Công trình nghiên cứu: Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên địa bàn Hà Nội hiện nay
Ngày 06/11/2020, Sở Khoa học và Công nghệ Hà Nội đã thành lập Hội đồng nghiệm thu cấp Thành phố để đánh giá quá trình thực hiện và kết quả của đề tài nghiên cứu khoa học mã số 01X-11/04-2018-3 “Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn Hà Nội hiện nay”. Đề tài do Hội Di sản văn hóa Thăng Long – Hà Nội chủ trì thực hiện, TS. Lưu Minh Trị - Chủ tịch Hội làm Chủ nhiệm đề tài.
Hội đồng nghiệm thu cấp Thành phố do PGS.TS. Nguyễn Chí Mỳ – Nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội làm Chủ tịch. TS. Nguyễn Quốc Hà - Phó Giám đốc Sở KH&CN Hà Nội làm Phó Chủ tịch Hội đồng.
Tham dự buổi nghiệm thu còn có bà Nguyễn Thị Mai - Trưởng phòng Quản lý khoa học và đại diện Trung tâm Thông tin và Thống kê KH&CN.
Theo báo cáo tổng kết được Chủ nhiệm đề tài trình bày trước Hội đồng: Tín ngưỡng thờ Mẫu Việt Nam là một tín ngưỡng bản địa cùng với những ảnh hưởng ngoại lai từ đạo giáo, tín ngưỡng lấy việc tôn thờ Mẫu (Mẹ) làm thần tượng với các quyền năng sinh sôi, bảo vệ và che chở cho con người. Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ là một hình thức thờ cúng người Mẹ hóa thân ở các miền trời, sông nước, rừng núi được hình thành trên nền tảng của tín ngưỡng thờ Nữ thần. Trong một thời gian dài, tin ngưỡng thờ Mẫu bị coi là mê tín, dị đoan. Sau đó, với chủ trương bảo tồn văn hóa cổ truyền và chính sách tự do tôn giáo, tín ngưỡng đã được quan tâm nghiên cứu và nhìn nhận như một di sản văn hóa đặc sắc của người Việt. Năm 2016, di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã chính thức được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động Quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” nhằm thực hiện cam kết với UNESCO về ứng xử với di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Thành phố Hà Nội là địa bàn sôi động và phức tạp về hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu với nhiều vấn đề bức xúc nảy sinh. Bên cạnh đó, với tư cách là Thủ đô, Hà Nội còn là nơi diễn ra nhiều hoạt động liên quan đến công tác quản lý, khai thác, quảng bá thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu có quy mô và tầm ảnh hưởng trong phạm vi cả nước, có tác động không nhỏ đến việc quản lý, bảo vệ và phát huy thực hành tín ngường thờ Mẫu trên địa bàn Hà Nội.
Trong bối cảnh đó, cần có một nghiên cứu đánh giá một cách hệ thống về về thực trạng quản lý, bảo vệ và phát huy thực hành tín ngường thờ Mẫu trên địa bàn Hà Nội, giúp cho việc quản lý và bảo tồn, phát huy giá trị dia sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn Hà Nội tốt hơn và lành mạnh hơn như đúng với giá trị đích thực của nó.
Từ những luận giải đó, đề tài được thực hiện nhằm mục tiêu chung: Trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trên địa bàn Hà Nội, chỉ rõ những vấn đề đặt ra; đề xuất các giải pháp nhằm quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn Hà Nội.
Từ mục tiêu chung đó, nhóm thực hiện đề tài xác định các nhiệm vụ cụ thể là:
- Làm rõ một số vấn đề cơ sở khoa học về tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
- Đánh giá đúng thực trạng hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt trên địa bàn Hà Nội, những tác động, ảnh hưởng và những vấn đề đặt ra.
- Đề xuất các giải pháp nhằm quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn Hà Nội.
Nhóm thực hiện đề tài tiền hành nghiên cứu thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ trên địa bàn Hà Nội về tất cả các mặt: di tích, chủ thể thực hành nghi lễ, các yếu tố trong quá trình thực hành nghi lễ...
Đề tài tiếp cận các đường lối chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về tự do tôn giáo, tín ngưỡng và bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh giao lưu hội nhập quốc tế.
Những nội dung nghiên cứu và giải pháp đề xuất của đề tài của đề tài cũng liên quan trực tiếp đến trách nhiệm quản lý của Nhà nước và sự tham gia quản lý của cộng đồng đối với hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, cũng như trách nhiệm bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của chủ thể thực hành tín ngưỡng, đó là các bản hội, đồng thầy, đồng đền, thủ nhang, thanh đồng... và sự chỉ đạo của các cơ quan quản lý Nhà nước về tôn giáo và văn hóa.
Ý kiến của các thành viên Hội đồng nghiệm thu đều đánh giá cao ý nghĩa thực tiễn và khoa học của đề tài. Các thành viên Hội đồng đều thống nhất nhận xét: đề tài công trình đầu tiên đặt vấn đề nghiên cứu, quản lý, bảo vệ và phát huy thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn Hà Nội dựa trên cơ sở lý luận về quản lý nhà nước về di sản văn hóa phi vật thể với vai trò của cộng đồng và các bên tham gia. Kết quả của đề tài đóng góp cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu về công tác quản lý, bảo vệ và phát huy di sản văn hóa thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên phạm vi cả nước và từng địa phương. Đề tài khảo sát, phân tích một cách hệ thống về thực trạng quản lý, bảo vệ và phát huy thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn Hà Nội từ góc độ quản lý nhà nước cũng như từ cộng đồng và các tổ chức xã hội.
PGS.TS Nguyễn Chí Mỳ - Chủ tịch Hội đồng kết luận: đề tài đã làm cho xã hội và cộng đồng nhận thức đầy đủ hơn về di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”, góp phần làm cho các cơ quan quản lý, các đoàn thể nhân dân và tổ chức xã hội hiểu rõ về thực trạng hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu hiện nay ở các đền, phủ, điện trên đại bàn Hà Nội. Những giải pháp, kiến nghị của đề tài đến các cấp có thẩm quyền về nhiệm vụ và phương thức quản lý hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu sẽ là cơ sở để xây dựng nội dung cơ bản của Quy chế quản lý hoạt động thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên địa bàn Hà Nội.
Hội đồng nghiệm thu cấp Thành phố đã nhất trí nghiệm thu dự án với 9 điểm, đạt Xuất sắc.
