Chàng trai trẻ người Mông gìn giữ điệu khèn truyền thống

Anh Hoàng Văn Tôn biểu diễn kỹ thuật thổi và múa khèn Mông.

Nhắc lại tuổi thơ của mình, Tôn chia sẻ: Tôi sinh ra và lớn lên cùng tiếng khèn, nơi âm thanh, điệu múa khèn hiện diện trong mọi sinh hoạt của cộng đồng từ lễ hội đầu năm, lễ mừng nhà mới, cưới hỏi cho đến những ngày hiếu sự. Trong xóm, hễ có dịp hội hè là tiếng khèn lại vang, những chàng trai, cô gái lại rộn ràng những điệu múa gắn liền với đời sống tinh thần người Mông từ bao đời. Ngay từ khi còn là cậu bé, tôi đã đứng bên các anh, các bác để nhìn và nghe. Mỗi làn điệu, mỗi bước chân đều để lại trong tôi sự háo hức khó tả. Tới năm 8 tuổi, tôi được bác ruột - một người am hiểu, gắn bó với nghệ thuật truyền thống của dân tộc trực tiếp dạy thổi và múa khèn. Chỉ trong 3 tháng, tôi đã có thể thổi những làn điệu cơ bản và thực hiện thuần thục nhiều động tác khó. Từ sự thích thú ban đầu, từ đó khèn trở thành niềm đam mê, rồi trở thành sứ mệnh văn hóa đối với tôi từ khi nào không hay.

Nghệ thuật thổi, múa khèn của dân tộc Mông dù đã được nghiên cứu ở nhiều góc độ, song vẫn mang đặc thù riêng biệt. Không có sách vở ghi chép, không khuôn mẫu cứng nhắc mà toàn bộ tinh hoa được truyền từ đời này sang đời khác bằng trí nhớ, khả năng cảm thụ và sự kiên trì rèn luyện của người học. Theo các phân bậc của người Mông, khèn gồm 3 bậc nghệ thuật: Bậc 1 là những làn điệu dùng trong ngày hiếu, hỷ mang nặng tính nghi lễ, đòi hỏi sự trang nghiêm, chuẩn xác; Bậc 2 là các làn điệu gắn với thiên nhiên, cuộc sống, sinh hoạt, thể hiện triết lý sống, quan niệm về lao động, tình cảm gia đình; Bậc 3 là Mức độ cao nhất, dùng trong lễ hội văn hóa, trong những dịp thể hiện tình yêu đôi lứa, trong múa xoay vòng hay biểu diễn nghệ thuật trước đông đảo công chúng.

Tôn cho biết thêm: Học khèn không khó, nhớ mới khó. Muốn thổi hay, múa đẹp thì phải đi nhiều, dự nhiều lễ hội của người Mông ở các vùng, các tỉnh. Mỗi nơi có thêm một kiểu nhấn nhá, một kiểu nhịp chân khác, mình phải học, phải lắng nghe và ghi lòng. Chính sự nghiêm túc đó giúp tôi không chỉ nắm chắc kỹ thuật mà còn hiểu sâu về văn hóa khèn, về câu chuyện mà mỗi điệu khèn mang theo.

Từ năm 16 - 17 tuổi, Tôn trở thành là gương mặt quen thuộc tại các sự kiện văn hóa, lễ hội của xã, tỉnh. Với lối thể hiện tự nhiên, đúng chất người Mông, cùng kỹ thuật điêu luyện, Tôn luôn thu hút ánh nhìn của du khách và người dân. Nhiều cán bộ văn hóa và những người lớn tuổi nhận xét Tôn là một trong những người trẻ hiếm hoi có thể biểu diễn đầy đủ các điệu thổi, múa khèn truyền thống. Với phong cách thể hiện bằng cái tâm trong sáng, sự tự hào dân tộc và tinh thần trách nhiệm đối với văn hóa cộng đồng. Những lần biểu diễn thành công đã mang đến cho Tôn không chỉ sự ghi nhận mà còn nguồn động lực lớn để tiếp tục rèn luyện và cống hiến.

Năm 2021, tỉnh thành lập đoàn nghệ thuật quần chúng tham dự Ngày hội văn hóa dân tộc Mông toàn quốc lần thứ 3 tại tỉnh Lai Châu. Giữa hàng trăm nghệ nhân, diễn viên các tỉnh, Hoàng Văn Tôn khi ấy mới ngoài 20 tuổi đã được lựa chọn là một trong những gương mặt trẻ đại diện tỉnh nhà. Ngày hội lớn quy tụ các tỉnh có đông đồng bào Mông sinh sống, các tiết mục được dàn dựng công phu, mang tính cạnh tranh cao. Song, Tôn không bị choáng ngợp, ngược lại, cậu hòa mình vào bầu không khí văn hóa rộng lớn, có cơ hội học hỏi, trao đổi với những nghệ nhân kỳ cựu đến từ Hà Giang, Lào Cai, Sơn La… Trong chương trình biểu diễn của đoàn Cao Bằng, phần thổi, múa khèn của Tôn đã để lại ấn tượng mạnh, giúp đoàn giành Giải B toàn đoàn và đối với Tôn đây là mốc son quan trọng.

Hoàng Văn Tôn là gương mặt quen thuộc tại các sự kiện văn hóa, lễ hội của xã, tỉnh. Với lối thể hiện tự nhiên, đúng chất người Mông, cùng kỹ thuật điêu luyện, Tôn luôn thu hút ánh nhìn của du khách và người dân.

Danh tiếng và thành tích khiến Tôn nhanh chóng trở thành gương mặt được địa phương tin tưởng mời tham gia ban giám khảo tại nhiều hội thi văn hóa văn nghệ. Dù tuổi đời còn trẻ, nhưng sự am hiểu sâu sắc về nghệ thuật khèn, từ kỹ thuật thổi, động tác múa đến bối cảnh văn hóa… giúp Tôn đánh giá khách quan, chuẩn xác.

Không dừng lại ở đó, năm 2024, xã Quảng Uyên mở lớp truyền dạy múa, thổi khèn cho thanh thiếu niên trong vùng nhằm bảo tồn văn hóa trong bối cảnh nhiều bạn trẻ mất dần hứng thú với nghệ thuật truyền thống. Người được lựa chọn làm giáo viên trực tiếp chính là Hoàng Văn Tôn. Lần đầu đứng lớp, Tôn gặp không ít bỡ ngỡ. Nhiều em nhỏ chưa từng cầm khèn, lại quen với điện thoại, mạng xã hội hơn là tham gia sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Nhưng bằng sự kiên trì và cách truyền cảm hứng tự nhiên, Tôn dần đưa các em đến với nghệ thuật dân tộc mình.

Anh Tôn chia sẻ: Tôi chỉ mong các em hiểu rằng khèn không phải là thứ để biểu diễn cho vui. Nó là tiếng nói của cha ông, là niềm tự hào của dân tộc mình. Nếu mình không giữ thì ai sẽ giữ. Lớp học kết thúc với nhiều em đã có thể múa những điệu cơ bản, thổi được những làn điệu truyền thống. Thành quả đó không chỉ là kết quả của nỗ lực các em, mà còn là tâm huyết của người thầy.

Trong bối cảnh văn hóa truyền thống nhiều dân tộc thiểu số đang bị xô đẩy bởi cuộc sống hiện đại, sự cám dỗ của thời đại số, những người như Hoàng Văn Tôn càng trở nên đáng trân trọng. Việc một người trẻ tự nguyện gìn giữ và lan tỏa di sản không chỉ là câu chuyện đam mê, mà còn là trách nhiệm với cội nguồn, là ý thức bảo vệ bản sắc trước nguy cơ mai một. Trong tương lai, Tôn mong muốn mở rộng lớp dạy khèn, tổ chức các câu lạc bộ văn hóa Mông quy mô lớn hơn, kết nối các bạn trẻ yêu nghệ thuật truyền thống. Tôn cũng kỳ vọng có thêm các hội thi, ngày hội Mông cấp tỉnh để tạo môi trường cho nghệ nhân trẻ học hỏi, giao lưu.

Với sự khiêm nhường, khát vọng học hỏi và tình yêu bền bỉ dành cho văn hóa dân tộc, Hoàng Văn Tôn đang trở thành điểm tựa mới cho hành trình bảo tồn di sản giữa núi rừng Cao Bằng. Câu chuyện của Tôn không chỉ là câu chuyện về một người giữ lửa, mà là câu chuyện về trách nhiệm, bản sắc và lòng tự hào dân tộc.

Thế Hiển