Đảm bảo an ninh năng lượng hiệu quả gắn với phát triển bền vững và bảo vệ môi trường

Báo cáo tại Diễn đàn, ông Lê Văn Lực, Phó Cục trưởng Cục điện lực và Năng lượng tái tạo cho biết, năm 2017, tổng điện sản xuất và mua đạt 192,45 tỷ USD, tăng 8,6% so với năm 2016, điện thương phẩm đạt 174,05 tỷ kWh, tăng 8,92% so với năm 2016. Trong giai đoạn 2011-2015 tổng công suất đặt nguồn điện toàn quốc tăng bình quân 12,8%/năm, cao hơn mức tăng trưởng phụ tải cực đại cùng giai đoạn là 9,6%/năm, trong đó công suất đặt nguồn điện năm 2015 đạt 39.350 MW, đứng thứ 2 trong các nước Asean.

Thách thức thứ nhất trong đảm bảo an ninh năng lượng mà Việt Nam có thể sẽ đối mặt liên quan đến hạn chế về nguồn cung năng lượng sơ cấp trong nước dẫn đến phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu. Thứ hai, tốc độ tăng cao nhu cầu năng lượng gây sức ép lên hạ tầng cơ sở. Thách thức về tác động môi trường của hoạt động cung cấp năng lượng sẽ ngày càng gia tăng do nhu cầu năng lượng trong nước tăng nhanh.

Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo Lê Văn Lực tham luận tại Diễn đàn

Xác định được những thách thức đó, Phó Cục trưởng Lê Văn Lực đưa ra những mục tiêu tổng quát trong phát triển năng lượng Việt Nam trong thời gian tới, trong đó cần tập trung huy động mọi nguồn lực cho phát triển năng lượng, đảm bảo cung cấp đầy đủ năng lượng với chất lượng ngày càng cao với mức giá hợp lý cho phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; sử dụng đa dạng và hợp lý các nguồn năng lượng sơ cấp trong và ngoài nước; đẩy mạnh các hoạt động sử dụng năng lượng và khuyến khích phát triển các nguồn năng lượng tái tạo bảo đảm an ninh năng lượng, giảm phụ thuộc vào năng lượng nhập khẩu; từng bước xây dựng các thị trường năng lượng cạnh tranh nhằm tăng hiệu quả hoạt động và khuyến khích đầu tư phát triển năng lượng sạch.

Đứng ở góc độ làm khoa học và quản lý khoa học, ông Nguyễn Quân, Nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ nhận thấy có khoảng trống cần nghiên cứu, bổ sung, đề xuất để phát triển toàn diện ngành năng lượng ở Việt Nam. Ông Nguyễn Quân cho rằng, khoa học công nghệ có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, xã hội, nhất là trong Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Tuy nhiên trong các Quyết định, mảng khoa học công nghệ chưa thực sự nổi bật. Các giải pháp còn chung chung. Trong 10 năm qua, số lượng đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước về năng lượng tái tạo rất ít, dẫn tới phụ thuộc nhiều vào công nghệ, nguồn năng lượng nước ngoài.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Quân

“Để năng lượng phát triển bền vững phải tập trung vào phát triển khoa học công nghệ” ông Nguyễn Quân nhấn mạnh.

Điện gió và điện mặt trời là 2 nguồn năng lượng tái tạo được ông Quân đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên ông cũng cho biết những nghiên cứu chủ lực về sử dụng nguồn năng lượng này ở Việt Nam còn rất ít. Để phát triển nguồn năng lượng này Nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đề nghị ngành năng lượng cần làm chủ về công nghệ trong đó có nghiên cứu về công nghệ vật liệu và công nghệ cơ khí chế tạo. Nếu không làm chủ được công nghệ sẽ phụ thuộc vào nhập khẩu, từ đó đẩy giá thành lên cao, điều này sẽ khó được Chính phủ chấp nhận.

Tập đoàn Điện lực Việt Nam dự báo nhu cầu sử dụng điện đến năm 2030 sẽ tăng trưởng cao so với các nước, từ 7-11%/ năm. Đây là thách thức trong giai đoạn tới để đảm bảo nguồn cung.

Có thể sẽ thiếu điện trong 5 năm tới

Theo ông Ngô Sơn Hải, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam, EVN đã chủ động tính toán nhiều phương án khác nhau để đảm bảo cung cấp điện cho phát triển kinh tế xã hội đến năm 2030.

Đối với phương án cơ sở, các thành phần nguồn huy động từ năm 2019 đến năm 2030 phụ thuộc vào 3 thành phần chủ yếu: than, khí, các nguồn thủy điện và năng lượng tái tạo. Giai đoạn từ năm 2019 đến năm 2020 nguồn cung cấp điện có thể đảm bảo, tuy nhiên, mức độ sản lượng huy động các nguồn đắt tiền tương đối cao. Từ năm 2021 đến năm 2023, các nguồn điện đã được huy động hết nện sẽ có những rủi ro, có khả năng thiếu điện, các nguồn điện giá thành cao gần như huy động hết. Từ năm 2025 đến năm 2030 gần như đáp ứng được nhu cầu cung cấp điện.

Đối với phương án cao, khả năng thiếu điện sẽ có thể xảy ra bởi nước ở các hồ thủy điện không ổn định, nguồn khí ngày càng hạn chế.

Ông Ngô Sơn Hải, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam

Việc đảm bảo cung cấp điện đến năm 2030 sẽ có nhiều tiềm ẩn, rủi ro bởi các nguồn điện đưa vào vận hành trong 5 năm tới rất thấp so với Quy hoạch VII điều chỉnh. Nhiều dự án nguồn điện lớn, đặc biệt nguồn điện trong miền Nam đang bị chậm so với tiến độ. Nguồn nhiên liệu tiềm ẩm nhiều rủi ro, khí thiên nhiên suy giảm, khí thay thế đưa vào khó.

Trên cơ sở thực hiện Quy hoạch điện VII điều chỉnh và kết quả cân đối cung cầu điện cập nhật đến năm 2030, đảm bảo cung ứng điện cho phát triển kinh tế - xã hội, Phó Tổng Giám đốc Ngô Sơn Hải đề xuất 2 giải pháp chính:

Thứ nhất, kiểm soát nhu cầu phụ tải, trong đó tăng cường biện pháp sử dụng điện an toàn, tiết kiệm, hiệu quả, thực hiện bán điện theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước. Kiểm tra, giám sát các cơ sở sản xuất công nghiệp trong việc áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật. Khuyến khích phát triển các dự án điện mặt trời, đặc biệt mặt trời áp mái.

Thứ hai, đảm bảo nguồn cung. Ông Hải cho rằng cần đảm bảo tiến độ đưa vào vận hành các công trình nguồn điện. Đảm bảo cung cấp đủ khí cho phát điện. Có cơ chế về khung giá mua điện từ Lào để đẩy nhanh việc đàm phám với phía Lào nhằm thu gom các nguồn điện tại Nam Lào và các đường dây đấu nối để nhập khẩu về Việt Nam qua các đường dây 220kV hiện hữu. Tăng cường nhập khẩu điện từ Trung Quốc theo phương án cách ly lưới điện. Phê duyệt điều chỉnh,bổ sung quy hoạch và tập trung đầu tư công trình lưới điện 220-110kV.

“Phải lấy giá cả để điều tiết nguồn cung”

Theo PGS. TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam, hiện nay, cách tiếp cận về tư duy an ninh năng lượng vẫn mang dáng dấp “hầu cung”. Ông Trần Đình Thiên cho rằng, cần thay đổi cơ chế, hệ thống điều hành mới giải quyết được vấn đề này.

Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, thứ nhất, cần có cách tiếp cận mới. Bước vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, tư duy về cấu trúc ngành cần thay đổi phù hợp với cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Thứ hai, vấn đề toàn cầu hóa không thể không quan tâm. Tiếp đến là cần điều chỉnh phía cung và phía cầu. PGS. TS Trần Đình Thiên cho rằng "phải lấy giá cả để điều tiết nguồn cung". Nếu để giá thấp, nền kinh tế không thể phát triển được. Điểm cuối cùng được Viện trưởng Viện kinh tế Việt Nam nhấn mạnh đó là tư duy hiện đại hóa phải chi phối, không chỉ ở cơ cấu kinh tế mà phải nghiêng về đô thị hóa.

Còn theo ông Trần Viết Ngãi, Chủ tịch Hiệp hội năng lượng Việt Nam, cần đánh giá tổng thể sơ đồ phát triển ngành điện, than, khí trong vài thập kỷ qua để thấy được những thách thức mà Việt Nam đang gặp phải. Từ đó lập ra sơ đồ phát triển ngành năng lượng Việt Nam.

Không để thiếu năng lượng cho phát triển kinh tế, xã hội

Phát biểu kết luận tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng một lần nữa khẳng định tầm quan trọng của việc đảm bảo an ninh năng lượng và phát triển bền vững. Đây là hai trụ cột quan trọng của nền kinh tế. Quan điểm của Chính phủ đã chỉ ra trong mọi trường hợp không để thiếu năng lượng, thiếu điện cho phát triển kinh tế, xã hội. Đây không chỉ liên quan đến kinh tế mà còn là vấn đề của xã hội. Chính vì vậy Thứ trưởng nhấn mạnh, cần đặt mục tiêu “trong mọi hoàn cảnh phải đáp ứng nhu cầu năng lượng”.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng phát biểu kết luận tại Diễn đàn

Tuy nhiên, Thứ trưởng cũng chỉ ra ba thách thức lớn mà ngành năng lượng đang gặp phải:

Thứ nhất, hiện nay, nguồn năng lượng sơ cấp hoặc đã được khai thác hết hoặc cạn kiệt. Tiềm năng thủy điện chỉ còn vài nghìn MW nhỏ hoặc siêu nhỏ. Năng lực sản xuất của ngành than còn rất ít. Ngành khí chỉ còn hai mỏ khí lớn là Lô B và Cá voi xanh, chỉ đủ cho nhà máy Ô môn hoạt động. Các nhà máy khác ở Phú Mỹ… phải nhập khẩu khí hóa lỏng để hoạt động.

Thứ hai, trong giai đoạn hiện nay, việc kêu gọi đầu tư từ các Tập đoàn kinh tế trong nước rất khó. Trong khi đó giá năng lượng thấp, không thu hút được đầu tư từ bên ngoài.

Thách thức lớn thứ ba được Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng đặc biệt lưu tâm đó chính là yêu cầu về mặt bảo vệ môi trường. Hiện nay nhu cầu của người dân được sống trong môi trường trong sạch, ít ô nhiễm đã tạo áp lực lớn trong xây dựng quy hoạch, chính sách, phát triển năng lượng tạo.

Đứng trước những thách thức đó, Thứ trưởng Hoàng Quốc Vượng cho rằng cần có các giải pháp căn cơ để giải quyết vấn đề, trong đó chú trọng đến việc phải có sự phát triển phù hợp trong ngành năng lượng giữa than, dầu, khí. Trong giai đoạn tới nhiều khả năng sẽ thiếu điện nên cần có cơ chế đặc thù triển khai những dự án, đẩy nhanh tiến độ các dự án mới. Cùng với đó, đẩy mạnh phát triển năng lượng tái tạo trong bối cảnh Việt Nam tạm dừng các dự án điện hạt nhân, các dự án nhiệt điện than ngày càng khó thực hiện do sức ép đến từ các địa phương. Đẩy mạnh chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Vấn đề then chốt được Thứ trưởng Vượng nhắc tới đó chính là chính sách về giá điện, giá năng lượng trong thời gian tới. Hiện nay giá điện vẫn nằm trong sự điều tiết của nhà nước. Tuy nhiên phải phát tín hiệu để người dân sử dụng điện an toàn, tiết kiệm và hiệu quả. Tất cả nhằm hướng tới mục tiêu cuối cùng đó là đảm bảo an ninh năng lượng hiệu quả gắn với phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.