Có hay không sự 'khủng hoảng' đạo đức xã hội

Đặt câu hỏi sự khủng hoảng đó từ đâu mà ra thì hẳn là có rất nhiều câu trả lời và câu trả lời nào cũng có những lý do và giải pháp cơ bản.

Thực trạng đạo đức xã hội đang xuống cấp là có thật và chúng ta cần phải thừa nhận điều đó. Dẫn chứng tiêu biểu, nếu tra cụm từ "đạo đức xã hội xuống cấp" thì chỉ trong 0,62s đã có 17 triệu kết quả. Con số này là chỉ báo cho thấy tình hình đã rất nghiêm trọng và được nhiều người đề cập trên mạng.

Có thể thấy điều đó qua một số vụ việc tiêu cực được báo chí đề cập thời gian vừa qua, đó là vụ nữ sinh giao gà bị sát hại một cách thương tâm bởi những tên sát nhân máu lạnh; vụ cháu bé 9 tuổi ở Chương Mỹ, Hà Nội bị kẻ đáng tuổi cha mình xâm hại; Nữ sinh trong lớp đánh nhau, lột đồ rồi tung clip lên mạng; Giáo viên ở một số địa phương có những việc làm không đúng mực, xử phạt học sinh đi ngược lại các nguyên tắc sư phạm, vi phạm đạo đức người thầy giáo…

Nữ sinh bị đánh hội đồng ở Hưng Yên (Ảnh: VTV)

Điều đáng nói là tình trạng “khủng hoảng” đạo đức xã hội đang diễn ra ở một bộ phận giới trẻ. Khi mà ngày nay những người được xem là “thần tượng” lại không phải những anh hùng dân tộc, những người có đóng góp cho sự phát triển của đất nước, xã hội. Thay vào đó những kẻ vi phạm pháp luật, văng tục chửi thề, khoe tiền, khoe của lại trở thành “thần tượng” của giới trẻ.

Khá Bảnh (Ngô Bá Khá) được nhiều học sinh chào đón khi xuất hiện ở một trường THPT tại Yên Bái (Ảnh: Vietnamnet)

Đạo đức khủng hoảng còn thể hiện ở sự vô cảm ngày càng phổ biến. Người ta thấy điều xấu không lên án, thấy điều tốt không tôn vinh; thậm chí có những người sẵn sàng làm điều xấu, bất thường, đi ngược lại các giá trị đạo đức nhưng lại cho đó là bình thường.

Không những vậy, sự khủng hoảng của đạo đức xã hội con len lỏi cả vào những nơi tâm linh, nơi được xem là trong sạch, không “vướng bụi trần”.

Chùa Ba Vàng truyền bá vong báo oán, thu tiền tỉ của dân (Ảnh: Báo Lao Động)

Theo những nghiên cứu gần đây của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, vấn đề cần cảnh báo hiện tại trong xã hội là những biểu hiện lệch lạc, hiểu sai về hệ giá trị văn hóa. Thói vụ lợi và thực dụng thông qua mặt trái kinh tế thị trường đã làm cho không ít người trở nên tôn sùng quá mức các giá trị vật chất; So sánh, đối chiếu mọi thứ thông qua đồng tiền. Thói giả dối, chuộng hình thức phổ biến ở một bộ phận xã hội và phổ biến trong các lĩnh vực đời sống, đôi khi còn lấn át sự tử tế và chân thật.

Các giá trị bị nhận thức sai, thể hiện ở sự đánh giá như giữa danh và thực; giữa thành quả lao động chân chính và sự giàu có khuất tất; giữa quyền lực, địa vị, tiền bạc với tình người; thói phô trương với đức khiêm tốn; sự vô cảm và lòng vị tha tất cả là sự lệch lạc về bảng giá trị. Từ khủng hoảng giá trị dẫn đến mất niềm tin và định hướng, đó là lý do quan trọng của tình trạng xuống cấp đạo đức cùng những khủng hoảng giá trị và niềm tin. Ngay cả ở những người nghề nghiệp vốn được xã hội coi trọng, xem là cao quý như nghề giáo cũng đang có những biểu hiện xuống cấp về mặt đạo đức từ những lý do này.

Trong đời sống xã hội, nhiều khi những điều giả dối dường như lại trở thành bình thường, làm nản lòng những người coi trọng sự trung thực. Sự thay đổi thói quen, phong tục, tập quán cũng trong vòng quay như vậy. Những phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc giờ đây bị thách thức bởi những thói quen mới được ra đời từ cuộc sống giàu sang và tiện nghi hơn, bị quyến rũ bởi những thông tin về sai lệch đến từ các giá trị, lối sống lai căng bên ngoài. Điều này dường như còn được làm đậm hơn bởi những "người của công chúng" khi đưa ra những ca khúc phản cảm với những ca từ nhảm nhí, lối sống tạo dư luận để nổi tiếng bằng mọi giá, bất chấp những thuần phong, mỹ tục.

Những điều này dễ làm thế hệ trẻ lạc lối trong việc xác định mục tiêu, lý tưởng cũng như phong cách sống. Thói đua đòi, chạy theo phong cách thời trang, nghệ thuật không phù hợp với chuẩn mực đạo đức dân tộc, coi thường lao động chân chính, phần nào làm cho họ càng thêm mất định hướng. Sự lệch lạc trong nhận thức giá trị còn thể hiện ở hiện trạng mê tín, dị đoan, cầu tài, lợi cho cá nhân và qua những hành vi khó coi, hiện tượng tổ chức cúng sao, giải hạn thu tiền; rồi đến lễ hội "tranh cướp lộc" và tràn ngập các hình ảnh phản cảm, bạo lực.

Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng “khủng hoảng” đạo đức xã hội?

Theo PGS Bùi Hoài Sơn - Viện trưởng Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, nguyên nhân dẫn đến tình trạng này xuất phát từ góc độ văn hóa. Sau những năm đất nước mở cửa, xã hội Việt Nam đã dần thay đổi và đang ở vào buổi giao thời. Trước đây xã hội được điều tiết bởi những hệ thống giá trị văn hóa truyền thống, giúp con người định hướng cách sống, lao động, học tập, ứng xử... Hiện nay những giá trị đó không còn phù hợp với đời sống hiện đại nhưng chưa mất hẳn. Trong khi những giá trị mới chưa thực sự định hình.

Những tấm gương đạo đức trước kia có tác dụng rất lớn để mọi người noi theo, giờ không còn vị trí nữa. Xã hội rơi vào khủng hoảng giá trị khiến con người mất niềm tin và định hướng. Đó là lý do quan trọng làm cho đạo đức xã hội xuống cấp. Những nghề vốn được xem là cao quý như nghề y, nghề giáo cũng có biểu hiện xuống cấp đạo đức vì lý do này.

Nhiều phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc giờ đây bị thách thức bởi thói quen mới ra đời từ cuộc sống vật chất tiện nghi hơn. Người trẻ được tiếp cận với nhiều thông tin nhưng bị lạc lối trong xác định lý tưởng sống, không có giá trị để theo đuổi. Họ phải đi tìm những xu hướng, phong cách sống mới mà có thể mâu thuẫn với những chuẩn mực cũ.

Xã hội hiện đại còn bị chi phối bởi đồng tiền và lợi ích vật chất. Đồng tiền vốn vô tri, nhưng việc kích thích lối sống tiêu dùng khiến giá trị của nó vượt qua nhiều giá trị khác trong xã hội. Các giá trị văn hóa, nhân văn bị kinh tế làm lu mờ.

Các phương tiện truyền thông đang khiến cho những giá trị phản văn hóa được dung dưỡng, lan truyền bằng những thông tin thiếu định hướng. Việc xuất hiện của các phương tiện truyền thông mới với internet và điện thoại di động thông minh, bên cạnh những ảnh hưởng tích cực, cũng tác động tiêu cực đến sự phát triển nhân cách, đặc biệt trong tầng lớp thanh, thiếu niên. Thế giới ảo nhưng tác động thực là những thứ mà xã hội chúng ta chưa từng chứng kiến và chưa có giải pháp hữu hiệu để đối phó. Trào lưu cá nhân hóa khác rất nhiều so với lối sống vì cộng đồng từng phổ biến trong xã hội truyền thống. Các cá nhân tưởng tượng mình vô danh trên thế giới ảo, có thể thể hiện ý kiến (kể cả bức xúc) của mình theo cả những cách tiêu cực nhất. Và khi chính sự tự kiểm soát bản thân không thể thực hiện được trên môi trường mạng, cái xấu sẽ lan tràn ra toàn xã hội. Đó là những điều chúng ta thực sự lo ngại.

Nguyễn Huệ