COP30 đặt trọng tâm vào kiểm tra các cam kết chống biến đổi khí hậu

Đây là sự kiện mang ý nghĩa biểu tượng đặc biệt: nơi khởi nguồn của tiến trình khí hậu toàn cầu (Rio 1992) nay trở thành nơi tái khẳng định cam kết toàn cầu sau ba thập kỷ. Hãng Reuters gọi đây là “a full-circle moment”, khoảnh khắc khép lại một vòng lịch sử của nỗ lực nhân loại.

COP30 trở lại với nơi xuất phát là Brazil

Từ Rio 1992 đến Belém 2025: Lịch sử ra đời và ý nghĩa của COP

30 năm trước, vào tháng 5.1992, tại Rio de Janeiro, thành phố lớn nhất vùng Amazon, Hội nghị Liên Hợp Quốc về môi trường và phát triển (UNCED), thường được gọi là “Hội nghị Trái đất”, đã thông qua Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC). Mục tiêu của Công ước là “ổn định nồng độ khí nhà kính trong khí quyển ở mức không gây nguy hiểm cho hệ thống khí hậu toàn cầu”.

Hai năm sau, UNFCCC chính thức có hiệu lực (1994). Cơ quan ra quyết định cao nhất của Công ước được gọi là Hội nghị các bên tham gia - Conference of the Parties (COP). Từ đó, các quốc gia thành viên họp thường niên để thảo luận, đánh giá và điều chỉnh hành động ứng phó với biến đổi khí hậu. Phiên họp đầu tiên, COP1, diễn ra tại Berlin (Đức) vào năm 1995, mở đầu cho một chuỗi hội nghị quốc tế lớn nhất hành tinh về khí hậu.

COP không chỉ là một diễn đàn kỹ thuật, mà còn là biểu tượng toàn cầu của tinh thần hợp tác quốc tế. Tại đó, các nước phát triển và đang phát triển - dù khác biệt về năng lực kinh tế hay mức phát thải - vẫn cùng chia sẻ trách nhiệm theo nguyên tắc “trách nhiệm chung nhưng khác biệt” (common but differentiated responsibilities). Mỗi năm, hàng chục nghìn đại biểu, gồm các lãnh đạo chính phủ, tổ chức quốc tế đến giới khoa học, doanh nghiệp và xã hội dân sự cùng tìm lời giải cho bài toán khó nhất của thế kỷ: vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ Trái đất.

Trong suốt ba thập kỷ, nhiều quyết định tại COP đã trở thành nền tảng cho chính sách khí hậu toàn cầu. Nghị định thư Kyoto (1997) ra đời từ tiến trình của COP3, lần đầu tiên đặt mục tiêu cắt giảm phát thải có ràng buộc pháp lý đối với các nước công nghiệp. Gần hai thập kỷ sau, Hiệp định Paris (2015) được thông qua tại COP21, khẳng định nỗ lực “giữ mức tăng nhiệt toàn cầu dưới 2°C và cố gắng hướng tới 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp”.

Kể từ đó, COP không chỉ là nơi đưa ra cam kết, mà còn là nơi đo lường lòng tin và hành động của cộng đồng quốc tế. Trên thực tế, nhiều kết quả của COP, như các cam kết Net Zero, tài chính khí hậu, cơ chế tín chỉ carbon hay kế hoạch thích ứng, đã tác động trực tiếp đến chiến lược phát triển của các quốc gia, doanh nghiệp và cộng đồng trên khắp thế giới.

Các kỳ COP gần đây và hiệu ứng toàn cầu

Bước sang thập niên 2020, COP chứng kiến làn sóng hành động mạnh mẽ. Mỗi kỳ hội nghị đều được tổ chức với một chủ đề trọng tâm, phản ánh mức độ khẩn cấp ngày càng gia tăng của khủng hoảng khí hậu.

Tại COP26 (Glasgow, 2021), cộng đồng quốc tế đạt được Thỏa thuận Glasgow về khí hậu, trong đó lần đầu tiên các bên đồng thuận kêu gọi “giảm dần” (phase down) than đá và loại bỏ trợ cấp cho nhiên liệu hóa thạch. COP27 (Sharm el-Sheikh, 2022) lại đánh dấu bước ngoặt về công bằng khí hậu khi thành lập Quỹ Tổn thất và Thiệt hại (Loss and Damage Fund) để hỗ trợ các quốc gia dễ bị tổn thương. Đến COP28 (Dubai, 2023), vấn đề chuyển đổi năng lượng và “chuyển đổi công bằng” trở thành tâm điểm, khẳng định nhu cầu đưa năng lượng sạch trở thành động lực phát triển toàn cầu.

Các nước trên thế giới tham gia COP với thái độ ngày càng chủ động. Khối ASEAN - khu vực dễ bị tổn thương bởi nước biển dâng và thiên tai cực đoan - đã xây dựng năm ưu tiên khí hậu trước thềm COP30, nhấn mạnh đến việc tăng tài chính khí hậu và chuyển giao công nghệ. Nhóm AOSIS (các quốc đảo nhỏ) tiếp tục vận động để đảm bảo tiếng nói của những quốc gia “tuyến đầu” của biến đổi khí hậu được lắng nghe. Trong khi đó, các nền kinh tế lớn như Liên minh châu Âu, Mỹ, Trung Quốc… duy trì các cam kết Net Zero vào giữa thế kỷ, đồng thời cạnh tranh và hợp tác trong phát triển năng lượng sạch, xe điện và công nghệ carbon thấp.

Việt Nam - từ cam kết đến hành động

Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu, với hơn 3.000km bờ biển và vùng đồng bằng rộng lớn. Sau khi tuyên bố cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại COP26, Việt Nam đã bước vào giai đoạn thực thi mạnh mẽ.

Trước thềm COP30, Việt Nam đang hoàn thiện đóng góp do quốc gia tự quyết định phiên bản 3.0 (NDC 3.0), với sự hỗ trợ kỹ thuật của Liên Hợp Quốc. Mục tiêu là cập nhật lộ trình giảm phát thải thực tế hơn, tăng cường năng lượng tái tạo, và nâng cao khả năng thích ứng ở các địa phương ven biển. Việt Nam cũng nhận được sự hỗ trợ trong chuyển đổi xanh thông qua Quan hệ Đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng (JETP).

Em Lê Bảo Nhi (11 tuổi) sẽ đại diện thiếu nhi Việt Nam phát biểu tại COP30

Không chỉ ở cấp nhà nước, cộng đồng Việt Nam cũng thể hiện sự tham gia tích cực. Tại COP30, em Lê Bảo Nhi (11 tuổi) sẽ đại diện thiếu nhi Việt Nam có bài phát biểu và tham gia thảo luận cùng thanh thiếu niên quốc tế, đóng góp ý tưởng cho các sáng kiến ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu. Đây là lần đầu tiên một học sinh Việt Nam được chọn đại diện thanh niên tham dự COP, phản ánh xu thế đưa thế hệ trẻ vào trung tâm hành động khí hậu.

Ngoài ra, tại các diễn đàn khu vực như BRICS 2025, Việt Nam đã đề xuất năm sáng kiến nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe toàn cầu, thể hiện vai trò ngày càng rõ rệt trong hợp tác môi trường quốc tế. Những nỗ lực này cho thấy Việt Nam không còn chỉ “tham dự” COP, mà đã trở thành một tác nhân tích cực, vừa học hỏi, vừa đóng góp vào tiến trình toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu.

“Amazon kêu gọi hành động” - chủ đề và định hướng của COP30

Trên trang chính thức của UNFCCC, khẩu hiệu của năm 2025 được nêu rõ: “The Paris Agreement is delivering real progress, but we must accelerate - in the Amazon” - Hiệp định Paris đã tạo nền tảng, nhưng giờ là lúc phải tăng tốc, đặc biệt trong các khu vực sinh thái trọng yếu như Amazon, lá phổi xanh của hành tinh.

Brazil, nước chủ nhà COP30, đặt trọng tâm vào thực thi các cam kết hơn là đặt ra lời hứa mới. Chính phủ nước này kêu gọi các bên tập trung vào triển khai hành động cụ thể: giảm phá rừng, chuyển đổi nông nghiệp bền vững, mở rộng năng lượng sạch, và tăng tài chính khí hậu cho các cộng đồng bản địa.

Khác với các kỳ trước, COP30 có lịch trình các “Ngày chủ đề (Thematic Days)” cụ thể và rộng mở hơn bao giờ hết: từ thích ứng khí hậu, quản lý nước, xử lý chất thải, đến thành phố bền vững, sinh kinh tế, kinh tế tuần hoàn, khoa học - công nghệ và trí tuệ nhân tạo (AI). Cách tiếp cận này thể hiện xu hướng đa lĩnh vực và toàn diện của chính sách khí hậu toàn cầu, coi biến đổi khí hậu không chỉ là vấn đề môi trường, mà là vấn đề của hạ tầng, đô thị, sản xuất và đổi mới sáng tạo.

Theo phân tích của The Diplomat, COP30 mang ý nghĩa đặc biệt với khu vực Đông Nam Á, nơi đang phải đối mặt với rủi ro gia tăng do nước biển dâng, nhiệt độ cực đoan và mất đa dạng sinh học. Nhiều chuyên gia cảnh báo ngưỡng tăng nhiệt 1,5°C có thể trượt khỏi tầm với nếu không có hành động khẩn cấp.

Trước hội nghị, ASEAN đã cùng thống nhất năm ưu tiên lớn để trình lên COP30, trong đó nhấn mạnh yêu cầu tăng đáng kể nguồn tài chính khí hậu (Climate Finance) và mở rộng hỗ trợ công nghệ cho các nước đang phát triển. Các quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Indonesia, Philippines và Thái Lan, đồng loạt thúc đẩy các dự án năng lượng tái tạo, chuyển đổi giao thông xanh và phục hồi rừng ngập mặn - những giải pháp được xem là “bộ ba vàng” trong thích ứng khu vực.

COP30 cũng mở ra cơ hội kết nối mới cho khu vực. Việc Brazil, quốc gia có rừng mưa Amazon khổng lồ, làm chủ nhà tạo nên cầu nối tự nhiên giữa hai vùng sinh thái lớn nhất thế giới: Amazon và Đông Nam Á, cùng chia sẻ những thách thức tương đồng về phát triển bền vững, bảo tồn đa dạng sinh học và công bằng xã hội.

Từ biểu tượng đến hành động thực tế

COP30 là thời điểm kiểm điểm giữa kỳ của Hiệp định Paris - đánh giá mức độ thực thi của từng quốc gia. Trong bối cảnh nhiều cam kết Net Zero vẫn chưa chuyển hóa thành chính sách cụ thể, việc “tăng tốc hành động” trở thành thông điệp xuyên suốt.

Những “ngày chủ đề” của COP30 cho thấy xu thế mới: AI, đô thị thông minh, kinh tế tuần hoàn, và sinh kinh tế sẽ là động lực cho các chiến lược khí hậu. Bằng cách lồng ghép khoa học - công nghệ vào mọi lĩnh vực, COP30 hướng tới một mô hình phát triển mới: nơi bảo vệ khí hậu đồng nghĩa với nâng cao năng suất và chất lượng sống.

Đối với Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, đây cũng là cơ hội để khẳng định vai trò trong tiến trình toàn cầu. Từ ĐBSCL đến rừng nhiệt đới Borneo, từ TP.HCM đến Jakarta hay Manila, các cộng đồng đang chứng minh rằng hành động khí hậu không còn là lựa chọn xa xỉ - mà là điều kiện tồn tại.

30 năm sau ngày Công ước Khung về Biến đổi Khí hậu được ký kết tại Rio, thế giới quay trở lại Brazil - nơi khởi đầu của giấc mơ xanh toàn cầu. Nhưng COP30 không chỉ là sự trở về, mà là lời nhắc nhở rằng hành tinh đang chạy đua với chính thời gian.

Khi ngọn đèn xanh của hội nghị thắp sáng giữa rừng Amazon, thông điệp được gửi đến toàn thế giới rằng: “Không ai được đứng ngoài cuộc chiến vì khí hậu”.

Bùi Tú