Cuộc chơi nguy hiểm của đồng USD

Đồng USD có mất đi tính ưu việt?

Cụm từ chiến tranh tiền tệ đã dần trở nên quen thuộc trong một thập kỷ qua. Theo vị giáo sư của Đại học Harvard - Jeffrey Frankel, từng là thành viên Hội đồng Cố vấn kinh tế dưới thời Tổng thống Bill Clinton, đây là thời điểm thích hợp để đánh giá sức mạnh tương đối của USD và các loại tiền tệ đối thủ.

Chưa có phương án tốt hơn

Theo các báo cáo đáng tin cậy được công bố chính thức từ các định chế tài chính quốc tế như Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), Hệ thống thanh toán SWIFT và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), trong đó dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương được đánh giá là đã đáng tin cậy hơn nhiều kể từ khi Trung Quốc tham gia báo cáo tỷ lệ dự trữ, điểm mấu chốt là USD vẫn ở vị trí hàng đầu, bỏ lại các đồng tiền đứng sau một khoảng cách khá xa, gồm EUR, JPY và GBP.

Khoảng 47% thanh toán toàn cầu hiện được thực hiện bằng USD, so với 31% dùng EUR. Số giao dịch ngoại hối sử dụng USD gần gấp ba lần tỷ lệ EUR. Tỷ lệ dự trữ bằng USD của các ngân hàng trung ương đạt 62%, trong khi EUR đạt 20%. USD cũng khẳng định vị trí dẫn đầu khi chiếm ưu thế đối với tất cả các lĩnh vực cần dùng tiền tệ khác trong thương mại và tài chính.

Về đồng Nhân dân tệ (CNY), phân tích trên Project Syndicate, GS. Jeffrey Frankel cho biết, CNY vẫn đứng thứ 8 về doanh thu thị trường ngoại hối, nhưng trong tháng Tám đã tăng lên vị trí thứ 5 trong thanh toán SWIFT, và sau khi vượt qua CAD và AUD, đứng thứ 5 trong xếp hạng dự trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương.

GS. Jeffrey kết luận, các dự đoán ở đầu thập kỷ rằng CNY có thể thách thức vị thế bá chủ của USD vào năm 2020 rõ ràng không hợp lý. Dù đồng nội tệ Trung Quốc đáp ứng hai trong ba điều kiện cần thiết để trở thành đồng tiền quốc tế đứng đầu, như quy mô kinh tế và khả năng giữ giá trị, nhưng tiêu chí thứ ba là thị trường tài chính sâu, mở và thanh khoản cao thì vẫn chưa đạt được.

Mặc dù tỷ lệ dự trữ và giao dịch ngoại hối của USD có xu hướng giảm, nhưng kể từ đầu thế kỷ, tốc độ giảm có phần chậm, trong khi tỷ lệ dự trữ EUR (từ 2007) thậm chí còn giảm nhanh hơn. Nền kinh tế Mỹ, dù có nhiều năm thâm hụt ngân sách và tài khoản vãng lai, tỷ lệ nợ trên GDP gia tăng, thì USD vẫn được coi là đồng tiền số 1 của thế giới, có lẽ do chưa có phương án tốt hơn.

Nếu vũ khí hóa USD phản tác dụng

Vào năm 2013, các Bộ trưởng tài chính và các thống đốc ngân hàng trung ương Nhóm các nước phát triển G7 đã cam kết sẽ không hướng mục tiêu vào tỷ giá hối đoái, tức là không “hạ giá nội tệ”, hoặc thực hiện các biện pháp kích thích tiền tệ một cách rõ ràng hay có chủ ý nhằm tăng giá nội tệ.

Người ta thường liên hệ việc sử dụng sức mạnh địa chính trị lên một đồng tiền mạnh. Đây là lý do họ thường nói tới nguy cơ Trung Quốc sẽ “tấn công” Mỹ bằng cách bán một lượng lớn trái phiếu kho bạc Mỹ, khiến USD mất giá và làm tăng chi phí sử dụng nợ của Mỹ. Tuy nhiên, việc này sẽ làm tăng giá CNY và do đó đi ngược với xu hướng hạ giá để cạnh tranh.

Trong khi đó, Tổng thống Mỹ Trump lại không ngần ngại công khai những “can thiệp bằng lời nói” nhằm hạ giá USD. Ông còn gây áp lực mạnh mẽ cho Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) trong việc hạ lãi suất với mục tiêu rõ ràng là làm mất giá tiền tệ.

Xét rộng hơn, khi một quốc gia liên tục thâm hụt ngân sách và tài khoản vãng lai, sức mạnh địa chính trị của nước đó sẽ suy yếu. Mỹ đang được hưởng “siêu đặc quyền”, có thể dễ dàng “bán lại” thâm hụt của mình vì các quốc gia khác đều muốn nắm giữ đồng tiền quốc tế mạnh nhất thế giới. Như vậy, việc “vũ khí hóa” USD phần nhiều đề cập việc chính phủ Mỹ khai thác vị thế thống trị của nội tệ nhằm mở rộng phạm vi ảnh hưởng của luật pháp và chính sách Mỹ.

Trên thực tế, chính quyền Tổng thống Trump đã áp lệnh trừng phạt kinh tế đối với Iran nhằm loại bỏ nước này ra khỏi hệ thống ngân hàng quốc tế, đặc biệt là SWIFT. Việc thực thi các biện pháp trừng phạt thông qua SWIFT là sự lạm dụng thực sự “siêu đặc quyền”, không thể được biện minh với lý do vì lợi ích toàn cầu.

Trong khi đó, đối mặt với các lệnh trừng phạt từ Mỹ, Nga đã giảm tỷ lệ dự trữ bằng USD từ năm 2018 và đang bán dầu của mình bằng các loại tiền khác ngoài USD. Tương tự như vậy, châu Âu hoặc Trung Quốc có thể phát triển thành công các cơ chế thanh toán thay thế giúp Iran bán được dầu. Tất cả những động thái đó đều có thể gây ảnh hưởng tới vị thế thanh toán số 1 của USD, chắc chắn làm suy yếu sức mạnh của USD trong thời gian tới.

Một viễn cảnh có vẻ xa vời, nhưng nếu Mỹ bất cẩn để vuột mất quyền lãnh đạo trật tự đa phương toàn cầu, đồng tiền mạnh nhất thế giới cuối cùng rất có thể sẽ mất đi tính ưu việt lâu dài mà nó đã có được.

Phan Thanh