Cơ hội và thách thức của các hệ thống ASXH khu vực ASEAN trong bối cảnh CMCN 4.0

Với những thay đổi mang tính cách mạng về khoa học và công nghệ, CMCN 4.0 được xem là cơ hội cho việc thay đổi phương thức và lực lượng sản xuất của xã hội. Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, nếu không bắt kịp nhịp độ phát triển chung, cuộc cách mạng này có thể khiến nhiều quốc gia phải đối mặt với những thách thức, tác động tiêu cực, đặc biệt là những tác động không mong muốn đối với thị trường lao động, ảnh hưởng tới mục tiêu đảm bảo An sinh xã hội…

* TS.Trần Đình Thiên- nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhấn mạnh việc tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam và hàm ý đối với sự phát triển An sinh xã hội.

Theo TS.Trần Đình Thiên, thế giới đang đứng trước một cuộc cách mạng công nghệ, vì vậy, Việt Nam cần nhanh nhạy nhận diện tốt thách thức và cơ hội đó, trong đó có lĩnh vực An sinh xã hội. Theo TS.Thiên, ở Việt Nam, khi số hóa chưa phổ biến, chúng ta đã có khái niệm mang tính cách mạng, coi CNTT là hạ tầng của hạ tầng, phải thiết kế được điều này mới phát triển.

Hiện nay, công nghệ số diễn ra ồ ạt, mọi lĩnh vực hầu hết liên quan đến nền tảng công nghệ số và có tác động to lớn đến đời sống. Công nghệ số đòi hỏi năng lực mới, nhu cầu mới, phương thức mới, gắn với năng lực sáng tạo vô tận của trí não, mở ra không gian phát triển vô tận. Qua đó, cũng làm thay đổi căn bản cách con người sống, làm việc và quan hệ với nhau. Điều này thể hiện qua cấu trúc việc làm, cấu trúc thu nhập; công nghệ nano trí tuệ nhân tạo, người máy internet kết nối vạn vật…

Từ góc độ tiêu dùng và giá cả, mọi người đều được hưởng lợi nhờ tiếp cận được nhiều sản phẩm và dịch vụ mới chất lượng cao, chi phí thấp hơn. CMCN 4.0 đã tác động tích cực đến lạm phát toàn cầu nhờ các đột phá về công nghệ, giúp tiết kiệm đáng kể các yếu tố đầu vào và giúp giảm mạnh áp lực chi phí. Tuy nhiên, song song đó cũng phải đối mặt với phân hóa xã hội, bất bình đẳng kinh tế, rủi ro tăng. Đặc biệt, rủi ro an ninh mạng và thách thức trong lĩnh vực An sinh xã hội là 2 vấn đề lớn- khi nhiều ngành cũ mất đi, kéo theo việc làm mất đi, thu nhập lao động giảm và nhiều ngành mới xuất hiện, tạo cơ hội việc làm và thu nhập mới, nhưng cũng đòi hỏi những năng lực mới.

Theo dự báo, trong 2 thập niên tới, 56% lao động tại 5 nước ASEAN (trong đó có Việt Nam) sẽ đối mặt nguy cơ mất việc làm. Có 86% lao động dệt may và giày dép ở Việt Nam có nguy cơ mất việc vì robot… Do đó, việc nhanh chóng tận dụng cơ hội, vượt lên những thách thức đòi hỏi sự nhạy bén, bản lĩnh. Nếu đi đúng hướng và bắt đúng nhịp, CMCN 4.0 sẽ tạo cơ hội để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển.

* Ông Jens Schremmer- Trưởng Văn phòng Tổng Thư ký Hiệp hội An sinh xã hội Quốc tế (ISSA) đưa ra các ý kiến về cơ hội, thách thức của các hệ thống An sinh xã hội trong bối cảnh CMCN 4.0.

Theo ông Jens Schremmer, trong bối cảnh CMCN 4.0 có quy mô và tốc độ phát triển rất nhanh sẽ tạo ra cơ hội thúc đẩy An sinh xã hội, như mở rộng diện bao phủ BHXH… Tuy nhiên, nền kinh tế số cũng làm phát sinh nhiều công việc, tác động đến lao động truyền thống, tạo khoảng trống về bao phủ An sinh xã hội cũng như việc bảo mật dữ liệu, an ninh mạng… “Đây không còn là vấn đề mang tính tương lai nữa, mà nó đang hiện hữu ở trước mắt”- ông Jens Schremmer nhấn mạnh.

Vì vậy, theo ông Jens Schremmer, trong thời gian tới, cần tăng cường hơn nữa hợp tác đào tạo và học hỏi lẫn nhau trong Hiệp hội An sinh xã hội ASEAN- thông qua chia sẻ kinh nghiệm giữa các quốc gia thành viên với các tổ chức An sinh xã hội trong khu vực và thế giới. Hướng tới, việc sử dụng công nghệ để thực hiện An sinh xã hội tốt hơn, đáp ứng kỳ vọng công chúng, nhất là mở rộng diện bao phủ, giảm gian lận và nâng cao tính hiệu quả của hệ thống An sinh xã hội.

* Ông Robert Palacios- Chuyên gia trưởng toàn cầu về hưu trí và BHXH (Ngân hàng Thế giới, WB) nêu vấn đề CMCN 4.0 và sự thay đổi của thế giới việc làm, giúp nâng tầm ý nghĩa đối với các hệ thống An sinh xã hội trên thế giới.

Theo ông Robert Palacios, CMCN 4.0 đang đặt ra hai thách thức cho các quốc gia khi tác động mạnh mẽ lên thị trường lao động và già hóa dân số. Sự thay đổi của thị trường lao động là điều được dự báo rất nhiều, nhưng hiện chưa xác định được cụ thể ngành nghề nào mất đi, ngành nghề nào tồn tại. Điều này đòi hỏi NLĐ phải tăng cường rất nhiều kỹ năng để đáp ứng sự thay đổi.

Từ đó, đặt ra bài toán về đào tạo nguồn nhân lực và thiết kế lại chính sách An sinh xã hội, để tăng độ bao phủ, theo hướng tăng mối quan hệ giữa chủ SDLĐ và NLĐ, giữa Chính phủ với nền kinh tế phi chính thức. “Đây là một cuộc đua giữa nền An sinh xã hội và những thay đổi của thị trường lao động”- ông Robert Palacios nhấn mạnh.

Với vấn đề già hóa dân số, ông Robert Palacios cho rằng, nếu như các nước phương Tây mất 50 năm để từ thời kỳ dân số vàng tiến sang giai đoạn già hóa dân số, thì ở các nước Châu Á chỉ mất 20 năm. Và, với Việt Nam, tốc độ này có thể còn nhanh hơn, sẽ tác động lớn đến thị trường lao động và đối tượng của hệ thống An sinh xã hội.

Vì vậy, ông Robert Palacios dự báo, BHXH truyền thống dựa trên khoản khấu trừ thuế hay từ lương của NLĐ sẽ không bắt kịp với tốc độ già hóa dân số. Bài toán đặt ra, là các quốc gia phải nhanh chóng tăng tỉ lệ bao phủ BHXH bằng cách thức quản lý hiện đại, hiệu quả hơn, như: Ứng dụng các công nghệ mới (chứng minh nhân dân kỹ thuật số có sinh trắc học; chi trả, đóng nộp qua kỹ thuật số, các phần mềm…). Quan trọng hơn, mỗi quốc gia cần xây dựng để tất cả người dân có 1 mã số ID duy nhất trong cơ sở An sinh xã hội để thuận lợi trong việc quản lý, tiếp cận, phát triển đối tượng. Cơ sở dữ liệu về An sinh xã hội cần được kết nối, liên thông với các cơ sở dữ liệu quốc gia khác. Với NLĐ có thu nhập thấp, cần có những chính sách trợ cấp để tăng diện bao phủ…

* GS.Neil Quigley - Chủ tịch Ngân hàng dự trữ New Zealand, Hiệu trưởng ĐH Waikato chia sẻ kinh nghiệm của New Zealand trong việc tiếp cận và giải quyết nhu cầu đào tạo trong CMCN 4.0.

GS.Neil Quigley cho biết, hiện nay trên thế giới đang ở trong một nền giáo dục và công nghệ tiên tiến, thay đổi từng ngày để phù hợp với CMCN 4.0 và trẻ em sẽ trở thành những công dân toàn cầu. Trong tương lai, có khoảng 40% những công việc hiện tại mà con người đang làm sẽ không còn, điều này đòi hỏi hệ thống giáo dục phải thay đổi để phù hợp với xu thế chung toàn cầu.

Việc thay đổi chương trình đào tạo là nhu cầu cấp thiết để tạo nên sự chuyển kiến thức và tư duy. Các nghiên cứu gần đây cho thấy, mọi người học tập vẫn còn thụ động, đòi hỏi hệ thống giáo dục phải tương tác. “Chúng ta phải cố gắng thay đổi, đổi mới trong quá trình xây dựng, tiếp cận, giảng dạy chương trình giáo dục”- GS.Neil chia sẻ.

Tuy nhiên, theo GS.Neil Quigley, hệ thống giáo dục cũng đang có sự thay đổi thấp hơn so với kỳ vọng. Đáng chú ý, bên cạnh lý do từ các chính sách về giáo dục, thì năng lực của giáo viên cũng được coi là rào cản đối với sự đổi mới sáng tạo. Ở các trường đại học của New Zealand, các giảng viên cũng chậm ghi nhận những thay đổi trong chương trình dạy học- là do kế thừa từ quá khứ, làm giảm sự thay đổi tích cực của các HSSV. “Thay vì theo những ý tưởng truyền thống, hoặc những môn học ít tạo ra động lực cho các sinh viên, thì nên thay đổi tập trung vào các môn khoa học, ngoại ngữ, đời sống… để tạo nên hứng thú học tập cho sinh viên”- GS.Neil bày tỏ.

GS.Neil Quigley cũng chia sẻ một ví dụ thú vị liên quan đến sự đổi mới trong giáo dục tại đất nước New Zealand, khi các trường học hoặc hệ thống giáo dục không cần triệu tập tất cả học sinh đến trường để thi vào một thời gian cố định. Thay vào đó, các trường có quy trình thi cho học sinh THCS thông qua việc xây dựng hệ thống modun, chương trình đào tạo khác nhau. Sinh viên có thể tham gia các kỳ thi, nếu như họ cảm thấy đã sẵn sàng với kiến thức và năng lực; đồng thời sử dụng công nghệ chuẩn cho việc kiểm tra các bài thi. Điều này đem lại sự thoải mái và linh hoạt giữa các kỳ thi trong năm. Đồng thời, giảng viên, cán bộ nhà trường cũng được giảm bớt áp lực.

Kết thúc phần thuyết trình của mình, GS.Neil Quigley nhấn mạnh, việc dịch chuyển xã hội cũng rất quan trọng đối với sự thay đổi giáo dục. Trong thời đại CMCN 4.0, thách thức của giáo dục là đảm bảo không cho phép những người khó khăn bị ngăn cản trong việc tiếp cận các hệ thống giáo dục trong tương lai, họ phải được trang bị kỹ năng, kiến thức để tránh bị gánh nặng trong hệ thống An sinh xã hội. Đồng thời, xã hội cần tìm ra cách giúp đỡ tất cả mọi người tiếp cận được con đường học tập một cách thuận lợi nhất.

Theo Báo BHXH