Đề xuất thu hồi, trưng mua biệt thự cũ của tư nhân ở TP.HCM để bảo tồn

Biệt thực cũ tại số 110 -112 Võ Văn Tần (còn gọi biệt thự Phương Nam) với 3 mặt tiền nằm tại ngã ba Võ Văn Tần, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Thị Diệu thuộc phường 6, quận 3, từng chuyển nhượng với giá trị 35 triệu USD, được đề xuất đưa vào biệt thự Nhóm 1 để bảo tồn. Ảnh: CTV

Sở Quy hoạch – Kiến trúc TP.HCM vừa có văn bản 2984/BC-SQHKT báo cáo việc thực hiện Nghị quyết số 52/NQ-HĐND của HĐND TP.HCM về kết quả giám sát công tác bảo tồn di sản và cảnh quan kiến trúc đô thị trên địa bàn thành phố.

Theo đó, Trung tâm Nghiên cứu kiến trúc (trực thuộc Sở Quy hoạch - Kiến trúc TP.HCM) đã tập hợp được danh sách khoảng 1.550 biệt thự cũ trước năm 1975 (trong đó có 1.227 địa chỉ nằm trong danh sách ban đầu, 323 địa chỉ phát sinh mới). Số công trình biệt thự cũ đã được kiểm kê là khoảng 1.058 địa chỉ (đạt tỷ lệ tương đương 90% danh sách ban đầu).

Đáng chú ý, qua kiểm kê, ghi nhận có khoảng 560 địa chỉ không còn là biệt thự. Sở đã chuyển khoảng 500 hồ sơ cho Hội đồng phân loại biệt thự để đánh giá, phân loại theo bộ tiêu chí đã được UBND TP.HCM ban hành.

Theo Sở Quy hoạch – Kiến trúc, việc thực hiện khảo sát, kiểm kê các công trình biệt thự cũ hiện gặp rất nhiều khó khăn. Bên cạnh những thay đổi pháp luật (mới nhất là Luật Kiến trúc có hiệu lực từ 1.7.2020) liên quan đến quản lý biệt thự; tiêu chí đánh giá phân loại biệt thự cũ; tiến trình thực hiện kiểm kê, phân loại đánh giá; thành phần Hội đồng phân loại biệt thự cũ; số lượng hồ sơ nhiều nhưng thiếu nhân lực để thực hiện, kinh phí phát sinh không đủ chi;… còn gặp trở ngại khi thực hiện khảo sát kiểm kê công trình (không được vào trong nhà, không được hợp tác, công trình bị che chắn tầm nhìn, hoặc do công trình nằm trong hẻm,…).

Một số trường hợp không thể xác định được vị trí công trình do địa chỉ thực tế đã thay đổi so với danh sách UBND quận huyện cung cấp.

Đáng lo ngại hơn, là hiện tượng các chủ nhà tự ý phá hủy hoặc tháo dỡ công trình mà chưa được cơ quan chức năng cho phép, dẫn đến việc kiểm kê, đánh giá có sự thay đổi ở từng thời điểm (ví dụ như thời điểm Trung tâm Nghiên cứu kiến trúc thực hiện kiểm kê công trình vẫn còn nhưng một thời gian sau đó hoặc thời điểm Hội đồng phân loại biệt thự xem xét đánh giá thì công trình đã bị tháo dỡ).

Được xây dựng từ thời Pháp hơn 100 năm trước, ngôi nhà số 237 (số cũ 227) trên đường Nơ Trang Long, quận Bình Thạnh (TP.HCM) là một trong số những căn biệt thự hiếm hoi còn sót lại của Sài Gòn xưa. Thế nhưng hiện căn biệt thự này đã bị tháo dỡ hoàn toàn. Ảnh: Lê Quân

Về xác định danh mục các “Khu vực cần bảo vệ không gian kiến trúc biệt thự”, Sở Quy hoạch – Kiến trúc TP.HCM và các địa phương đã chủ động đề xuất hai khu vực cần bảo tồn không gian kiến trúc biệt thự, gồm:

-Đặc khu biệt thự: giới hạn bởi các đường Lê Quý Đôn – Tú Xương – Lê Ngô Cát – Ngô Thời Nhiệm, thuộc phân khu 4 (khu thấp tầng) của Đồ án quy hoạch phân khu Khu trung tâm hiện hữu thành phố 930ha.

-Khu biệt thự làng đại học Thủ Đức tại phường Bình Thọ, quận Thủ Đức: giới hạn bởi các đường Xa Lộ Hà Nội – Võ Văn Ngân – Dân Chủ - Đặng Văn Bi, đã được UBND TP.HCM phê duyệt Đồ án quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/ 2.000 và quy chế quản lý quy hoạch kiến trúc từ năm 2017.

Trong thời gian tới, Sở sẽ tiến hành nghiên cứu xây dựng các quy định và bản đồ các vùng bảo vệ I, II đối với các di tích đã được xếp hạng trên địa bàn thành phố. Đây là vấn đề gây trở ngại trực tiếp cho các cơ quan cấp giấy phép xây dựng khi xem xét cấp phép cho các công trình thuộc khu di tích, công trình khác xung quanh di tích.

Đồng thời, nghiên cứu, xây dựng quy chế để tích hợp các công trình kiến trúc có giá trị (như biệt thự Nhóm 1, Nhóm 2; Các công trình tiêu biểu khác; các khu vực cảnh quan kiến trúc có giá trị) vào Đồ án quy hoạch phân khu/quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/ 2.000, Đồ án quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/ 500, các đồ án thiết kế đô thị riêng… để thực hiện.

Ngoài ra, Sở cũng đã có công văn gửi UBND 24 quận, huyện đề nghị giúp phối hợp, hỗ trợ, tăng cường công tác quản lý xây dựng các công trình biệt thự trên địa bàn quản lý, tránh các trường hợp chủ đầu tư tự ý phá dỡ, chia cắt biệt thự trái pháp luật, đặc biệt là các công trình được phân loại vào Nhóm 1, Nhóm 2 (nhóm biệt thự sẽ bảo tồn).

Đặc khu biệt thự giới hạn bởi các đường Lê Quý Đôn – Tú Xương – Lê Ngô Cát – Ngô Thời Nhiệm - là một trong hai khu vực được đề xuất cần bảo vệ không gian kiến trúc biệt thự. Ảnh: Hai căn biệt thự số 53 và 55 Tú Xương (phường 6, Quận 3) được đề xuất xếp vào Nhóm 1. Ảnh: Sỹ Đông

Để bảo tồn di tích, cảnh quan kiến trúc thành phố được thực hiện hiệu quả trong thời gian tới, Sở Quy hoạch – Kiến trúc kiến nghị HĐND, UBND TP.HCM xem xét ban hành các cơ chế, chính sách cho công tác bảo tồn của thành phố kết hợp phát triển du lịch, đẩy mạnh phát triển kinh tế du lịch theo hướng phát triển bền vững, khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế của thành phố.

Chỉ đạo các cơ quan chức năng như Sở Văn hóa Thể thao, Sở Du lịch… tăng cường công tác nghiên cứu, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, tạo thêm nhiều loại hình phát triển du lịch không trùng lắp nhằm đem đến những tiềm năng phát triển cho ngành du lịch.

Đối với các biệt thự được phân loại vào Nhóm 1 có giá trị và số lượng không nhiều, cần có chủ trương thu hồi hoặc trưng mua (nếu của tư nhân), nghiên cứu chính sách hỗ trợ về kinh phí duy tu, bảo dưỡng, giao đất với chế độ ưu đãi,… theo kế hoạch của thành phố, nhằm có điều kiện bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị của biệt thự Nhóm 1.

Bên cạnh việc xác định vùng bảo vệ đối với các di tích, có chủ trương bố trí vốn ngân sách cho việc nghiên cứu xây dựng các quy chế quản lý, xây dựng các đồ án thiết kế đô thị tại khu vực có di tích trọng điểm của thành phố.

Minh Hoàng