Chuyển đổi xanh – Kinh tế hậu COVID-19

Trong bối cảnh đó, để đảm bảo sự phát triển bền vững, bên cạnh chuyển đổi số, chuyển đổi xanh (Green Transformation) hay chuyển đổi nền kinh tế xanh ngày càng nhận được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế.

Châu Âu đẩy mạnh phát triển kinh tế xanh (Nguồn: corporateknights.com).

Nền “kinh tế xanh” là gì?

Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) định nghĩa nền “kinh tế xanh” là “nền kinh tế nâng cao đời sống con người và cải thiện công bằng xã hội, đồng thời làm giảm thiểu đáng kể những rủi ro môi trường và những thiếu hụt sinh thái”.

Trong nền “kinh tế xanh”, chính sách phát triển phải dựa vào 3 tiêu chí sau: định hướng là thị trường, nền tảng là các nền kinh tế truyền thống, mục tiêu là sự hòa hợp của kinh tế và môi trường. Động lực của nền kinh tế này là bảo vệ môi trường, phát triển công nghệ sản xuất sạch và năng lượng sạch đồng thời đạt được mức tăng trưởng kinh tế bền vững.

Trong “nền kinh tế xanh”, tăng trưởng về thu nhập và việc làm được tạo ra thông qua những khoản đầu tư của nhà nước và tư nhân nhằm giảm thiểu phát thải carbon, giảm ô nhiễm, sử dụng hiệu quả năng lượng và tài nguyên, ngăn chặn suy giảm đa dạng sinh học, qua đó tạo ra tiềm năng to lớn để đạt được phát triển bền vững và xóa đói giảm nghèo với tốc độ nhanh.

Kinh tế xanh xác định nguồn vốn tự nhiên là tài sản kinh tế quan trọng và là nguồn lợi chung, đặc biệt đối với những người nghèo bởi sinh kế và an sinh của họ phụ thuộc nhiều vào tự nhiên. Khái niệm “kinh tế xanh” là mô hình phù hợp làm nền tảng cho phát triển bền vững đặc biệt đối với những nước đang và kém phát triển, nơi mà dân số nghèo vẫn chiếm tỷ trọng lớn.

Liên minh Phục hồi Kinh tế Xanh được thành lập vào tháng 4-2020 theo sáng kiến của Chủ tịch Ủy ban Môi trường và Sức khỏe Cộng đồng của Nghị viện châu Âu Pascal Canfin (nguồn: euractiv.com).

Chuyển đổi xanh có hạt nhân cấu thành quan trọng là tăng trưởng xanh. Tăng trưởng xanh là việc đạt được tăng trưởng kinh tế nhưng cũng góp phần tạo ra lợi ích cho xã hội tương lai, đảm bảo các tiêu chuẩn về môi trường và khí hậu, giảm thiểu đến mức thấp nhất tác động của việc phát triển kinh tế đối với môi trường.

Trong quá trình tăng trưởng xanh, các quốc gia cần tái cơ cấu, loại bỏ việc sử dụng năng lượng có gốc carbon, phát triển các sáng kiến tại chỗ và coi trọng tuyên truyền, giáo dục đào tạo các phương pháp “mềm” và “thông minh” bao gồm các kỹ năng mềm cho các cộng đồng và doanh nghiệp có trách nhiệm. Do đó, để đạt được tăng trưởng xanh, năng lượng xanh và kinh tế xanh cần có sự chuyển dịch về cơ cấu nền kinh tế.

Tại sao cần chuyển đổi kinh tế xanh?

Đại dịch COVID-19 đã đặt ra câu hỏi về sự hiệu quả của các mô hình quản trị và phát triển kinh tế truyền thống, khi mà các yếu tố về thiên nhiên, môi trường, con người và phát triển bền vững trong tương lai chưa được chú trọng đúng mức. Đồng thời, những tác động sâu rộng mà đại dịch gây ra cần những giải pháp mang tính toàn diện, lâu dài và bền vững hơn trước.

Việc chuyển sang nền kinh tế xanh được coi là giải pháp có thể giúp xử lý hài hòa nhu cầu phát triển kinh tế và việc giảm nguy cơ thiên nhiên bị tàn phá, giảm thiểu nguy cơ các loại virus nguy hiểm tấn công xã hội con người. Có nhiều phương thức tăng trưởng đảm bảo cho sự phát triển nhanh nhưng để phát triển bền vững thì những yếu tố về môi trường, con người, tương lai cần phải được đảm bảo.

Tăng trưởng xanh trở thành mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia trên thế giới. Trong đó, các doanh nghiệp được coi là yếu tố trọng tâm, đóng vai trò quan trọng nhất trong việc lựa chọn tăng trưởng xanh và hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia. Tuy nhiên, việc thực hiện tăng trưởng xanh tại các quốc gia vẫn còn nhiều hạn chế.

Thực tế, các doanh nghiệp nhỏ và vừa hạn chế nguồn lực và kiến thức, do đó, để phát triển các hoạt động kinh doanh bền vững, họ cần được hỗ trợ trong việc giảm thiểu rủi ro môi trường và khí hậu, tăng hiệu quả tài nguyên và tính toàn diện của các mô hình kinh doanh để tham gia vào quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Đại dịch làm lộ rõ nhiều hạn chế của mô hình quản trị và phát triển kinh tế truyền thống với đòi hỏi phải thay đổi.

Vì thế, tại các nước đang phát triển, chuyển đổi kinh tế xanh và tăng trưởng xanh còn là một khái niệm khá mới mẻ trong khi các nước phát triển, đặc biệt là phương Tây, hầu hết đã áp dụng mô hình phát triển này. Một mô hình đã áp dụng thành công tăng trưởng xanh trong phát triển kinh tế chính là mô hình tại Liên minh châu Âu (EU).

Chuyển đổi xanh tại EU

Chuyển đổi xanh và tăng trưởng xanh là một xu thế lớn, được nhiều nhà lãnh đạo EU quan tâm thúc đẩy. Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen ngay khi bắt đầu nhiệm kỳ đã chủ trương gắn tăng trưởng xanh với các chương trình nghị sự trong nhiệm kỳ sắp tới, kỳ vọng mang lại những màu sắc mới cho EU.

Điểm đáng chú ý trong chương trình của ban lãnh đạo EU mới chính là đề xuất gắn liền tiêu chí phát triển bền vững, tăng trưởng xanh với tất cả các chương trình nghị sự của EU. Việc này có nghĩa là bất kỳ thỏa thuận thương mại nào của khối này cũng sẽ bao gồm các điều khoản bảo vệ môi trường.

Chính sách tăng trưởng xanh của EU không chỉ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp nội khối mà còn đối với các quốc gia, đối tác, doanh nghiệp bên ngoài muốn đầu tư, hợp tác với các nước trong liên minh. Cơ chế điều chỉnh giới hạn carbon có thể tác động đến các nhà đầu tư trong toàn bộ những ngành, lĩnh vực đã lựa chọn chuyển hoạt động sản xuất của họ ra ngoài EU.

Các doanh nghiệp sẽ được yêu cầu cung cấp dữ liệu về khí hậu và môi trường để các nhà đầu tư được thông báo đầy đủ về tính bền vững của những khoản đầu tư. Một ví dụ khác là trong lĩnh vực thực phẩm, Ủy ban châu Âu (EC) sẽ xác định các biện pháp, bao gồm cả pháp lý, để giảm việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, phân bón và kháng sinh. Trong lĩnh vực vận tải, Chỉ thị Đánh thuế năng lượng sửa đổi có thể làm thay đổi giá vận tải trong lĩnh vực hàng không và hàng hải.

Đối với các ngành sử dụng nhiều năng lượng (như thép, xi-măng, dệt may và hóa chất), đến năm 2030, EC sẽ yêu cầu rằng tất cả các bao bì trong thị trường EU có thể tái sử dụng hoặc tái chế. Một yếu tố quan trọng trong các hiệp định thương mại mà đối tác bên ngoài muốn ký kết với EU là việc tôn trọng thỏa thuận Paris như một yếu tố thiết yếu.

Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, để giải quyết cuộc khủng hoảng y tế và kinh tế ngắn hạn, nhiều nước và cả khối EU đã tung ra các gói hỗ trợ lớn chưa từng có với hy vọng vực dậy nền kinh tế. Nhưng, một vấn đề khác mang tính trung hạn và dài hạn, không kém phần quan trọng đối với EU là khủng hoảng khí hậu - môi trường. Ngay từ khi dịch bệnh bùng phát, các nhà hoạt động bảo vệ môi trường, các nhà kinh tế, chính trị gia của EU đã có nhiều vận động để kế hoạch phục hồi kinh tế hậu COVID-19 phải gắn liền với nỗ lực chuyển đổi sang nền kinh tế xanh.

Chuyển đổi xanh sẽ là xu hướng mới của các nền kinh tế trong tương lai.

Ngày 17-2-2020, EC công bố khoản tài trợ trị giá 101,2 triệu euro cho các dự án thuộc chương trình LIFE vì môi trường và hành động vì khí hậu. Khoản tài trợ này sẽ hỗ trợ cho 10 dự án về môi trường và khí hậu có quy mô lớn ở 9 quốc gia thành viên EU, giúp châu Âu chuyển đổi sang nền kinh tế bền vững và không có khí thải.

Các dự án này được thực hiện tại Síp, Estonia, Pháp, Hy Lạp, Ireland, Latvia, Slovakia, Czech và Tây Ban Nha. EU thực hiện các dự án cải thiện chất lượng cuộc sống cho công dân bằng cách giúp các quốc gia thành viên tuân thủ luật pháp EU trong 6 lĩnh vực: tự nhiên, nước, không khí, chất thải, giảm thiểu biến đổi khí hậu và thích ứng với biến đổi khí hậu. Các dự án quy mô lớn sẽ hỗ trợ Thỏa thuận xanh châu Âu và tham vọng của EU trở thành lục địa đầu tiên trên thế giới không có khí thải từ nay cho đến năm 2050.

Liên minh Phục hồi kinh tế xanh hậu khủng hoảng do dịch COVID-19 cũng được thành lập nhằm tăng thêm tính bền vững cho nền kinh tế của châu Âu cũng như ủng hộ và thực hiện các giải pháp nhằm chuẩn bị cho các nền kinh tế tương lai của thế giới. Liên minh này mong muốn xây dựng và chia sẻ tư duy về các kế hoạch đầu tư xanh hậu khủng hoảng COVID-19 và đề xuất “các giải pháp đầu tư cần thiết và gắn với các cam kết về khí hậu”, lựa chọn tăng cường chuyển đổi về sinh thái ngay khi tái đầu tư vào nền kinh tế, đồng thời giải quyết khủng hoảng COVID-19 và khủng hoảng khí hậu.

Sự chuyển đổi sang một nền kinh tế không khí thải carbon, các hệ thống nông nghiệp bền vững và bảo vệ đa dạng sinh học có khả năng nhanh chóng tạo ra việc làm, sự thịnh vượng và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Nhờ đó, chúng ta sẽ xây dựng được một xã hội bền vững hơn.

Chuyển đổi xanh ngày càng được nhiều quốc gia trên thế giới quan tâm, đặc biệt là khi đại dịch COVID-19 bùng phát. Những kinh nghiệm về chuyển đổi xanh của EU sẽ rất hữu ích đối với các quốc gia muốn đi theo con đường này. Chính phủ Việt Nam đã sớm nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề môi trường và phát triển bền vững, do đó ngày càng có nhiều chiến lược và kế hoạch được phê duyệt, nhằm thúc đẩy đất nước đi theo con đường tăng trưởng xanh, bao gồm Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu, Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh...

Nhiều doanh nghiệp cũng đã có những thay đổi tích cực trong nhận thức và hành động hướng tới phát triển kinh tế xanh, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững. Người tiêu dùng cũng đang có xu hướng thay đổi hành vi mua sắm theo hướng sử dụng các sản phẩm thông minh hơn, thân thiện hơn với môi trường và phát triển bền vững hơn... Rõ ràng, chuyển đổi xanh sẽ là xu hướng mới của các nền kinh tế trong tương lai.

Khánh An