Châu Âu ứng dụng trí tuệ nhân tạo nhằm nâng cao năng lực quốc phòng

Các cuộc xung đột ngày càng có tính chất phức tạp, bao gồm tấn công mạng, chiến dịch thông tin sai lệch và sử dụng drone hàng loạt. AI là công cụ thiết yếu để đối phó với những mối đe dọa này một cách nhanh chóng. (Ảnh: Bộ Quân đội Pháp)

Trí tuệ nhân tạo (AI) hiện đã trở thành một phần không thể thiếu trong hầu hết mọi khía cạnh của cuộc sống hàng ngày. Mức độ thâm nhập sâu rộng của AI vào lối sống, nơi làm việc, giao tiếp và tương tác xã hội không chỉ được chấp nhận mà còn trở nên phổ biến đến mức ngày càng ít được chú ý.

AI đang ngày càng được tích hợp vào các hoạt động quân sự, bao gồm việc ra quyết định, nhắm mục tiêu, phát triển vũ khí và các lựa chọn triển khai lực lượng, đồng thời đặt ra những vấn đề nan giải về đạo đức, pháp lý và chính sách sẽ cần phải giải quyết.

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quốc phòng

AI và robot tự động hóa đã trở thành nền tảng cho những ưu thế và chủ quyền trong tác chiến. Không chỉ Pháp mà các quốc gia châu Âu khác cũng buộc phải tham gia vào công cuộc củng cố năng lực quốc phòng ứng dụng công nghệ này.

Ngày nay, sự tiến bộ của khoa học công nghệ kéo theo sự gia tăng chưa từng có của thông tin và dữ liệu, từ những tín hiệu radar, sóng vô tuyến, hình ảnh vệ tinh, dữ liệu cung cấp từ thiết bị bay không người lái, cho tới số liệu hậu cần hay thông tin y tế.

Cũng chính từ sự phát triển vượt trội của các công nghệ cảm biến, kích thước khổng lồ của kho dữ liệu lại tăng lên hơn theo mỗi phút giây của thời gian thực. Việc xử lý một lượng lớn thông tin như vậy, với năng lực của con người, mất rất nhiều thời gian.

Trong bối cảnh đó, trí tuệ nhân tạo trở thành một phần không thể thiếu. Với sức mạnh và tốc độ xử lý thuật toán, AI cho phép con người đẩy nhanh tiến độ hoạt động, tăng cường độ chính sách và hiệu quả công việc, kể cả trong lĩnh vực quốc phòng.

Việc sử dụng công nghệ AI trong phòng thủ quốc phòng cũng cần xem xét cả yếu tố đạo đức.

Bên cạnh đó, sự tập trung đầu tư của các nước châu Âu vào mảng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực quốc phòng xuất phát từ những thay đổi nhận thấy rõ trong môi trường an ninh, cũng như từ các mối đe dọa đa chiều và cấp bách hiện nay.

Trước những nguy cơ về mối đe dọa khủng bố ngày một tăng, sự leo thang căng thẳng của các cuộc xung đột trên toàn cầu, cùng chính sách ứng dụng công nghệ cao trong quốc phòng đang diễn ra mỗi ngày, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nhấn mạnh rằng: “Người dân châu Âu từ nay phải tự bảo đảm an ninh cho chính mình” đồng thời tuyên bố tăng cường ngân sách cho quốc phòng.

Khoản chi tiêu dành cho quốc phòng của Pháp trong năm 2017 được ghi nhận ở mức 32 tỷ euro. Mục tiêu cho giai đoạn tiếp theo hướng tới con số tăng gấp đôi với 64 tỷ euro vào năm 2030.

Tổng thống Pháp Macron có bài phát biểu về chiến lược quốc phòng mới tại trụ sở Bộ Quân đội ngày 13/7/2025. (Ảnh: Bộ Quân đội Pháp)

Tuy nhiên, ngày 13/7/2025, Tổng thống Emmanuel Macron đã công bố một quyết định táo bạo và mang tính lịch sử trong buổi làm việc chỉ một ngày trước lễ Quốc khánh Pháp, tại trụ sở Bộ Quân đội. Theo đó, thời hạn tăng cường ngân sách quốc phòng đã được rút ngắn lại, bao gồm khoản tăng thêm 3,5 tỷ euro vào năm 2026 và 6,5 tỷ euro vào năm 2027.

Mục đích của chính sách này là nỗ lực của Pháp trong việc củng cố vai trò trụ cột châu Âu của NATO và tạo điều kiện cho thanh niên Pháp tham gia lực lượng vũ trang trong những điều kiện bảo đảm hơn.

Một nguyên nhân khác mà Pháp cùng nhiều quốc gia lân cận khác đều thấy rõ: lập trường khó đoán định từ phía Mỹ buộc các nước châu Âu phải “tự mình bảo đảm an ninh”.

Hơn thế nữa, thế giới đang phải chứng kiến sự đan xen của nhiều loại hình thức xung đột diễn ra cùng một lúc, từ tấn công mạng, chiến dịch thông tin sai lệch, cho đến việc sử dụng thiết bị bay tự hành (drone) hàng loạt.

Cổng thông tin của ENR, dự án hợp tác giữa các hãng thông tấn châu Âu, số ra ngày 26/9, có bài viết liên quan đến CHLB Đức và Ba Lan. Bài báo có trích lời của Bộ trưởng Nội vụ Đức Alexander Dobrindt về việc nước này sẽ đẩy mạnh đầu tư trong lĩnh vực phòng thủ chống máy bay không người lái. Động thái này sẽ được thực hiện thông qua cải cách Luật An ninh hàng không, nhằm ngăn chặn và chống lại các cuộc tấn công trong lĩnh vực này.

Trong khuôn khổ Phiên họp thứ 80 của Đại Hội đồng Liên hợp quốc diễn ra ngày 23/9 vừa qua, Tổng thống Ba Lan Karol Nawrocki đã đưa ra một tuyên bố định nghĩa mở rộng về các mối đe dọa an ninh hiện đại, không chỉ dừng lại ở súng đạn, xe tăng hay tên lửa. Thế giới hiện đại đang phải đối mặt với các cuộc tấn công mạng, các chiến dịch thông tin sai lệch với thứ công nghệ được gọi tên “deepfakes” hay như sự thao túng không gian thông tin.

Một bài viết khác xuất bản trên báo 20Minutes (Pháp), số ra ngày 8/9, có đề cập đến thông báo của Bộ trưởng Quân đội Pháp Sébastien Lecornu, rằng Pháp đã đưa trí tuệ nhân tạo thành một ưu tiên hàng đầu, như một cuộc cách mạng ngang tầm với năng lượng hạt nhân.

Bộ trưởng Quân đội Pháp nhấn mạnh, việc làm chủ AI quân sự sẽ là một trong những dấu hiệu chính trong tương lai để xác định quốc gia đó có phải là cường quốc hay không. Điều này cho thấy trí tuệ nhân tạo có thể mang lại lợi thế lớn lao như thế nào trong năng lực quốc phòng của mỗi quốc gia.

Các quốc gia phát triển những thiết bị quân sự tích hợp AI để tăng cường hiệu quả tác chiến. (Ảnh: MINH DUY)

Chiến lược và cam kết ngân sách quốc phòng mới của Pháp

Bản thân lĩnh vực trí tuệ nhân tạo trong năm 2025 cũng đã khẳng định vị thế là một đòn bẩy chiến lược thiết yếu, bởi tính hiệu quả tác chiến, khả năng ra quyết định và tốc độ phản ứng trước các mối đe dọa ngày càng phức tạp. Do đó, Mỹ, Trung Quốc và châu Âu đều đang có dấu hiệu tham gia ngày một sâu hơn trong cuộc cạnh tranh công nghệ chiến đấu.

Ở quy mô toàn cầu, dự kiến chi tiêu quân sự cho AI sẽ vượt hơn 30 tỷ USD vào năm 2028, với tốc độ tăng trưởng hàng năm trung bình trên 13% kể từ năm 2024.

Theo McKinsey, (Công ty tư vấn chiến lược và quản lý đa quốc gia của Mỹ, trên toàn cầu, đầu tư vốn mạo hiểm vào các công ty liên quan đến quốc phòng đã tăng vọt lên 31 tỷ USD vào năm 2024, tăng 33% so với năm trước.

Riêng tại Pháp, ngoài việc dự kiến tăng gấp đôi ngân sách cho AI trong lĩnh vực quốc phòng vào năm 2030, Chính phủ quyết định thành lập Cơ quan chuyên trách về AI Quốc phòng trực thuộc Bộ Quân đội Pháp (AMIAD) nhằm làm chủ các công nghệ này một cách độc lập.

Siêu máy tính quân sự Asgard, được khánh thành vào tháng 9 năm 2025, là siêu máy tính quân sự được phân loại mạnh nhất châu Âu và thứ ba trên thế giới. (Ảnh: Bộ Quân đội Pháp)

Một dự án siêu máy tính quốc phòng được Bộ Quân đội Pháp hợp tác cùng Tập đoàn giải pháp và dịch vụ công nghệ thông tin Hewlett Packard Enterprise (HPE) và Tập đoàn viễn thông và dịch vụ kỹ thuật số Orange.

Dự án siêu máy tính ASGARD được trang bị 1.024 chip thế hệ mới nhất và hoàn toàn ngắt kết nối khỏi Internet, chỉ được quản lý bởi các quan chức có thẩm quyền quốc phòng người Pháp và cho phép huấn luyện các mô hình AI có độ nhạy cảm cao mà không phụ thuộc vào bất kỳ cơ sở hạ tầng nước ngoài nào, từ xử lý tín hiệu radar, âm thanh, phân tích tình báo và mô phỏng.

Dự án nằm trong khuôn khổ phối hợp liên bộ, bao gồm các cơ quan quan trọng như Tổng cục Trang bị quốc phòng Pháp (DGA), Tổng cục An ninh ngoài nước (DGSE), Ủy ban Năng lượng nguyên tử và năng lượng thay thế Pháp (CEA) và Tổng cục Mạng lưới hạ tầng và hệ thống thông tin liên quân (DIRISI).

Chi tiêu quân sự toàn cầu cho AI dự kiến vượt mốc 30 tỷ USD vào năm 2028, phản ánh tính cấp bách của công cuộc tăng cường năng lực quốc phòng tại nhiều quốc gia.

Bài viết trên báo điện tử BFMTV số ra ngày 13/7 cũng đề cập đến những ưu tiên do Tổng thống Macron đề xuất: Các khoản ngân sách bổ sung cũng nhằm lấp đầy các lỗ hổng chiến lược, bao gồm kho đạn dược, vũ khí, thiết bị bay tự hành, năng lực không gian, chiến tranh điện tử và công nghệ lượng tử.

Ngày 26/9/2025, tạp chí công nghiệp và quốc phòng Enderi có xuất bản bài viết với tựa đề “Pendragon: Robot AI sẽ thay đổi quân đội Pháp”. Theo đó, Lục quân Pháp đang tập trung cho dự án trọng điểm mang tên Pendragon, nhằm tạo ra những mô hình robot chiến đấu trên bộ và trên không đầu tiên, được điều khiển bởi trí tuệ nhân tạo và dự kiến ra mắt vào năm 2026.

Tạp chí địa chính trị Conflits số ra ngày 3/10 vừa qua cũng cho biết: Lục quân Pháp đang tiến hành một chương trình “đổi mới bằng mọi giá”, nhằm tăng cường khả năng chống lại các mối đe dọa từ máy bay không người lái.

Hai thiết bị đang được nghiên cứu hiện nay, gồm Proteus Standard 1 có thể bắn hạ các loại drone cơ bản, cùng Standard 2 sẽ cho phép tiêu diệt các micro-drone vốn cơ động và khó bắn trúng hơn.

Như vậy, Pháp đang xây dựng một hệ sinh thái “chủ quyền” bằng cách liên kết các cơ quan nghiên cứu cấp cao, các tập đoàn quốc phòng truyền thống và các công ty khởi nghiệp AI tiên tiến.

Hệ thống chống máy bay không người lái là giải pháp hiệu quả để đối phó với mối đe dọa từ thiết bị bay tự hành. (Ảnh: Bộ Quân đội Pháp)

Từ hợp tác công-tư và học thuật cho tới nỗ lực phối hợp trong khu vực

Năng lực quốc phòng của các quốc gia không chỉ còn được đánh giá từ việc ứng dụng công nghệ nào và vận hành ra sao, mà còn được khẳng định qua chỉ số khác: bảo đảm nguồn nhân lực chất lượng cao và chuỗi cung ứng tự chủ.

Trung tâm kỹ thuật tại Bruz, Trung tâm nghiên cứu trực thuộc Trường Bách khoa Palaiseau, các phòng thí nghiệm học thuật hàng đầu như LIX, ENSTA và ENS Paris-Saclay, Công ty Mistral AI - một trong những “kỳ lân” công nghệ hàng đầu châu Âu trong lĩnh vực AI tạo sinh, cũng là những tên tuổi đang được Chính phủ Pháp triển khai hợp tác.

Trước những mối đe dọa truyền thống và phi truyền thống xuyên biên giới như hiện nay, châu Âu đang cố gắng vượt qua sự chia rẽ vốn đang tồn tại lâu nay để xây dựng một nền quốc phòng chung vững mạnh về công nghệ.

AMIAD tìm kiếm nhiều hồ sơ chuyên môn cao, bao gồm các chuyên gia AI, nhà khoa học dữ liệu, kiến trúc sư kỹ thuật số và chuyên gia an ninh mạng, để bảo đảm năng lực cốt lõi cho lĩnh vực quốc phòng. (Ảnh: Bộ Quân đội Pháp)

Tài liệu báo cáo về Chi tiêu ngân sách cho cơ sở công nghiệp và công nghệ quốc phòng của Chính phủ Pháp công bố ngày 4/3/2025 có nhắc tới kế hoạch ReArm Europe do Pháp, Đức và Anh khởi động, nhằm huy động gần 800 tỷ euro để tăng cường khả năng quốc phòng cho Liên minh châu Âu (EU) và giảm sự phụ thuộc vào NATO và Mỹ trong 5 đến 10 năm tới.

Quỹ quốc phòng châu Âu (EDF) cũng ra đời với ngân sách 7,953 tỷ euro cho giai đoạn 2021-2027, nhằm tài trợ cho nghiên cứu và phát triển các năng lực quân sự hợp tác.

Tháng 2 đầu năm nay, trên cổng thông tin của Ủy ban châu Âu cũng đưa ra một thông cáo báo chí về việc EU công bố sáng kiến InvestAI, huy động 200 tỷ euro cho trí tuệ nhân tạo ứng dụng trong phòng thủ tự hành và an ninh mạng.

Bên cạnh đó, các chương trình hợp tác công nghiệp quốc phòng xuyên quốc gia đang được phát triển mạnh mẽ. Helsing, công ty khởi nghiệp AI quốc phòng “mang ba quốc tịch” Đức, Pháp và Anh, là một ví dụ điển hình. Được định giá 12 tỷ euro, Helsing hợp tác với công ty Pháp Loft Orbital để giám sát biên giới bằng vệ tinh và làm việc với công ty Thụy Điển Saab để tích hợp AI vào máy bay chiến đấu Gripen.

Với mục tiêu tăng cường sự phối hợp chiến lược và khả năng tương tác, AsterX 2025 được biết tới là cuộc tập trận không gian quân sự Pháp lần thứ năm, có sự tham gia của 24 quân nhân nước ngoài từ 12 quốc gia đồng minh bao gồm Đức, Úc, Canada, Hàn Quốc, Tây Ban Nha, Mỹ, Ấn Độ, Italia, Nhật Bản, Na Uy, Vương quốc Anh và Ba Lan.

Các đối tác thể chế gồm Trung tâm nghiên cứu không gian quốc gia Pháp (CNES), Bộ tư lệnh Không gian Pháp (COE) và Văn phòng quốc gia nghiên cứu và thử nghiệm hàng không vũ trụ Pháp (ONERA), cùng các đối tác công nghiệp, quốc phòng, viễn thông, vệ tinh như AGENIUM, Safran Data System, Arianegroup, Crisotech, Exotrail, DeliaStrat, Look Up và MBDA vẫn cam kết tham gia đầy đủ vào các cuộc tập trận tương tự.

Về phía mình, Đức cũng đang tăng cường khả năng chống máy bay tự hành bằng cách cải cách luật an ninh hàng không. Công ty Helsing đã phát triển thiết bị bay không người lái HX-2 sử dụng trí tuệ nhân tạo để dẫn đường chất nổ đến mục tiêu, giảm thiểu sự can thiệp điện tử.

Cũng theo bài viết trên cổng thông tin của ENR nêu trên, máy bay tự hành Eagle.One do Cộng hòa Séc phát triển là thiết bị săn lùng có khả năng sử dụng trí tuệ nhân tạo để chặn bắt an toàn các drone trái phép trong không phận mà không cần phá hủy chúng.

Nhờ có trí tuệ nhân tạo tích hợp, Eagle.One có thể phản ứng với các chuyển động khó đoán của mục tiêu và thậm chí bắt giữ nhiều drone chỉ trong một lần thực hiện nhiệm vụ.

Nhiều quốc gia châu Âu khác cũng đang dần lên kế hoạch và triển khai từng bước trong khuôn khổ sáng kiến “Hành động vì an ninh cho châu Âu” (SAFE). Đây là công cụ tài chính của Liên minh châu Âu được thiết lập nhằm mục đích cung cấp các khoản vay lên đến 150 tỷ euro. Khoản tài trợ này nằm trong khuôn khổ kế hoạch củng cố quốc phòng, tăng cường năng lực phòng thủ mạng, phòng thủ chống tên lửa và hệ thống máy bay tự vận hành.

Các loại thiết bị bay có ứng dụng AI được giới thiệu tại Triển lãm Vũ khí lục quân (Eurosatory) ở ngoại ô Paris từ ngày 17-21/6/2024. (Ảnh: KHẢI HOÀN)

Vấn đề đạo đức phía sau những quân trang ứng dụng công nghệ mới

Trong một bài viết trên cổng thông tin của Viện Quan hệ quốc tế Pháp (IFRI) xuất bản ngày 1/3/2025, bà Laure de Roucy-Rochegonde, chuyên gia về vũ khí tự hành và Giám đốc Trung tâm địa chính trị công nghệ trực thuộc IFRI, bày tỏ quan ngại trước một vấn đề bên lề.

Đó là việc cài đặt cho thiết bị bay không người lái một cơ chế “tự động xác định và tấn công mục tiêu tùy theo hoàn cảnh” liệu rằng có nằm trong khả năng kiểm soát của con người khi tác chiến hay không. Chưa kể tới trường hợp với một hệ thống AI hỗ trợ nhận định và gợi ý hành động, người chỉ huy có thể có xu hướng tin tưởng kết quả đó ngay lập tức, thay vì dành đủ thời gian để đánh giá hoặc tìm kiếm các thông tin khác để xác minh.

Trí tuệ nhân tạo mở ra nhiều hướng phát triển mới trong công cuộc nâng cao năng lực quốc phòng. (Ảnh: IRIS)

Suy cho cùng, chính sách mới tăng cường đầu tư AI trong lĩnh vực quốc phòng không phải là một lựa chọn, mà là một nhu cầu sống còn để châu Âu duy trì chủ quyền và khả năng phòng thủ, cũng như tấn công, trong một thế giới ngày càng nhiều biến động khó lường.

Các quốc gia châu Âu đang kiếm tìm giải pháp tự bảo vệ an ninh. Pháp cũng định vị mình là quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo quốc phòng tại khu vực.

Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn. Châu Âu cần phải bảo đảm làm chủ toàn bộ chuỗi cung ứng công nghệ, nhất là khi chip GPU hiện vẫn do Mỹ chi phối. Sự thành công của chiến lược AI quốc phòng tại châu Âu sẽ quyết định nước nào trở thành một cường quốc công nghệ tự hành, hay khu vực này sẽ chỉ là thị trường tiêu thụ cho các công nghệ từ các nước khác.

Các quốc gia châu Âu vẫn phải tìm cách cân bằng giữa việc bước vào “cuộc chơi” ứng dụng công nghệ cao cho quân sự, duy trì quyền kiểm soát đạo đức của thiết bị quân sự cũng như người sử dụng và hơn hết là bảo đảm tuân thủ các nguyên tắc của luật pháp quốc tế.

KHẢI HOÀN - MINH DUY Phóng viên Báo Nhân Dân thường trú tại Pháp