Chuyện nhỏ về một phẩm cách lớn

Phúc quê Thái Bình, hồi còn là bạn kỹ thuật, thuộc lớp đàn em, năm 1965, trong khi tôi ở lại bám trụ đường 12A thì Phúc ra Bắc, tưởng là tránh được tuyến lửa, nhưng rồi anh chuyển sang công binh, đi sâu vào Trường Sơn phía Nam, lên chức to; tuy vậy, ngày gặp lại vẫn lái xe honđa rủ tôi đi thăm những chiến binh xưa, như Đại tá - nhà văn Nguyễn Việt Phương từng là Chính ủy Binh trạm 12, tác giả của cả chục cuốn sách về đường Trường Sơn… Thật tiếc, hôm Phúc rủ tôi đến thăm anh Đồng Sỹ Nguyên, vì đã lỡ mua vé về Huế, tôi hẹn Phúc lần sau. Không ngờ, thế là chẳng có "lần sau" nào nữa!

Phúc có thể rủ tôi cùng đến thăm anh Đồng Sỹ Nguyên vì Phúc là đại tá, từng là Phó Tư lệnh Binh đoàn 12, đã nhiều lần làm việc với anh Đồng Sỹ Nguyên. Mặt khác, Phúc biết tôi mặc dù chung "một con đường" với Tướng Đồng Sỹ Nguyên nhưng do hoạt động thuộc các đơn vị dân sự, nên ít có dịp gặp gỡ ông "Tướng Trường Sơn" nổi tiếng.

Tuy vậy tôi lại có chút "duyên nợ" với anh. Không chỉ là món nợ bỏ lỡ một lần đến thăm anh mà vì chưa bao giờ nghĩ tới việc tặng anh các tác phẩm viết về đường Trường Sơn của mình. Bởi ngại mang tiếng "thấy người sang bắt quàng làm họ" và cũng do nếp nghĩ có lẽ của không ít người: lãnh đạo cấp to như Đồng Sỹ Nguyên, hơi đâu đọc sách… Thì ra anh quan tâm đến cả từng bài báo tôi viết, coi trọng ý kiến của cả những người không có "mấy gờ-ram" trọng lượng trên chính trường và văn giới như tôi! Bây giờ hiểu ra thì đã muộn…

Trung tướng Đồng Sỹ Nguyên.

Nguyên do là khi tập hồi ký đầu tiên của anh ("Đường Xuyên Trường Sơn" - NXB Quân đội nhân dân in tháng 5-1999) xuất bản trong dịp kỷ niệm 40 năm mở đường Trường Sơn, tôi là một trong số người viết bài giới thiệu đầu tiên. Trong bài đó có đoạn:

"…Mặc dầu trong mấy lời "Cùng bạn đọc" đầu sách, vị tư lệnh đã khiêm tốn viết: "...mọi sự kiện lớn-nhỏ trên tuyến chi viện chiến lược diễn ra với tốc độ dồn dập, đan xen, liên quan đến nhiều đơn vị, nhiều người. Nhưng sự kiện, nhân vật mà tôi biết đến, nhớ được lại quá nhỏ nhoi so với những việc không biết, không nhớ...", nhưng với cương vị chỉ huy suốt cả thời kỳ dài quan trọng nhất (1966 - 1975) trên tuyến Trường Sơn, lại là vị chỉ huy từng nổi tiếng xông xáo, bám sát hiện trường, trọng điểm, nên tác giả không chỉ tái hiện được đầy đủ những ý đồ chiến lược, những chiến dịch lớn, những hoạt động ở tầm vĩ mô của một mặt trận đặc biệt kéo dài hàng chục năm trời, xuyên qua địa bàn 20 tỉnh đông và tây Trường Sơn, quân số lúc cao điểm lên tới gần 120.000 bộ đội, thanh niên xung phong, công nhân giao thông, văn nghệ sĩ; mà còn diễn tả được bầu không khí hào hùng và bi tráng trên mỗi cung đường với nhiều chi tiết sống động, nên cuốn sách có sức hấp dẫn và truyền cảm mạnh mẽ…

…Những trang viết về cuộc đời riêng vị tư lệnh tuy ít ỏi nhưng thật cảm động. Người đọc khó quên cảnh những đứa con nơi sơ tán vui mừng được gặp bố, lần ông ghé thăm mẹ già ở quê, đám cưới tổ chức gấp cho cậu con trai là chiến sĩ lái máy bay chiến đấu trước ngày ông vào chiến dịch mới...".

Công trạng cũng như chuyện về Đồng Sỹ Nguyên thì sách báo đã nói rất nhiều, tôi chỉ xin kể thêm là mặc dù về chức vị, tôi và anh xa cách… - diễn đạt theo "ngôn ngữ Trường Sơn" là một trời một vực (lúc tôi còn là một kỹ thuật viên không có chức tước gì, suốt ngày đêm xuôi ngược trên chặng đường đầy những hố bom, luôn lo lắng bị khiển trách để tắc đường thì Đồng Sỹ Nguyên đã ở đỉnh cao quyền lực trên đường Trường Sơn) nhưng khi tôi mạnh dạn "góp ý" cuốn sách nên bổ sung đôi điều, anh không tự ái đã đành mà còn lịch sự ngỏ lời cảm ơn. Đâu phải các vị quyền cao chức trọng đều có được sự tử tế và biết lắng nghe "quần chúng" đúng theo lời Cụ Hồ dạy như Đồng Sỹ Nguyên. Nghe nói ở đâu đó có người hăng hái "góp ý" này nọ đã bị mắng là "trứng mà đòi khôn hơn vịt! Đừng có cầm đèn chạy trước ôtô!".

Một chuyện thật nhỏ trong sự nghiệp lớn của một vị tướng, vậy mà anh không quên. Thú thật là bản thân tôi đã quên. Không ngờ, gần một chục năm sau, tôi bỗng nhận được điện thoại của anh. Đó là khi Báo Văn nghệ số ra ngày 1-11-2008 đăng bài "Làm gì để chặn tư bản man rợ" của tôi trong mục "Tiếng nói nhà văn" rồi được Đài Tiếng nói Việt Nam sử dụng như một bài xã luận của cơ quan truyền thông quan trọng này, Đồng Sỹ Nguyên gọi điện cho tôi tỏ ý hoan nghênh và nói đại ý: "Nếu có thế lực nào gây sức ép thì chúng tôi sẽ lên tiếng ủng hộ cậu…". Thì ra, mặc dù xa cách cả về chức vị và nơi cư trú, anh vẫn lặng lẽ dõi theo công việc của một cây bút mọc lên từ các trọng điểm Trường Sơn năm xưa…

Cũng là một chuyện nhỏ, nhưng theo tôi đã thể hiện những vẻ đẹp phẩm cách, đức độ rất cần thiết trong cuộc xây dựng xã hội mới hôm nay. Đó là sự khiêm tốn, chung thủy và ý chí chiến đấu không phai mờ, ngay cả khi đã già, trước những điều hư hỏng, mờ ám trong cuộc sống hôm nay. Nhân đây cũng xin nhắc, Đồng Sỹ Nguyên là một trong số ít người đầu tiên tố cáo việc cho nước ngoài thuê khai thác những khu rừng hiểm yếu, có thể nguy hại đến an ninh quốc gia…

Trần Văn Phúc đưa tặng tôi cuốn hồi ký "Trọn một con đường" của anh Đồng Sỹ Nguyên, dày 700 trang khổ lớn là vì thế. Cuốn sách do Đại tá Nguyễn Duy Tường thể hiện, thực ra là gồm 2 cuốn trước, được bổ sung, gia công thêm, được NXB Quân đội nhân dân in năm 2012, nhân mừng anh Đồng Sỹ Nguyên lên tuổi thượng - thượng - thọ 90. Trong lần xuất bản này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã viết những lời rất trân trọng về Đồng Sỹ Nguyên:

"Đồng chí ĐSN là một vị tướng tài ba, một nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước có đức độ và tài năng, một người học trò ưu tú của Bác Hồ… Đồng chí là một cán bộ đảng viên mẫu mực có phẩm chất trong sáng, sống trung thực, đoàn kết khiêm tốn, giản dị… Đối với tôi, tướng Đồng Sỹ Nguyên là một trong những người đồng chí, người bạn chiến đấu thân thiết, gần gũi suốt cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc mà tôi rất tin và quý mến".

Những "dòng chữ vàng" này làm chúng ta càng thêm nhớ tiếc vị "Tướng Trường Sơn" vừa ra đi để được "gặp lại" đồng đội đã hy sinh trong cuộc chiến trường kỳ bảo vệ tuyến đường đã trở thành huyền thoại đang yên nghỉ tại Nghĩa trang Trường Sơn trên đất Quảng Trị anh hùng…

Nguyễn Khắc Phê