Covid-19: Hiện tượng 'thiên nga đen' mới của nền kinh tế toàn cầu?

Với tác động của các cuộc chiến thương mại, Brexit và các vấn đề địa chính trị vừa xảy ra gần đây, nền kinh tế toàn cầu đã trải qua một thời gian khó khăn và khả năng suy thoái kinh tế được tính đến trong chương trình nghị sự toàn cầu. Một trong những mối quan tâm mới nhất là nỗi lo sợ về kịch bản của “thiên nga đen” sắp trở thành sự thật, làm xấu đi nền kinh tế toàn cầu, vốn đã trở nên mong manh trong một thời gian. Sự bùng phát gần đây của dịch virus corona mới (Covid-19) khởi phát ở Vũ Hán, Trung Quốc đã đưa ra khả năng xảy ra kịch bản như vậy, làm tăng mối lo ngại về nền kinh tế toàn cầu.

Tác động của những bùng phát dịch bệnh như vậy được giải thích chủ yếu thông qua tác động của chúng đối với các sàn giao dịch. Thị trường tài chính phản ứng mạnh mẽ với dòng thông tin về các loại sự kiện bất ngờ này. Sự gia tăng số người chết có thể đột ngột dẫn đến mất 10% giá trị trong thị trường chứng khoán. Mặt khác, ngay cả một tin tốt lành cũng có thể được coi là một cơ hội để giao dịch. Bởi vì sự khởi phát dịch bệnh này từ Trung Quốc, nơi được coi là “công xưởng của thế giới”, nên chắc chắn cần thiết phải đánh giá các tác động thông qua chuỗi cung ứng, ngoại thương và các kênh chuyên ngành. Mặc dù vậy, nhờ các gói kích thích kinh tế của chính phủ Trung Quốc, tăng hiệu suất xuất khẩu và nhu cầu chậm trễ được kích hoạt tại các thị trường vào cuối năm nay, nền kinh tế Trung Quốc đã thành công kể từ khi dập tắt dịch SARS năm 2003 với tốc độ tăng trưởng 10%. Ước tính tăng trưởng kinh tế toàn cầu mất 0,1 điểm phần trăm GDP thực tế do SARS.

Tác động của virus corona mới, còn được gọi là virus Vũ Hán hay Covid-19, có thể được cảm nhận sâu sắc hơn dịch SARS. Nền kinh tế Trung Quốc đã bù đắp cho nhu cầu trong nước bị thu hẹp trong quý hai năm 2003 bằng cách xuất khẩu thêm hàng hóa và dịch vụ. Do đó, tỷ lệ xuất khẩu của Trung Quốc đã tăng 35% trong năm 2003. Việc Trung Quốc trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2001 cũng có vai trò to lớn trong hoạt động xuất khẩu ấn tượng này. Tuy nhiên, Trung Quốc không còn có cùng phạm vi hành động sẽ cho phép nước này tăng xuất khẩu với số lượng đáng kể như vậy nữa. Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã trải qua quá trình chuyển đổi từ mô hình tăng trưởng dựa trên xuất khẩu sang mô hình phụ thuộc vào nhu cầu trong nước. Thị phần của nhu cầu trong nước trong thành phần tăng trưởng nặng hơn nhiều so với trước đây.

So với năm 2003, thương mại nước ngoài của Trung Quốc ngày nay lớn gấp 5 lần, số lượng khách du lịch đi ra nước ngoài nhiều gấp 6 lần và thị phần trong nền kinh tế toàn cầu cũng tăng gấp 4 lần. Sẽ không có gì đáng ngạc nhiên nếu sự phát triển ở Trung Quốc tác động đến nền kinh tế toàn cầu sâu sắc hơn so với 17 năm trước. Trường hợp dịch SARS xảy ra vào thời điểm rủi ro trong nền kinh tế toàn cầu thấp hơn, mong muốn đầu tư cao hơn và khối lượng giao dịch có xu hướng tăng hơn nữa. Nhưng bây giờ, cùng với sự không chắc chắn và rủi ro cao hơn, thế giới đang trải qua một kỷ nguyên mà khối lượng giao dịch và tăng trưởng toàn cầu khó có thể tiến lên do các cuộc chiến thương mại. Sự suy giảm của những kỳ vọng đối với nền kinh tế toàn cầu có thể làm cho tác động của virus trở nên mạnh mẽ hơn.

Những yếu tố này sẽ làm tăng tác động tiêu cực của virus Vũ Hán đến nền kinh tế so với SARS đến mức nào? Liên quan đến kịch bản cho rằng sự bùng phát virus corona sẽ được kiểm soát vào tháng 4, Đại học Columbia đã đưa ra một dự đoán rất lạc quan rằng tác động của virus đối với tăng trưởng kinh tế Trung Quốc sẽ chỉ giới hạn ở mức 0,1 điểm phần trăm. Các tổ chức tài chính quốc tế dự đoán rằng nền kinh tế Trung Quốc sẽ mất trung bình 0,5 điểm phần trăm. Cũng có những người bi quan nghiêm trọng dự đoán rằng nền kinh tế Trung Quốc sẽ đối mặt với sự mất tăng trưởng hơn 1 điểm phần trăm. Dự đoán về tổn thất tăng trưởng kinh tế toàn cầu do virus nằm trong khoảng 0,02 đến 0,03 điểm phần trăm.

Vậy những quốc gia nào sẽ bị ảnh hưởng và mức ảnh hưởng là bao nhiêu? Dựa trên dữ liệu hiện tại, các nhà phân tích thận trọng dự đoán tình hình liên quan đến quý đầu tiên của năm 2020 thay vì cả năm. Theo dự đoán của Bloomberg Economics, nền kinh tế toàn cầu có thể phải đối mặt với việc mất 0,416 điểm phần trăm trong quý đầu năm 2020. Kết hợp sâu sắc với Trung Quốc về tài chính, logistics và hàng hóa, Hồng Kông là một trong những nền kinh tế có khả năng bị ảnh hưởng nhất do virus này. Sự chậm lại của Trung Quốc có nghĩa là xuất khẩu ít hơn, sẽ ảnh hưởng đến các nhà xuất khẩu sản phẩm chính như Brazil và Australia. Chủ yếu phụ thuộc vào Trung Quốc trong hàng hóa trung gian, tăng trưởng kinh tế của Hàn Quốc trong quý đầu tiên của năm có thể kết thúc ở mức 0,4 điểm phần trăm, ít hơn dự kiến do virus. Do sự thiếu hụt trong nguồn cung cấp trung gian đến từ Trung Quốc, một công ty ô tô của Hàn Quốc đã quyết định tạm dừng hoạt động của mình một thời gian. Các vấn đề được gây ra bởi virus và sự cố kỳ vọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu dự kiến sẽ tác động tiêu cực đến Mỹ và các quốc gia EU khác. Trong số các nước EU, virus dự kiến sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế Đức nhiều nhất.

Riêng với Thổ Nhĩ Kỳ, do sự phụ thuộc của nền kinh tế này vào Trung Quốc ít hơn so với các nước G20 khác, nên tác động của virus Vũ Hán đối với Thổ Nhĩ Kỳ có thể tương đối ít hơn. Mất khả năng tăng tốc trong tăng trưởng kinh tế toàn cầu và khối lượng giao dịch cũng có thể làm chậm tốc độ tăng trưởng xuất khẩu ở Thổ Nhĩ Kỳ. Mặt khác, thâm hụt thương mại nước ngoài của Thổ Nhĩ Kỳ sang Trung Quốc có thể trở nên chặt chẽ hơn. Giảm kỳ vọng tăng trưởng toàn cầu cũng làm giảm giá xăng dầu. Giá xăng dầu giảm xuống dưới 55 USD là một sự diễn biến tích cực về lạm phát và tài khoản vãng lai. Nếu kỳ vọng về tác động của virus đối với nền kinh tế toàn cầu ngày càng xấu đi, các ngân hàng trung ương quan trọng như Cục Dự trữ liên bang (FED) và Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) có thể sẽ mở rộng thêm tiền tệ. Một động thái chính sách như vậy, mặc dù có giới hạn, sẽ giúp Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều không gian hơn về mặt lợi ích và thị trường tiền tệ.

Có ba kịch bản rủi ro có thể làm tăng tác động của virus corona đối với nền kinh tế toàn cầu. Rủi ro đáng kể đầu tiên là khả năng không thể kiểm soát hoàn toàn dịch virus vào cuối quý hai của năm. Khi nhiệt độ thời tiết tăng lên, khả năng virus yếu đi có thể dẫn đến kịch bản này không xảy ra. Căng thẳng xã hội ngày càng gia tăng ở Trung Quốc do virus và chính quyền Bắc Kinh phản ứng quá mức với tình huống này là một kịch bản rủi ro khác. Mặc dù một số người chỉ trích điều này nhưng rõ ràng là Trung Quốc đang hành động minh bạch hơn so với phản ứng đối với dịch SARS năm 2003. Trong tình huống nghiêm trọng như vậy, không dễ để kiểm soát tất cả các vấn đề liên quan - trước hết và quan trọng nhất trong đó là các quy trình kiểm dịch. Về vấn đề này, chính phủ Bắc Kinh đã thực hiện một công việc tương đối tốt cho đến nay. Do đó, khả năng căng thẳng xã hội ngày càng tăng và mọi thứ vượt khỏi tầm kiểm soát của chính quyền Bắc Kinh hiện nay là rất thấp. Kịch bản rủi ro thứ ba có thể xuất hiện nếu Bắc Kinh bỏ lỡ tổng sản phẩm nhập khẩu mà họ đảm bảo mua từ Mỹ trong khuôn khổ thỏa thuận thương mại giai đoạn 1, điều này sẽ dẫn đến phản ứng từ Tổng thống Mỹ Donald Trump chẳng hạn như mối đe dọa tăng thuế quan một lần nữa. Mặc dù trong tuyên bố mới đây, Tổng thống Trump nhấn mạnh sẽ tuân thủ các yêu cầu của thỏa thuận và có niềm tin hoàn toàn vào Trung Quốc vượt qua cuộc khủng hoảng virus, nhưng không ai có thể biết trước điều gì, nhất là khi Mỹ đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử vào tháng 11 năm nay.

Việt Dũng