng trên địa bàn buôn Tơng Jú với ba nhà sàn trưng bày nhạc cụ, vật dụng lao động sản xuất, dụng cụ dệt vải, dụng cụ săn bắt của đồng bào Ê Đê... Khách du lịch đến đây vừa được thực hành dệt thổ cẩm, được tham quan trải nghiệm đời sống, vừa được thưởng thức món ăn truyền thống của người Ê Đê và say sưa trong tiếng cồng, tiếng chiêng, trong hương men rượu cần ngây ngất do chính bàn tay của các xã viên HTX làm ra.

Bài và ảnh: NGUYỄN CÔNG LÝ