Chuyện buồn ở 'ốc đảo' bị bỏ quên 20 năm trên đại ngàn Trường Sơn

Trong căn nhà Gươl cũ nát ở làng Zlao, Già làng Hồi Kíp kể, làng ZLao nằm trên sườn núi Coong Dong đã gần 100 năm, là một ngôi làng Cơ Tu đẹp, dưới chân núi, trước mặt làng là dòng sông A Vương xanh ngắt, uốn lượn quanh những triền núi. Ngày xưa, con đường mòn men theo dòng A Vương, người ZLao thường đi để đến thăm các làng khác và ra thị trấn Prao mua bán, trao đổi các sản vật của rừng và các nhu phẩm thiết yếu, cuộc sống thanh bình cứ thế năm này qua năm khác...

Không có điện, những chiếc ắc quy tích điện của làng ZLao đành bỏ không.

Ấy vậy mà từ đầu những năm 2000, dự án thủy điện hình thành, người ta đắp đập, dòng A Vương trước mặt làng trở thành một vùng hồ mênh mông, con đường mòn ngày xưa không còn nữa, làng rơi vào thế bị cô lập hoàn toàn trên sườn núi Coong Dong. Muốn xuống đến trung tâm xã Dang, phải mất gần một ngày đường vượt núi băng rừng...

Con đường "thuận tiện" nhất là phải chèo bè, chèo mảng qua lòng hồ thủy điện, vượt gần 3km ra bờ đập chính, rồi mới vòng ra đường Hồ Chí Minh, lên thị trấn PRao, H. Đông Giang, cách gần 50km, muốn lên đến trung tâm H. Tây Giang, phải vượt gần 40km nữa. Nhiều người gọi làng là "ốc đảo" giữa đại ngàn Trường Sơn vì thế.

Làng ZLao hiện có 45 hộ, gần 200 nhân khẩu, sống ngay bên mép hồ thủy điện A Vương, một công trình thủy điện lớn nhất nhì miền Trung, nhưng làng chưa bao giờ có điện. Cách đây mấy năm, Chủ tịch H. Tây Giang lên thăm làng, chứng kiến cảnh sống tối tăm của làng liền về mua tặng 10 chiếc tua bin phát điện bằng nguồn nước suối. Làng chia ra, cứ 5 hộ dùng chung nhau một tua bin. Nhưng tua bin cũng chỉ dùng được vào mùa mưa, như năm nay, sắp hết mùa mưa mà vẫn nắng hạn, tua bin đành bỏ không, đêm đến làng vẫn tối tăm. Vị trí làng ở đã có sóng điện thoại di động nhưng không có điện, điện thoại cũng chẳng sạc được pin, thành ra thông tin liên lạc cũng gần như tê liệt.

Già Kíp bảo, ngày xưa làng có hàng chục thửa ruộng màu mỡ ven sông A Vương, nhưng gần 20 năm qua, ruộng đã nằm dưới đáy hồ thủy điện, dân làng chỉ còn trông chờ vào những vạt rẫy trên núi cao. Nhà nước tuyên truyền chủ trương, bảo vệ, cấm chặt phá rừng, những rẫy cũ đã bạc màu, năng suất lúa, bắp chẳng là bao, năm nay lại nắng hạn, mỗi hộ chỉ thu được hơn chục ang lúa, chắc đói to!

"Không đủ lương thực, nên chẳng chăn nuôi được con heo, con gà, cả thôn chỉ còn hơn chục con bò, cuối năm này lấy chi ăn tết" - Già Kíp thở dài.

Không có đường giao thông, khổ nhất là mỗi khi làng có người đau ốm, sinh đẻ phải đưa đi bệnh viện ở Đông Giang. BRiu Bác-Phó Trưởng thôn ZLao kể, cách duy nhất là đưa người đau ốm lên bè mảng, chèo vượt lòng hồ thủy điện, vào những ngày gió to vô cùng nguy hiểm, đã mấy lần bè mảng bị lật, may mà không xảy ra chết người. Cách đây chưa lâu, làng có chị Ta Ngôn Thị Ến đau đẻ mấy ngày không sinh được, nửa đêm phải khênh xuống bè mảng vượt lòng hồ đi cấp cứu. Hàng chục thanh niên, đàn ông trong làng phải bơi kèm bè mảng mới đưa chị Ến đến nơi an toàn.

Làng ZLao nằm chênh vênh trên sườn núi cao, bên dưới là lòng hồ thủy điện A Vương.

Thương nhất là lũ trẻ con, làng chỉ có một điểm trường tạm bợ, với 3 thầy cô giáo dạy từ mẫu giáo đến đến lớp 4, còn tất cả phải đi học nội trú ở trường trung tâm xã, huyện. Cũng may bọn trẻ ham học, mấy tháng mới về làng thăm cha mẹ một lần, nay có 3 em học lên đến đại học.

Tìm hiểu về nguyên nhân làng ZLao lại rơi vào thế "ốc đảo" gần 20 năm qua, ông BLing Mia - Chủ tịch UBND H. Tây Giang trăn trở: "Thực ra huyện biết việc này từ lâu rồi, nhưng điều kiện, kinh phí của huyện hạn hẹp quá, muốn di dời, tìm nơi tái định cư mới cho người dân, muốn làm đường giao thông, muốn kéo điện cho dân, nhưng cứ phải lần lữa năm này qua năm khác, vì không tìm được nguồn kinh phí...!".

Cả ông Mia và ông Briu Liếc-Bí thư Huyện ủy Tây Giang đều khẳng định: "Làng chính là nạn nhân của cái dự án thủy điện A Vương!". Vào đầu những năm 2000, khi người ta quy hoạch vùng lòng hồ thủy điện A Vương, đã có nhiều làng Cơ Tu của H. Hiên cũ, sau này là Đông Giang và Tây Giang phải di dời, tái định cư ở nơi mới vì nằm trong quy hoạch dự án. Nhưng người ta quên mất thôn ZLao, vì cho rằng ZLao nằm trên sườn núi, không ảnh hưởng vùng lòng hồ thủy điện.

Người ta đã không nhìn nhận ra, khi lòng hồ tích nước, làng ZLao không còn đường giao thông vì hồ nước bao quanh làng, phía sau làng là núi cao hiểm trở, không thể vượt qua được. Người ta cũng quên mất rằng, làng ZLao chỉ cách nhà máy thủy điện A Vương chưa đầy 5km đường chim bay, nhưng vẫn không có điện sinh hoạt, để mà có biện pháp hỗ trợ cho người dân nơi đây.

Trước sự việc đó, UBND H. Tây Giang đã đề nghị Ban quản lý dự án thủy điện A Vương hỗ trợ, bồi thường phần diện tích đất sản xuất nông nghiệp nằm dưới lòng hồ cho làng ZLao, và được dự án thủy điện này hỗ trợ 100 triệu đồng. Không còn cách nào khác, không thể để người dân sống mãi trong cảnh bị cô lập, năm 2018, bằng nguồn kinh phí Trung ương và địa phương, UBND huyện đã mở một con đường dài hơn 11 km, san ủi hai khu đất làm nơi tái định cư mới cho người dân với kinh phí hơn 10 tỷ đồng.

Ông BLing Mia cho biết, hai khu tái định cư, nếu thời tiết thuận lợi, huyện cố gắng đến đầu năm 2019 sẽ hoàn thành, cho người dân nhận đất để di dời nhà cửa đến nơi ở mới. Tuy nhiên, đường giao thông hiện nay mới đang san ủi mặt bằng nhưng kinh phí để thảm nhựa hoặc đổ bê tông mặt đường vẫn chưa có, vì vậy đến mùa mưa việc đi lại của người dân vẫn còn rất khó khăn. Cùng với giao thông, kinh phí để kéo điện cho người dân cũng chưa có, như vậy người dân vẫn chưa có điện để sử dụng sinh hoạt.

Theo Hồng Thanh (Công an nhân dân)