Chuyện chưa biết về Nhà máy Xơ sợi Đình Vũ

NMXS Đình Vũ có số phận khá lận đận, được thai nghén từ mối “lương duyên” giữa Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) và Tập đoàn Dệt may Việt Nam (VINATEX), nhưng lại chịu cảnh “mồ côi” từ khi chưa “lọt lòng”.

Kỳ I: "Chuyện tình có tên NMXS Đình Vũ"

Làm lớn hay nhỏ?

Vào cuối năm 2017, trong buổi làm việc giữa lãnh đạo PVN và VINATEX nhằm tìm cách vận hành trở lại NMXS Đình Vũ, câu chuyện thời tiền dự án được lãnh đạo hai bên thẳng thắn đưa ra mổ xẻ. Trong đó, đáng chú ý là xuất phát điểm xây dựng NMXS Đình Vũ.

Chủ tịch HĐQT VINATEX Trần Quang Nghị chia sẻ: Ý tưởng xây dựng một NMXS tổng hợp Đình Vũ là sự nung nấu, được “thai nghén” từ rất lâu của ông và các doanh nhân trong ngành dệt may Việt Nam. Bởi hơn ai hết, họ là những người đang phải trực tiếp đối mặt và hiểu thấu tình trạng các doanh nghiệp sản xuất sợi, dệt vải Việt Nam trong nhiều năm qua thiếu nguồn hàng ổn định, phải chịu cảnh o ép về giá từ nhà sản xuất nước ngoài. Việc có NMXS tổng hợp trong nước là cực kỳ cần thiết và cấp bách. Ông Trần Quang Nghị đã đích thân gặp Chủ tịch HĐTV PVN thời bấy giờ để bàn bạc, đưa ra ý tưởng của mình với lý lẽ: PVN có nguồn lực tài chính, kỹ thuật cao, đặc biệt xơ sợi tổng hợp là sản phẩm của công nghệ hóa dầu, nên việc đầu tư một nhà máy dưới sự hợp tác của hai tập đoàn hoàn toàn trong tầm tay.

Ban đầu, VINATEX chỉ đề nghị xây dựng nhà máy có công suất nhỏ vì VINATEX có vốn nhỏ, đồng thời vốn của doanh nghiệp dệt may phải linh hoạt và quay vòng nhanh. Hơn thế, Việt Nam chưa làm xơ sợi tổng hợp bao giờ nên phải thử nghiệm và học hỏi từ từ. Nhưng đến khi triển khai thì lãnh đạo PVN muốn làm nhà máy lớn, công suất vượt cả NMXS tổng hợp Formusa đầu tư tại Đồng Nai. Ông Trần Quang Nghị nhận xét: Về tầm nhìn thì rất hợp lý, bởi đi sau thì phải có công nghệ tiên tiến và sản xuất đủ lớn thì mới có lợi nhuận. Nhưng đối với VINATEX thì lại là sự bất hợp lý vì không thể đủ vốn để theo đuổi dự án. Lúc đó ông Nghị đã từng “đập bàn, đập ghế” vì bất đồng về quy mô NMXS với PVN nhưng cuối cùng vẫn “thỏa hiệp”.

Khi NMXS Đình Vũ đi vào hoạt động, thời gian đầu gặp rất nhiều khó khăn, đã có nhiều đồn đoán: “VINATEX như một ông bố vô trách nhiệm, đứa con chung chưa sinh ra đã bỏ của chạy lấy người”. Quả thật, từ thời điểm Dự án xây dựng NMXS Đình Vũ bắt đầu triển khai, lãnh đạo chính của Công ty CP Hóa dầu và xơ sợi Dầu khí (PVTEX) có đến một nửa là người được VINATEX biệt phái sang, trong đó ông Lê Tiến Trường - Tổng giám đốc VINATEX - từng đảm nhiệm Tổng giám đốc PVTEX. Nhưng đến khi dự án triển khai giữa chừng thì lần lượt người của VINATEX được rút về, vốn đầu tư cũng rút hết… để lại sự “khó hiểu” lớn đối với rất nhiều người.

Dệt may Việt Nam luôn cần nguồn nguyên liệu ổn định, chất lượng

“Ly hôn” nhưng không “ly thân”

Tuy nhiên, trong suốt hơn 4 năm NMXS Đình Vũ đi vào sản xuất, tạm ngưng rồi lại chuẩn bị vận hành trở lại, nếu hỏi rằng, ai là người luôn sát cánh với PVTEX, hỗ trợ nhà máy bằng hết tâm sức, thì câu trả lời của lãnh đạo, cán bộ, công nhân viên PVTEX chắc chắn là: “Ông bố” VINATEX. VINATEX vẫn luôn là người đồng hành, gắn bó với từng bước đi của NMXS Đình Vũ.

Tổng giám đốc VINATEX Lê Tiến Trường từng nói: “VINATEX là con nhà nghèo. Làm gì, mua bán ở đâu, lúc nào đều phải tính toán từng xu”. Ông Trường có thể kể cả ngày về những câu chuyện tại các doanh nghiệp trong VINATEX, về từng giám đốc nhà máy sợi, các lá đơn kiến nghị của quản đốc, công nhân trong suốt quá trình hỗ trợ NMXS Đình Vũ dùng thử sản phẩm xơ sợi tổng hợp...

Trong suốt hơn 4 năm NMXS Đình Vũ đi vào sản xuất, tạm ngưng rồi lại chuẩn bị vận hành trở lại, VINATEX vẫn luôn là người đồng hành, gắn bó với từng bước đi của nhà máy, sẵn sàng chia sẻ những khó khăn, hy sinh lợi nhuận trong ngắn hạn, vì tương lai của ngành dệt may Việt Nam.

Số là, đặc trưng của các doanh nghiệp dệt may Việt Nam hầu hết đều hoạt động “lấy công làm lãi”. Trong chuỗi giá trị của ngành dệt may - thời trang thế giới gồm “nguyên phụ liệu - sợi - dệt vải - nhuộm - gia công sản phẩm - bán hàng - hậu mãi” thì hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam nằm trong phân khúc gia công sản phẩm, có giá trị gia tăng thấp nhất, lấy nhân công giá rẻ làm nguồn lực sản xuất chính. Các khâu còn lại có lợi nhuận cao đều lệ thuộc vào các doanh nghiệp nước ngoài. Bởi vậy, việc để tồn tại, có lợi nhuận bắt buộc doanh nghiệp dệt may Việt Nam phải thực hiện khoán sản phẩm, tính toán từng xu, từng ngày công lao động. Bất cứ doanh nghiệp nào chỉ cần lỡ hẹn giao hàng 1 ngày cũng sẽ bị phạt hợp đồng, mất uy tín và có thể dẫn đến phá sản.

Nữ công nhân kỹ thuật phân xưởng Filament NMXS Đình Vũ

Dù khó khăn luôn thường trực nhưng VINATEX vẫn sẵn sàng cử ra 3 doanh nghiệp sử dụng thử sản phẩm xơ tổng hợp của NMXS Đình Vũ. Được biết, chi phí để căn chỉnh các thông số kỹ thuật cho một dây chuyền kéo sợi từ xơ tổng hợp phối trộn với một số nguyên liệu tự nhiên (bông, đay), trung bình khoảng 5.000 USD, bao gồm: Làm vệ sinh toàn bộ dây chuyền, nhân công vận hành, kỹ thuật viên căn chỉnh công nghệ, tiền điện, nước, khấu hao thiết bị máy móc, sửa chữa máy móc khi gặp sự cố… Đặc biệt, thời gian đầu, NMXS Đình Vũ mới vận hành thử, sản phẩm xơ có chất lượng chưa ổn định khiến các doanh nghiệp của VINATEX phải “kêu trời”. Theo ông Lê Tiến Trường, lãnh đạo VINATEX không chỉ phải chịu sức ép từ chi phí mà còn từ chính người lao động của các doanh nghiệp trước yêu cầu phải tính đủ, tính đúng, có thưởng… bởi đơn giản dùng một sản phẩm xơ sợi mới luôn khó vận hành máy móc thiết bị hơn, sản lượng thấp hơn, chất lượng không ổn định.

Vào giữa năm 2015, khi chất lượng sản phẩm xơ sợi tổng hợp của NMXS Đình Vũ được nâng cao, các dây chuyền sản xuất bắt đầu ổn định, ngay lập tức VINATEX đã ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm, cung ứng cho toàn bộ các doanh nghiệp trong Tập đoàn. Thời điểm đó vẫn có nhiều “lời ra tiếng vào” khi trong hợp đồng bao tiêu sản phẩm ghi rõ là sản phẩm phải đạt chất lượng theo yêu cầu và giá cả theo thị trường.

Trong thực tế, ngay giữa năm 2015, người viết bài này đã từng đi khảo sát một số doanh nghiệp sản xuất sợi trong và cả ngoài VINATEX như Nhà máy Dệt sợi Nam Định, Nhà máy Dệt sợi Vĩnh Phúc… thì được biết một sự việc khá bất ngờ rằng các doanh nghiệp dệt may sẵn sàng bỏ tiền mua sản phẩm xơ sợi của NMXS Đình Vũ với giá cao hơn sản phẩm cùng loại nhập khẩu từ Trung Quốc.

Có thể thấy rằng, “chuyện tình có tên NMXS Đình Vũ” giữa PVN và VINATEX là một câu chuyện khá thú vị. Các doanh nghiệp dệt may Việt Nam không chỉ ủng hộ NMXS Đình Vũ vì có chung lợi ích mà hơn thế nữa còn sẵn sàng chia sẻ những khó khăn, hy sinh lợi nhuận trong ngắn hạn, vì tương lai của ngành dệt may Việt Nam. Đây chính là nền tảng tạo của niềm hy vọng hồi sinh NMXS tổng hợp đầu tiên của Việt Nam.

(Xem tiếp kỳ sau)

Thành Công