Đề án giãn dân phố cổ Hà Nội: Dở dang và kỳ vọng

Đi cũng dở, ở không xong

Đằng sau vẻ đông vui, sầm uất của 36 phố phường, hàng nghìn hộ dân phố cổ Hà Nội đang phải sống trong những căn nhà chật chội chưa đến 10m2. Cuộc sống ngột ngạt, bí bách. Sâu trong những con ngõ hun hút, ngày cũng như đêm, đèn điện hiện phải bật quanh năm. Hàng trăm nghìn người dân luôn trong tâm trạng thấp thỏm, lo âu, không biết gia đình mình có thuộc diện buộc phải di dời không hay được ở lại theo Đề án giãn dân phố cổ.

Những lối đi sâu hun hút, chật chội và thiếu sáng. Đèn điện được bật sáng trong ngõ, kể ngày hay đêm.

Phố cổ được coi là nơi hoạt động kinh tế - xã hội sôi động, năng động bậc nhất của Thủ đô, nhất là phát triển mạnh kinh tế ban đêm, nhà ở không chỉ là nơi ở mà còn gắn liền với sinh kế của người dân. Từ những cửa hàng lớn đến các quán nhỏ chỉ một mét vuông đất cũng giúp người dân làm ăn khấm khá. Bà Đào Hồng Bích, bán hàng ăn vỉa hè ở phố Hàng Nón, bày tỏ: “Nếu di dân về khu nhà cao tầng thì không khác nào chặn đường sinh kế của người dân, không còn cơ hội kiếm sống”.

Đối lập với cảnh chen chúc chật chội ở phố cổ, 5 block nhà cao 9 tầng khu chung cư phục vụ đề án giãn dân phố cổ trên địa bàn phường Thượng Thanh, quận Long Biên đã cơ bản hoàn thành nhưng lại ở trong tình trạng cửa đóng then cài. Nhiều gia đình đã đồng ý nhận nhà nhưng sau đó đều ngán ngẩm, lại quay trở lại khu phố cổ để sinh sống. Anh Lê Ngọc Đức, ở phố Nhà Chung, cho biết: “Khu mới hiện đại hơn khu phố cổ, thế nhưng ở đó chúng tôi không thể nào buôn bán được, bị mất nguồn thu nhập. Bởi vậy chúng tôi chưa muốn di chuyển đi”.

Cũng tại quận Long Biên, khu tái định cư 67 Đức Giang đã đón các hộ dân ở số 42-44 Hàng Bạc về ở từ năm 2009. Tuy nhiên đến nay, nhiều hộ gia đình đã phải bán nhà đi nơi khác do không tìm được công việc tại nơi ở mới. Bà Nguyễn Thị Ngọc chia sẻ: “Khi chuyển đi thì quận Hoàn Kiếm hứa là sẽ tạo sinh kế cho người dân, nhưng có thực hiện được đâu. Những người còn trong độ tuổi lao động làm thuê mướn nghề nghiệp không ổn định. Cuộc sống rất bấp bênh”.

Kinh doanh ở phố cổ, người dân tận dụng từng m2 vỉa hè. Đây là nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình.

Đề án giãn dân khu phố cổ Hà Nội được thực hiện từ năm 2002 với mục tiêu di chuyển trên 6.500 hộ dân với khoảng 27.000 nhân khẩu trên địa bàn 10 phường. Đề án phân làm 02 giai đoạn và ban đầu dự kiến kết thúc vào năm 2020. Tuy nhiên, phải chờ đến năm 2013, UBND TP Hà Nội mới ban hành văn bản thực hiện chủ trương giãn dân phố cổ với số dân cần di dời gấp 10 lần mục tiêu ban đầu. Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội cho biết, hiện mới chỉ di dời được khoảng 250 hộ, chủ yếu là các hộ dân sinh sống trong di tích, đình, đền, chùa, trường học, cơ quan. Số còn lại hàng nghìn hộ đang ở trong tình trạng đi cũng dở, ở không xong. Ông Đặng Đình Bằng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội, nhìn nhận đối với các hộ trong diện giãn dân bắt buộc thì áp dụng cơ chế giải phóng mặt bằng sẽ thuận lợi hơn. Nhưng đối với các hộ trong diện tự nguyện nếu không có cơ chế, chính sách hấp dẫn ở đầu đến, chắc chắn sẽ khó vận động được người dân di dời.

Bên cạnh bài toán lợi ích sinh kế của người dân thì việc chậm trễ xây dựng khu giãn dân do nhà đầu tư không có năng lực tài chính, dính đến sai phạm - lừa đảo, đã bị cơ quan pháp luật khởi tố cũng là nguyên nhân khiến dự án giãn dân phố cổ khó triển khai. Hà Nội giãn dân đi đâu khi đến nay vẫn chưa có tòa nhà nào trong dự án giãn dân phố cổ được xây dựng dù trước đó năm 2015, sau lễ động thổ rình rang 16 khối nhà cao tầng tại khu đô thị Việt Hưng nhưng đến nay khu vực này vẫn là bãi đất hoang, cỏ dại mọc um tùm.

Đề án giãn dân phố cố cần cơ chế đột phá

Một tín hiệu đáng mừng mới đây, sau 10 năm, UBND TP Hà Nội đã phê duyệt Quy hoạch phân khu nội đô lịch sử. Đây được coi là cơ sở pháp lý quan trọng góp phần giúp Hà Nội kiểm soát phát triển, quản lý đô thị, bảo tồn và phát huy giá trị khu vực phổ cổ, phố cũ, cũng như thúc đẩy tiến độ thực hiện Đề án giãn dân phố cổ. Nhưng để làm được việc này, Hà Nội cần có các cơ chế chính sách đột phá cũng như giải pháp hợp lý để sớm hiện thực ước mơ an cư lạc nghiệp cho người dân tại nơi ở mới.

Người dân phố cổ Hà Nội tận dụng những con ngõ nhỏ để kinh doanh, buôn bán.

Sau thời gian dài chậm tiến độ, năm 2019, TP Hà Nội đã giao cho UBND quận Hoàn Kiếm rà soát, phân loại các trường hợp giãn dân. Việc rà soát này sẽ làm cơ sở xây dựng dự thảo chính sách hỗ trợ, bồi thường với các trường hợp nằm trong diện giải phóng mặt bằng bắt buộc. Theo Ban Quản lý phố cổ, đến nay, UBND quận Hoàn Kiếm đã thực hiện Đề án gồm hai dự án thành phần: Dự án đầu đến (xây dựng khu nhà ở giãn dân phố cổ gồm 16 tòa tại Khu đô thị Việt Hưng, quận Long Biên) và hai là dự án đầu đi (di dời giai đoạn 1 khoảng 1.800 hộ dân ra khỏi phố cổ). Qua rà soát, thống kê các trường hợp giãn dân bắt buộc trên địa bàn 10 phường khu phố cổ và 6 phường khu phố cũ cho 564 hộ với 1.977 nhân khẩu, nằm trong các di tích, khuôn viên công sở, trường học. Số hộ dân giãn dân tự nguyện bao gồm những hộ sống trong số nhà đông hộ, diện tích dưới 5m2/người vào khoảng 3.900 nhân khẩu. Sau việc rà soát, UBND Quận Hoàn Kiếm mới lên danh sách đầy đủ số lượng di dời và phát phiếu thăm dò đến các hộ dân.

Theo số liệu thống kê, hiện nay, trên địa bàn quận Hoàn Kiếm có gần 150 nghìn dân, đã giảm cơ học được 20 nghìn hộ so với thời điểm năm 2019. Cùng với những giải pháp mà UBND quận Hoàn Kiếm đang triển khai thì nhiều hộ dân đã tự chuyển nhượng nhà cho nhau hoặc bán cho “chủ thầu” mua gom các hộ cùng số nhà, nhưng đây mới chỉ là giải pháp tình thế bởi không dễ gì đạt được thỏa thuận với nhiều hộ cùng một lúc.

Cửa đóng then cài, chưa có bất kỳ một người dân nào nằm trong diện di dời chuyển đến ở.

Theo Quy hoạch phân khu khu vực nội đô của UBND Thành phố vừa công bố, sẽ có khoảng 215.000 người dân đang sinh sống tại khu vực phố cổ, phố cũ và hồ Gươm, vùng phụ cận phải di chuyển tới nơi khác sinh sống. Với góc nhìn kiến trúc sư, ông Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng, khẳng định đây là một quyết định rất đúng đắn của Thủ đô, bởi nếu không có quy hoạch này thì Hà Nội không thể giãn dân phố cổ được. Vậy nhưng để Hà Nội văn minh, hiện đại không phải chỉ là vẻ đẹp bên ngoài, mà cốt lõi là nâng cao đời sống của người dân. Các công trình hạ tầng xã hội như trường học, nhà trẻ, bệnh viện, trung tâm thương mại, không gian xanh công cộng… cần được xây dựng đồng bộ.

Trước mắt, UBND quận Hoàn Kiếm tính toán phương án đảm bảo việc làm cho 40% số dân phố cổ đang kiếm sống nhờ kinh doanh vỉa hè. Cụ thể, sẽ tạo điều kiện cho các hộ đang kinh doanh ở phố cổ đến nơi giãn dân tiếp tục được kinh doanh tại các khu vực kiốt, khu vực chợ dân sinh để đảm bảo cho cuộc sống. Khu giãn dân này được quy hoạch bố trí phố buôn bán theo từng ngành, loại hàng hóa. Toàn bộ diện tích tầng 1 của các tòa nhà là kiốt để người dân kinh doanh. Đồng thời Hà Nội tính toán phương án để khi không có sinh kế thì người dân sẽ tìm mọi cách quay trở lại chốn cũ như một lẽ tất nhiên đó là “ly hương bất ly thương”. Nếu người dân có nguyện vọng với không gian đi bộ vào 3 buổi tối cuối tuần, những hộ dân có hộ khẩu ở địa bàn trong diện di dời nếu có nhu cầu quay lại kinh doanh, thì chính quyền có thể sẽ nghiên cứu phương án tạo điều kiện cho các hộ này kinh doanh.

Sau nhiều chuyển đến khu tái định cư 67 Đức Giang Long Biên, gia đình chị N từ 42-44 Hàng Bạc may mắn mới thuê lại cửa hàng duy nhất trước cửa khu tái định cư.

Có thể tiến độ giãn dân phố cổ đang còn chậm nhưng những cơ chế đột phá sẽ tạo điều kiện để Thủ đô đẩy nhanh tiến độ đề án, giải quyết hài hòa bài toán lợi ích giữa người dân với việc bảo tồn di sản để tiến hành cải tạo lại khu phố cổ thành nơi đáng sống của Thủ đô ngàn năm văn hiến./.

Vũ Ngọc (Tổng hợp)

Theo đề án giãn dân phố cổ Hà Nội, có 2 đối tượng thuộc diện di dời, thứ nhất đối tượng bắt buộc là cư dân sống ở đình, đền, di tích, trường học, hoặc đất công sản…; thứ hai là cư dân sống tại các nhà cũ xuống cấp cần phải di dời. Đây là 2 đối tượng đều khó khăn trong rà soát. Với diện bắt buộc, việc xác định ranh giới chung riêng giữa di tích, quản lý công sản với của người dân rất khó, bởi qua nhiều năm diện tích lấn chiếm, cơi nới, sử dụng rất nhiều. Đối với diện tự nguyện, các phường cơ bản đã có thống kê. Tuy nhiên, người dân chưa đồng thuận do những bất cạp trong cơ chế chính sách tái định cư. Do đó, việc di dời các hộ dân ra khỏi khu phố cổ có quá nhiều trường hợp với những chính sách khác nhau nên việc đưa ra các cơ chế còn chưa thống nhất.