Chuyện của 'Tài liệu tuyệt đối bí mật' qua hồi ức của ông Vũ Kỳ

Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh tư liệu

Cũng là những ngày đẹp nhất của cách mạng, những ngày thu hôm nay Hà Nội lại thanh bình và tươi mát lạ thường. Nhưng nơi ông cư trú lại là Bệnh viện Việt Xô, phòng số 29 tầng 3 nhà A1. Cánh cửa bật mở, nụ cười tươi ấm và ánh mắt sáng bừng trên gương mặt gày nhỏ đã bạc trắng râu tóc và hai hàng lông mày. Lời chào thân ái và khí phách cương cường ấy của một ông già 83 tuổi, tiều tụy trong phòng bệnh khiến chúng tôi sợ mình …già.

Căn phòng sáng và rộng. Đồ đạc cũ, đơn sơ nhưng dường như còn rất bền bỉ và sạch sẽ. Trước bộ xa- lông bạc màu thời gian, ông mặc quần áo kẻ sọc nhợt mầu và ngồi lọt thỏm trong chiếc ghế mút, lưng kê thêm một tấm gối mỏng. Những ngón tay gày lẩy bẩy đặt trên đầu gối teo tóp. Chị hộ lý nói mỗi tháng ông phải vào viện 10 ngày. Năm nay ông đã 83 tuổi trời… Nghe vậy ông cười, hàm răng đã gãy gần một nửa, rồi trên thân thể tưởng như đã tàn úa ấy lại bừng lên thần thái ung dung, thân thiện và yêu đời… Ông bắt đầu kể. Giọng nói đứt quãng và thều thào nhưng rất ngắn gọn, dễ hiểu…

Có lẽ suốt cuộc đời bên Bác chưa bao giờ ông Kỳ thấy Bác làm một công việc với không khí hệ trọng và thiêng liêng như Bác viết di chúc.

Ông Kỳ biết Bác bắt đầu suy nghĩ về viết di chúc là từ những năm 60. Lúc đó quan hệ giữa các Đảng Cộng sản anh em trên thế giới có những trục trặc, đế quốc Mỹ dấn sâu thêm bàn tay tội ác vào Việt Nam… khiến Bác suy nghĩ rất nhiều… Nhưng đến năm 1965, khi 75 tuổi Người mới bắt đầu viết di chúc. Không phải ngẫu nhiên mà trước khi viết, ngày 15/2/1965 (vừa qua dịp tết Nguyên Đán) Bác Hồ về “thăm” Nguyễn Trãi, một vị anh hùng, một nhà tư tưởng, nhà thơ… yêu dân mà Bác có rất nhiều đồng cảm. Đến đúng 9 giờ sáng ngày 10/5/1965 Bác đặt bút viết dòng đầu tiên cho di chúc đó là câu: “Tài liệu tuyệt đối bí mật”. Ông Kỳ đã nhắc lại thời khắc đó trong cuốn hồi ký của mình: Bác viết trên nhà sàn yên tĩnh. Gió mát dịu, thoang thoảng hương thơm của hoa vườn. Cành phượng là là trên mặt nước đã nở đỏ, con cá đớp động đáy nước lung linh…

Bác làm việc liên tục 10 ngày liền mỗi ngày đúng 1 tiếng vào thời gian đẹp nhất, con người minh mẫn sảng khoái nhất trong ngày. Đó là từ 9 giờ đến 10 giờ. Khi viết, Bác dặn ông Kỳ, Bác sẽ không tiếp bất cứ ai. Cứ viết đến 10 giờ thì Bác lại bỏ tài liệu vào một bì thư đưa ông Kỳ cất giữ hôm sau lấy ra. Đến ngày 14/5/1965 thì Bác đánh máy từ sáng đến 16 giờ thì hoàn thành. Bản di chúc dài 3 trang ở cuối đề ngày 15/5/1965. Bác ký và bên cạnh có chữ ký của đồng chí Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban chấp hành Trung ương Đảng hồi bấy giờ. Đọc, sửa đến ngày 20/5 Bác lại bỏ vào bì thư cất đi. Đúng một năm sau, tức ngày 10/5/1966 Bác lại lấy “tài liệu tuyệt đối bí mật” ra và viết tiếp, mỗi ngày 1 tiếng từ 9 giờ đến 10 giờ. Nhưng năm ấy Bác hầu như chỉ đọc và ngẫm nghĩ. Đến ngày 14 thì Bác viết thêm một câu: “Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau” trong đoạn nói về Đảng. Ông Kỳ nói về việc này trong hồi ký: Bác mời ông Kỳ ăn bánh ga-tô và hỏi có ngon không. Ông Kỳ thưa có. Bác hỏi: nếu Bác mời cơm chú rồi mới mời bánh thì bánh còn ngon không? ông Kỳ thưa: kém ngon ạ. Bác lại hỏi: nếu lại mời là ấn vào miệng chú thì có ngon không? Ông Kỳ thưa: không ạ. Bác nói: phê bình và tự phê bình cũng vậy. Phải đúng lúc và đúng cách. Điều quan trọng nhất là phải tôn trọng lẫn nhau, yêu thương lẫn nhau…

Ông Vũ Kỳ và Bác Hồ trong ảnh chụp vào tháng 9/1960. Ảnh tư liệu

Năm 1967, Bác không sửa gì nhiều bản di chúc nhưng đến năm 1968 thì Người sửa rất nhiều. Phần mở đầu Bác viết năm 1965 là “ Năm nay, tôi đã 75 tuổi. Tinh thần vẫn sáng suốt, thân thể vẫn khỏe mạnh” nhưng nay Bác sửa: “Năm nay, tôi vừa 78 tuổi, vào lớp những người “trung thọ”. Tinh thần vẫn sáng suốt tuy sức khỏe có kém so với vài năm trước đây”. Có lẽ không muốn mọi người lo, Bác viết tiếp: “Người ta đến khi tuổi tác càng cao thì sức khỏe càng thấp. Đó là một điều bình thường”. Sau đó Bác viết thêm đoạn “về việc riêng” có ý mới là sau khi hỏa táng sẽ lấy tro xương của Bác để vào ba hộp sành cho Bắc, Trung, Nam mỗi miền một hộp. Bác viết thêm về những công việc cần làm sau khi giải phóng miền Nam. Đó là chỉnh đốn lại Đảng, chăm sóc đời sống của các tầng lớp nhân dân, miễn thuế nông nghiệp một năm, xây dựng lại thành phố và làng mạc… Những đoạn về chỉnh đốn Đảng, chăm sóc thương binh Bác viết rồi lại gạch chéo. Đoạn nói về xây dựng đất nước… Bác gạch dọc bên lề. Rất nhiều đoạn vòng xuống vòng lên, mực xanh lẫn mực đỏ. Có lẽ lúc đó bác còn nhiều trăn trở, Người chưa yên tâm lắm khi giã biệt cuộc đời này? Nói đến đây ông Kỳ dừng lại. Có lẽ ông đang hồi tưởng lại tâm tư của chính mình khi thấy Hồ Chủ Tịch không an tâm…

Bác luôn cố ý chọn thời gian viết di chúc vào tháng 5 và đúng đến dịp sinh nhật mình thì nghỉ. Bởi Bác muốn vào dịp mình sinh ra thì mình (Bác) sẽ bàn về việc ra đi của mình (Bác). Rất thanh thản, ung dung, tự tại.

Năm 1969 Bác Hồ viết di chúc lần cuối cùng cũng vào tháng 5. Ngày 10/5/1969 Người viết lại đoạn mở đầu, gồm một trang viết tay vào mặt sau của tờ Tin tham khảo đặc biệt. Đó cũng là lần duy nhất Bác viết quá 10 giờ sáng…

Trâm Anh