'Cha đẻ' gạo ST25 vẫn âm thầm nâng tầm gạo Việt

Anh hùng Lao động, kỹ sư Hồ Quang Cua. Ảnh: HĐ.

Anh hùng lao động, kỹ sư Hồ Quang Cua "cha đẻ" bộ giống lúa ST nổi tiếng cùng với các cộng sự là cán bộ nghiên cứu nông nghiệp tỉnh Sóc Trăng - TS Trần Tấn Phương, thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương đã chọn tạo thành công giống lúa ST25 đoạt giải nhất cuộc thi gạo ngon nhất thế giới tại Hội chợ thương mại thế giới lần thứ 11 năm 2019 tổ chức tại Philippines. Thành tích gạo ST25 là cơ hội vàng nâng tầm thương hiệu gạo Việt Nam vươn ra thế giới.

Cánh chim không mỏi

Sau hơn 40 năm làm công chức mẫn cán, kĩ sư Hồ Quang Cua về hưu với chức vụ Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Sóc Trăng. Đến nay thắm thoát 7 năm, ngỡ ông được thảnh thơi, an nhàn, nhưng rồi đồng ruộng, hạt lúa quê nhà lại thôi thúc ông bước tiếp, miệt mài theo đuổi niềm đam mê cây lúa, hạt gạo như một tình yêu bền bỉ vượt thời gian.

Thật dễ nhận ra một ngày thường của ông Cua quanh quẩn bên ruộng vườn. Có ngày ông ở trại thực nghiệm, đi thăm đồng hoặc đi tham dự hội thảo cùng với nông trò chuyện, bàn cách thức trồng lúa thơm sao cho trúng mùa như ý. Năm nay, ông nói thời gian giãn cách, lánh dịch bệnh (Covid-19) cũng là lúc ông bớt dự hội họp để chuyên tâm nhiều hơn cho việc nhân giống lúa mới ST24, ST25 đáp ứng cho kịp nhu cầu đang tăng cao.

Trên cánh đồng thực nghiệm nằm kề vườn nhà, ông thuê đất thêm mở rộng diện tích canh tác, làm giống hai vụ. Với vốn kiến thức nông nghiệp học tập trường lớp bài bản và trải nghiệm hơn 35 năm làm cán bộ nông nghiệp, giờ đây ông như một "siêu nông dân" lão luyện, giỏi nghề. Mấy mùa mưa nắng, cánh đồng lúa tại trại nghiên cứu giống của ông, mùa vụ nào lúa cũng đẹp như mơ.

Lúa ST từ đồng ruộng Bãi Xào

Ở Sóc Trăng nổi tiếng có nhiều giống lúa thơm, ngon lâu đời. Ông Cua kể: Theo các sách cũ, từ năm 1914 gạo Bãi Xào - một địa danh thuộc tỉnh Sóc Trăng đã vang danh khi xuất bán qua thị trường Hồng Kông và châu Âu. Nơi đây chúng tôi đặt trạm nghiên cứu. Với truyền thống đó, từ trước khi tái lập tỉnh Sóc Trăng (1992) tôi đã hợp tác với Trung tâm lúa Đại học Cần Thơ trồng khảo nghiệm và trồng so sánh các loại giống lúa thơm ngon.

Kết quả giống lúa Khao Dawk Mali 105 được chọn và phát triển từ 1992 và phát triển dần lên 7.000 ha vào năm 1997. Cây lúa thơm phù hợp ở vùng đất phèn mặn huyện Vĩnh Châu nên năng suất cao hơn hẳn cây lúa mùa “Ba-lê” được chọn từ thời Nam kỳ còn là thuộc địa Pháp. Từ đó diện tích vùng lúa thơm tăng rất nhanh cho đến sau nầy.

Năm 1998, ông Cua chọn được 2 giống lúa mới và xin ý kiến UBND tỉnh lấy tên tỉnh Sóc Trăng viết tắt là ST đặt tên là ST1 và ST2. Đến năm 2002, theo sự chỉ đạo của Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn, Hội đồng khoa học Bộ NN-PTNT chỉ đạo xét công nhận đặc cách giống lúa ST3 là “giống quốc gia”. Việc đặt tên giống là do tác giả (Bộ NN-PTNT không có quy định, miễn là không trùng tên với giống có trước).

Ông Cua dẫn chuyện: Lúc đầu chỉ có mình tôi đơn độc trong việc chọn giống và đặt tên. Đến năm 2000 khi đã có kết quả đầu tay ST3 tôi thành lập nhóm nghiên cứu có sự tham gia của thạc sĩ Ông Tài Thuận và thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương, sau này có thêm thạc sĩ Trần Tấn Phương (từ 2002).

“Xuyên suốt hơn hai thập kỷ cần mẫn tìm hiểu, về gạo thơm của các nước lân cận. Đầu tiên là Thái Lan từ điểm xuất phát của họ (năm 1959 bình tuyển được lúa mùa Khao Dawk Mali 105) đến các biện pháp tổ chức sản xuất, quản lý giống trên qui mô cả nước, xây dựng thương hiệu và kiểm soát chất lượng…và sau nầy là Campuchia. Từ đây về sau chúng tôi chú ý nhiều đến chất lượng và thị trường, tổ chức lai tạo ra các giống mới, và không ngừng học tập kinh nghiệm từ thực tiễn. Trong đó chú trọng đến tính bền vững của phẩm chất theo thời gian tồn trữ”, ông Cua kể.

Sau nầy lần lượt các giống lúa ST ra đời được ba lần công nhận đặc cách (đó là vào năm 2014 với 3 giống lúa: ST5, ST20, ST Đỏ. Đến đầu năm 2019 công nhận giống lúa ST24, sau khi giống đoạt Top 3 Gạo ngon nhất thế giới tại Macau năm 2017 và cuối năm 2019 với giống ST25 sau khi đoạt giải Gạo ngon nhất thế giới tại Philippines (12/11/2019).

Cánh đồng lúa thơm ST. Ảnh: HĐ.

Giống ST25 có nhiều ưu điểm hơn như: Năng suất cao và ổn định hơn, kháng bệnh đạo ôn lá, đạo ôn cổ bông, kháng mạnh bệnh bạc lá, chống chịu với điều kiện khí hậu khắc nghiệt, canh tác được nhiều vụ trong năm… Điểm khác biệt độc đáo về phẩm chất gạo có mùi thơm giữa mùi thơm dứa và mùi thơm cốm của gạo Tám Xoan Bắc bộ.

Trên con đường mới mở

Trải qua một chặng đường dài đi tới thành công trong việc chọn tạo giống, Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua tâm niệm: Dấu mốc khởi đầu từ Quyết định số 133 của Bộ NNPTNT vào năm 2000 về thành lập Ban điều hành giống và sau đó đến (19/6/2015), trong đó có nội dung “Tập trung nghiên cứu khảo nghiệm các giống lúa chất lượng cao, lúa thơm có giá bán cao từ 800 USD/tấn”… Đó là tầm nhìn xa “Việt Nam phải có một kênh gạo riêng, gạo cao cấp song song với phát triển sản lượng lúa”.

Nhóm nghiên cứu của kĩ sư Hồ Quang Cua cho rằng điều đó như là “sứ mệnh” để nhóm nghiên cứu giống của ông thực hiện nhiệm vụ đó và thực tiễn đã chứng minh quá trình nghiên cứu, cải tiến và lai tạo nâng cao phẩm chất lần thứ hai đạt thành tựu như hôm nay.

Anh hùng Lao động, kĩ sư Hồ Quang Cua cha đẻ giống lúa ST. Ảnh: HĐ.

Hạt gạo Việt ST25 được vinh danh đứng đầu thế giới đã khẳng định vị thế chất lượng hàng đầu của các loại gạo ngon. Trong đó ghi nhận sự đóng góp công lao rất lớn của kĩ sư Hồ Quang Cua.

Vào đầu tháng 12/2019, tỉnh Sóc Trăng tổ chức lễ vinh danh, trao tặng bằng khen cho Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua và nhóm tác giả nghiên cứu giống lúa ST25. Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Xuân Cường trao tặng bằng khen cho kĩ sư Hồ Quang Cua và nhóm tác giả nghiên cứu sản xuất giống lúa ST25 đạt thành tích cao nhất giải gạo ngon nhất thế giới năm 2019.

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường kỳ vọng giống lúa thơm ST25 tiếp tục giữ vững danh tiếng gạo ngon thế giới, xây dựng thương hiệu gạo và hướng tới phát triển vùng lúa thơm đặc sản, nâng cao giá trị để giúp nông dân trồng lúa có thu nhập cao hơn, điều đó mới thật sự có ý nghĩa.

Năm 1978, ông Hồ Quang Cua tốt nghiệp kỹ sư trồng trọt Trường Đại học Cần Thơ. Ông ra trường trở về quê làm cán bộ nông nghiệp tại Phòng NN-PTNT huyện Mỹ Xuyên (Sóc Trăng). Năm 1997, ông giữ chức Phó giám đốc Sở NN-PTTN tỉnh Sóc Trăng.

Với những đóng góp cho ngành Nông nghiệp, kĩ sư Hồ Quang Cua và nhóm nghiên cứu của ông đã nhận được 7 Huân chương Lao động của Chủ tịch nước, 2 giải thưởng Bông lúa vàng của Bộ NN-PTNT, đạt hạng Nhất trong tất cả các cuộc thi trong nước, được Tổ chức Lương nông quốc tế (FAO) chứng nhận thành tựu.

Về giải thưởng cá nhân, kĩ sư Hồ Quang Cua 2 lần vinh dự được Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đề cử là đại biểu dự Vinh quang Việt Nam (năm 2014 và 2017). Năm 2011, ông được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất và năm 2012 được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

HỮU ĐỨC