Chất lượng dân số của Việt Nam đang 'có vấn đề'

Đó là nhận định của ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội tại Chương trình Tọa đàm trực tuyến với chủ đề “Dân số và phát triển: Cơ hội và thách thức mới” do Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình phối hợp với Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 13-6.

Theo ông Bùi Sỹ Lợi, công tác dân số-KHHGĐ của Việt Nam trong 10 năm qua phải bảo đảm mức sinh thay thế là 2,1 con. Điều này khẳng định rằng, công tác dân số đã bảo đảm cho đất nước có cơ cấu dân số hợp lý để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế. Quá trình phát triển dân số như vậy, tạo cho chúng ta một lực lượng lao động đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động, giảm được thất nghiệp, cung cấp nguồn nhân lực cho phát triển đất nước trong thời kỳ đổi mới những năm qua.

Toàn cảnh buổi tọa đàm

Tuy nhiên, đến giai đoạn này, chúng ta đã bắt đầu nhận thấy những vấn đề bất cập bộc lộ: Chất lượng dân số, cơ cấu dân số, sự phân bổ dân số giữa các vùng miền, giữa đồng bào dân tộc thiểu số miền núi, vùng sâu vùng xa, đối với đô thị và các khu vực khác...

Hiện nay tuổi thọ bình quân của nam ở nước ta là 72,1 tuổi; nữ là 82,3 tuổi; bình quân tuổi thọ là 76,6. Tuổi thọ này cao hơn so với thế giới, tuy nhiên, chất lượng dân số già của chúng ta có vấn đề. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, mỗi người già ở Việt Nam đang phải mang trong mình 3 loại bệnh. Điều này cho thấy, tuổi thọ bình quân của người dân tăng nhưng số năm sống khỏe mạnh thấp.

Bên cạnh đó, chúng ta phải làm cuộc cách mạng để làm sao chúng ta phải thay đổi vóc dáng, chiều cao, cân nặng, trí tuệ… Nghị quyết 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới có nêu nhiệm vụ chuyển dịch cơ cấu dân số chính là để đáp ứng yêu cầu mới về phát triển dân số của đất nước. Điều này sẽ giúp chúng ta đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực, cung cấp cho thị trường lao động, đáp ứng quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

GS-TS. Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và các vấn đề xã hội, Đại học Kinh tế quốc dân đánh giá:Nghị quyết 21-NQ/TW đã nhạy bén phát hiện đúng và trúng những vấn đề dân số của nước ta hiện nay, những vấn đề này đã tác động rất mạnh đến sự phát triển bền vững của đất nước. Đó là những vấn đề như mức sinh thấp, có sự khác biệt giữa các vùng miền, cơ cấu dân số vàng đồng thời với già hóa, mất cân bằng giới tính khi sinh, phân bố dân số chưa hợp lý, chất lượng dân số chưa cao…

Chính sách dân số mới đề ra hệ quan điểm, mục tiêu, giải pháp mới cho chính sách dân số của nước ta. Tất cả những điều mới này là cuộc cách mạng về chính sách dân số ở Việt Nam vì nó thay đổi hoàn toàn mục tiêu. Cũng có thể nói đây là bước ngoặt của chính sách. Khi phát hiện đúng vấn đề và có hệ thống giải pháp đúng thì sẽ làm tăng hiệu quả đầu tư cho công tác dân số nước ta, quan trọng nhất là góp phần phát triển bền vững đất nước. Đây là giá trị cối lõi của chính sách dân số mới.

Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu đặt ra trong Nghị quyết 21 còn nhiều khó khăn về duy trì mức sinh thay thế, mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số. Bà Trương Thị Kim Hoa,Phó giám đốc Trung tâm y tế quận Hoàn Kiếm, Hà Nội cho rằng, thách thức trong triển khai Nghị quyết 21-NQ/TW là về nhân lực. Khi sáp nhập các trung tâm dân số vào trung tâm y tế thì kết cấu ngành dân số bị phá vỡ. Những người làm công tác dân số không có chuyên môn sâu về y tế nên nhiều người không thể yên tâm làm công tác.

“Khi ngành dân số sáp nhập với ngành y tế, chúng tôi đã mất đi lợi thế gần dân dẫn đến khó có sát cánh cùng người dân đi vào những chương trình, hoạt động cụ thể”, bà Hoa chia sẻ.

Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội chia sẻ tại buổi tọa đàm

Còn theo GS.TS,. Nguyễn Đình Cử, thách thức lớn nhất hiện nay chính là về nhận thức, về sự hiểu biết một cách tường tận, triệt để, căn cơ về Nghị quyết 21-NQ/TW về công tác dân số trong tình hình mới. Bởi chúng ta tư duy chính sách DS-KHHGĐ 60 năm nay, nhắc đến dân số là nhắc đến giảm sinh, là kế hoạch hóa gia đình. 60 năm đã thành dấu ấn trong tư duy người Việt Nam rằng vấn đề dân số chỉ là vấn đề sinh đẻ mà thôi. Tư duy này hiện nay vẫn còn rất nặng nề, vẫn áp vào bộ máy y tế từ Trung ương đến cơ sở.

Thay đổi điều này rất khó khăn, không thể trong một sớm một chiều, và nếu tư duy chưa thay đổi thì các hành vi, các biểu hiện về bộ máy tổ chức, đầu tư sẽ còn vướng. Từ vướng tư duy dẫn đến vướng nguồn lực. Nếu chúng ta không chuyển trọng tâm một cách trọn vẹn, không tận dụng được cơ hội dân số vàng, không thích ứng được già hóa dân số, không giảm được mất cân bằng giới tính khi sinh, không nâng cao được chất lượng dân số thì tăng trưởng kinh tế có thể chậm lại. Những biểu hiện về hậu quả xã hội của mất cân bằng giới tính khi sinh rất nặng nề và phân bố dân số ngày càng bất hợp lý. Tất cả những điều đó sẽ ảnh hưởng toàn diện đến sự phát triển bền vững của đất nước.

Để giải quyết toàn diện, đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bổ, chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ tác động qua lại với phát triển kinh tế-xã hội, nghị quyết 21-NQ/TW đã đề ra 7 nhóm giải pháp tổng quát. Sau Nghị quyết 21-NQ/TW không lâu, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 137/NQ-CP và cụ thể hóa nghị quyết này bằng 42 đề án. Đây là bước cụ thể hóa rất lớn, nhưng vấn đề đáng tiếc là cho đến nay, sau 2 năm thì chưa có đề án nào xây dựng xong, mà khi chưa có kịch bản thì không thể triển khai được, đang nghẽn ở điểm này. Do đó, trước mắt Chính phủ cần đôn đốc tất cả các Bộ, ban, ngành đã được giao đề án phải xong sớm, trình để Chính phủ duyệt.

Với mô hình dân số nằm trong cơ quan y tế như hiện nay, khó ở chỗ y tế chờ bệnh nhân đến, còn dân số là đến với khách hàng; y tế là giải quyết những vấn đề gấp, nguy hiểm, còn dân số là rất quan trọng nhưng lâu dài. Rõ ràng, nếu dân số là một phần của y tế, thì thường sẽ chỉ tập trung xử lý nguồn lực cho những vấn đề gấp, vấn đề cấp cứu trước, còn vấn đề dân số là sau. Do đó dẫn đến mâu thuẫn trong bộ máy hiện nay, nhưng lại chưa thể đề xuất được vấn đề giải quyết.

Vân Hà