Cuốn lịch sử thế giới hấp dẫn cả trẻ em lẫn người lớn

Lược sử thế giới (A Litter History of the World) của E. H. Gombrich là một cuốn sách mà không những trẻ em thích, đến người lớn cũng mê. Cuốn sách này vừa được NXB Hồng Đức ra mắt với bản dịch của Phan Linh Lan, với rất nhiều hình vẽ minh họa đặc sắc.

Từ khi được viết ra bằng tiếng Đức năm 1935, Lược sử thế giới đã trở thành cuốn sách lịch sử bán chạy ở ba mươi ngôn ngữ. Năm 2005, cuốn sách được xuất bản bằng tiếng Anh với phần minh họa bổ sung, và phiên bản này bán được hơn nửa triệu bản trên toàn thế giới.

Tác giả người Áo E. H. Gombrich (1900-2001) đã dẫn người đọc đi từ thời kỳ Đồ đá đến thời kỳ của năng lượng nguyên tử, và bằng cách kể chuyện dung dị nhưng cuốn hút của mình, ông diễn giải những biến cố lịch sử phức tạp nhất, những trào lưu tư tưởng khó hiểu nhất, những nhân vật lịch sử đa chiều nhất, các thành tựu lớn lao nhất của trí tuệ con người… thành những dòng văn dễ hiểu đến bất ngờ.

Những dòng văn mượt mà của ông khiến cuốn sách không khô khan như các sách khoa giáo, mà uyển chuyển như trong một cuốn tiểu thuyết. Như đoạn ông mô tả về thành thị và thị dân ở Chương 25:

“Nhưng bạn không nên tưởng tượng rằng cuộc sống tại thị trấn thời Trung cổ giống như cuộc sống ngày nay. Thị trấn là một mê cung của những đường ngõ nhỏ cùng những ngôi nhà hẹp và cao với đầu hồi nhọn hoắt. Giới thương nhân và thợ thủ công sống tại khu vực này, chen chúc trong những không gian chật hẹp. Khi có một thương nhân đi buôn bán xa nhà, ông ta thường dẫn theo một đội bảo tiêu có vũ trang, vì rất nhiều hiệp sĩ thời đó không còn giữ được tinh thần nghĩa hiệp mà cư xử như thể lũ cướp đường…”.

Lược sử thế giới là cuốn sách phù hợp với cả người lớn và trẻ em.

Không phải là thầy giáo, nhà văn hay nhà sử học, Ernst Gombrich là một nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật. Sau khi tốt nghiệp đại học Vienna, do thất nghiệp, ông được một người quen làm trong ngành xuất bản đề nghị xem qua một cuốn sách lịch sử viết bằng tiếng Anh cho trẻ em, với ý định dịch nó sang tiếng Đức. Tuy nhiên Gombrich không hài lòng với cuốn sách và nói rằng “Tôi nghĩ tôi có thể viết hay hơn”. Được sự khuyến khích của biên tập viên Walter Neurath, người sau này thành lập NXB Thames & Hudson tại Anh, Gombrich đã bắt đầu viết những chương đầu của cuốn sách.

Cháu của tác giả, Leonie Gombrich, kể lại: “Khi cuốn sách ra đời vào năm 1936, nó được đón nhận nồng nhiệt, các nhà phê bình cho rằng ông tôi nhất định phải là thầy giáo nhiều kinh nghiệm. Trong thời gian ngắn, nó đã được dịch ra năm thứ tiếng”. Tuy nhiên sau đó vợ chồng tác giả chuyển sang Anh sinh sống, và cuốn sách bị phát xít Đức đình bản, vì nguyên nhân “cách nhìn của cuốn sách mang chủ trương hòa bình thái quá”.

Sau khi chiến tranh thế giới lần thứ 2 kết thúc 30 năm, tác giả mới bổ sung một chương vào bản tái bản bằng tiếng Đức (sau đó ông cập nhật đến sự kiện bức tường Berlin sụp đổ). Bản dịch tiếng Anh đầu tiên của cuốn sách được NXB Đại học Yale giới thiệu năm 2005.

Dù lịch sử thế giới được tạo lập qua những cuộc chiến tranh, nhưng trong cuốn sách của mình, E. H. Gombrich đã khiến những cuộc chiến không còn là tâm điểm nữa, mà nhấn nhiều hơn vào con người. Ông nói, trong lịch sử, con người đã đánh nhau ở trong lòng đất, ở trên mặt đất, rồi cả ở trên trời, dường như các tiến bộ khoa học đều được họ vận dụng vào trong chiến tranh cả.

Tên ấn bản đầu tiên của cuốn sách bằng tiếng Đức mang tựa đề Một chút lịch sử thế giới dành cho độc giả trẻ. Và ở bản tiếng Anh, ông cũng khiêm nhường đặt là A Litter History of the Word, vì mỗi giai đoạn của lịch sử đều được ông tả lại trong vài trang sách, với những nét chấm phá cơ bản và thú vị nhất. Tuy nhiên vì lẽ đó, cuốn sách lại mang tầm khái quát và hấp dẫn độc giả.

Sau khi di cư sang Anh từ năm 1936 và trở thành công dân Anh vào năm 1947. E. H. Gombrich là giám đốc của Viện Warburg, Đại học London, một viện nghiên cứu hàng đầu thế giới về lịch sử văn hóa.

Ông cũng là tác giả của nhiều tác phẩm về lịch sử văn hóa và nghệ thuật, như các cuốn The Story of Art, Art and Illusion…

Lê Tiên Long