Chợ kết hợp không gian công cộng: Diện mạo mới hấp dẫn cho Hà Nội

Chợ dân sinh - cơ hội việc làm và thúc đẩy kinh tế

Chợ vẫn thường được biết đến là nơi cung cấp nguồn thực phẩm tươi sống hàng ngày cho người dân. Tại nước Mỹ, hệ thống chợ truyền thống đã bị khai tử từ những năm 1950, và thay thế hoàn toàn bằng các siêu thị hiện đại và tiêu chuẩn. Tuy nhiên hiện nay, chính người Mỹ lại đang cố gắng để mở lại các khu chợ ngày xưa, vì những lợi ích mà đã bị bỏ qua.

Theo thời gian, họ đã nhận ra việc quan trọng của những khu chợ như là một không gian công cộng, một nơi quảng bá sản phẩm địa phương, hay đơn giản là một không gian mang lại sinh khí cho những khu dân cư xung quanh thông qua các hoạt động và sự kiện cộng đồng. Không những thế, những khu chợ có thể tạo ra công ăn việc làm cho hàng trăm tiểu thương và những người làm việc liên quan, góp phần thúc đẩy các mô hình kinh tế nhỏ lẻ của vùng.

Barcelona, một thành phố ở Tây Ban Nha, là một đô thị nổi tiếng với những chợ dân sinh truyền thống với bản sắc văn hóa địa phương. 43 chợ dân sinh của thành phố, được đặt ở trung tâm các khu dân cư, đã tạo cơ hội kinh doanh và việc làm cho hơn 8,000 cá nhân và tiểu thương, phục vụ trung bình 65 triệu lượt khách với doanh thu lên đến 1 tỷ Euro mỗi năm.

Từ năm 2011, Barcelona đã đầu tư hơn 133 triệu Euro để nâng cấp 25 chợ dân sinh của Thành phố, cải tạo chúng thành những không gian công cộng và điểm đến văn hóa cho mọi người. Việc nâng cao chất lượng của chợ truyền thống không chỉ giúp việc đi chợ của người dân trở nên dễ dàng và thú vị hơn, mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế không chỉ cho riêng thành phố Barcelona, mà còn cả vùng Catalonia.

Các khu chợ ở Barcelona đã được cải tạo

Còn tại Hà Nội, với 160 chợ dân sinh tại khu vực nội thành và 294 chợ dân sinh ở các khu vực ngoại thành, Thành phố thực sự có tiềm năng và nền tảng tốt để phát huy hiệu quả và nâng tầm ảnh hưởng của chợ truyền thống trong phát triển kinh tế và du lịch.

Đáng tiếc, những năm gần đây, nhiều ngôi chợ tại Hà Nội đã bị “bức tử” dưới mô hình “chợ - trung tâm thương mại.” Khi nhận ra những sai lầm đó, lãnh đạo Thành phố đã quyết định dừng chủ trương này. Đây là một quyết định đúng đắn, dù không thể nói là kịp thời.

Cảnh vắng vẻ tại chợ - trung tâm thương mại Hàng Da

Tuy nhiên, điều đáng nói, những ngôi chợ còn lại của Hà Nội hiện đang trong tình trạng hết sức sập sệ, nhếch nhác và tiềm ẩn nhiều nguy cơ cháy nổ, mất an toàn vệ sinh nhưng chưa có một giải pháp phù hợp để vừa giữ được giá trị truyền thống riêng biệt của từng ngôi chợ mà vẫn đáp ứng các nhu cầu phát triển chung của thị trường cũng như sự thay đổi trong thói quen mua sắm của giới trẻ.

Chợ Châu Long phong phú mặt hàng nhưng sập sệ, xuống cấp

Diện mạo mới cho chợ Hà Nội: Chợ kết hợp không gian công cộng

Với những bài học quý giá từ nước bạn, để bảo tồn, duy trì cũng như phát triển những nét văn hóa chợ rất riêng của Việt Nam, tổ chức Nhịp cầu sức khỏe (HealthBridge) Canada tại Việt Nam phối hợp cùng Hội kiến trúc sư Hà Nội và tổ hợp sáng tạo kiến trúc - xây dựng - nghệ thuật AGOhub đã tổ chức dự án nghiên cứu “Diện mạo mới cho chợ truyền thống của Hà Nội”.

Đáng chú ý, dự án với sự tham gia của kiến trúc sư Steve Davies, người đã có hơn 40 năm kinh nghiệm nghiên cứu về chợ và đã từng tham gia nâng cấp hơn 500 chợ và các không gian công cộng khác trên khắp thế giới.

Steve Davies đã làm việc với gần 20 kiến trúc sư tại Hà Nội để nghiên cứu và đề xuất các ý tưởng thiết kế nâng cấp một số chợ truyền thống của Hà Nội, đặc biệt là quan tâm tới 10 yếu tố tạo nên sự thành công của chợ gồm: vị trí địa lý, người bán hàng, thiết kế gian hàng, định hướng phát triển, khả năng kinh doanh, phương pháp quản lý, hình thức/kiến trúc, chất lượng không gian công cộng, phương thức quảng bá, mạng lưới các đối tác.

3 khu chợ dân sinh với những đặc điểm riêng đã được chọn làm đối tượng nghiên cứu. Cả 3 khu chợ này ngoài chức năng cung cấp thực phẩm tươi sống cho người dân trong khu vực, chúng còn có nhiều tiềm năng khác như phát triển kinh tế, trở thành các không gian công cộng chất lượng, hoặc các điểm đến hấp dẫn du khách.

Phối cảnh Chợ Châu Long - một trong 6 đề xuất của các Dự án nghiên cứu “Diện mạo mới cho chợ truyền thống của Hà Nội”. Theo đề xuất này, chợ vẫn nằm trên mặt đất và mái được dùng làm không gian công cộng.

1 trong 3 chợ này là chợ Châu Long. Đây là một chợ nằm ở vị trí trung tâm quận Ba Đình, có khả năng tiếp cận dễ dàng cho nhân dân và du khách. Ngoài ra, chợ Châu Long còn có một mặt hướng ra hồ Trúc Bạch, một tiềm năng phát huy cảnh quan khu vực. Một tầm nhìn và thiết kế phù hợp sẽ giúp chợ Châu Long phục vụ tốt hơn nữa người dân địa phương và nâng cao giá trị nhiều mặt.

Ngôi chợ thứ hai được lựa chọn là chợ Ngọc Lâm. Chợ nằm ngay dưới chân cầu Long Biên, đầu cầu phía Bắc thuộc quận Long Biên. Chợ có vị trí kết nối với khu Ẩm thực Ngọc Lâm ven sông Hồng. Một tầm nhìn và thiết kế hợp lý có thể phát triển khu vực này thành một không gian công cộng dành cho người đi bộ hấp dẫn của Hà Nội.

Một đề xuất cho chợ Ngọc Lâm

Chợ Hạ (Mê Linh) Nằm trên trục đường Võ Văn Kiệt, từ sân bay Nội Bài về trung tâm thành phố Hà Nội. Chợ có vị trí kết nối với khu vực Đền Hai Bà Trưng. Chợ Hạ là chợ có nhiều dấu ấn đậm nét của một chợ ven đô truyền thống và bề dày lịch sử. Một tầm nhìn, quy hoạch và thiết kế hợp lý sẽ tạo dựng khu vực này trở thành một khu vực không gian công cộng đa chức năng, một điểm đến thú vị cho người dân và du khách.

Đề xuất cho chợ Hạ

Sau thời gian làm việc tích cực, 6 đề xuất sáng tạo và khả thi của các nhóm kiến trúc sư tham gia Dự án đã được chọn để giới thiệu tới các ban quản lý chợ, chính quyền địa phương và các bên liên quan.

Đáng chú ý, các mô hình chợ được đưa ra đều có kết hợp giữa chợ và không gian công cộng, vừa tôn lên nét duyên dáng của chợ truyền thống nhưng vẫn mang dáng vẻ hiện đại, hấp dẫn với cả những người trẻ.

Kết quả dự án với các mô hình nói trên là món quà tuyệt vời mà các bên liên quan phối hợp thực hiện dành tặng cho Thủ đô.

"Những ý tưởng thiết kế và khuyến nghị của Dự án này sẽ góp phần đưa ra một tầm nhìn mới cho việc phát triển chợ truyền thống tại Hà Nội nhằm huy động giá trị nhiều mặt của chợ và góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hôi bền vững của Thành phố" - bà Trần Kiều Thanh Hà, cán bộ dự án thuộc tổ chức Health Bridge chia sẻ.

Chính sách phát triển, nguồn vốn đầu tư và đối tác: Chợ cần được xác định là khu vực không gian công cộng phục vụ cộng đồng địa phương, một cơ sở hạ tầng thiết yếu trong các kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Nguồn vốn phát triển chợ cần được hỗ trợ của nhà nước cùng với các nguồn vốn hợp tác với khu vực tư nhân.
Quản lý và vận hành chợ: Cần có những quy định, tiêu chuẩn về quản lý chợ nói chung và quản lý vệ sinh môi trường tại chợ nói riêng. Cần có những chương trình, cơ chế nhằm khuyến khích và hỗ trợ các tiểu thương phát triển việc kinh doanh tại chợ.
Cơ sở hạ tầng và thiết kế: Thiết kế cải thiện chất lượng chợ cần đề cao sự tham gia của cộng đồng, khách mua hàng, người bán hàng, đơn vị quản lý, chính quyền địa phương… Thiết kế cần quan tâm tới tính khả thi kỹ thuật và nguồn vốn và bền vững duy trì, cũng như kế hoạch thực hiện theo giai đoạn. Việc cải thiện chợ cần thực hiện thí điểm để có những kinh nghiệm từ đó phát triển các mô hình phù hợp tại địa phương. Việc cho phép xe máy đi vào chợ gây ra nhiều tác động tiêu cực, làm giảm giá trị, chất lượng của chợ, cần có những chiến lược phù hợp để hạn chế từng bước, tiến tới loại bỏ, nhằm tạo ra một môi trường chợ, một không gian công cộng an toàn, hấp dẫn và bền vững.

Tuệ Khanh