Cắt giảm các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ giúp tăng thu ngân sách 20%

Tại diễn đàn Tài khóa và Phát triển Việt Nam 2019 với chủ đề "Hướng tới một hệ thống thuế công bằng" diễn ra sáng 13/11, ông Johan Langerock - chuyên gia về chính sách thuế thuộc Tổ chức Oxfam nhận định, năm 2018, Việt Nam có mức tăng trưởng kinh tế ấn tượng, đạt mức cao nhất trong vòng 10 năm với 7,1% và động lực mạnh mẽ này dự kiến sẽ được tiếp tục trong năm 2019.

Việt Nam, từ một trong những nước nghèo nhất thế giới, thường xuyên thiếu hụt lương thực, đã trở thành một nền kinh tế với mức thu nhập trung bình thấp, đồng thời là một trong những quốc gia xuất khẩu hàng đầu thế giới về gạo, thủy hải sản, cà phê và các loại hàng hóa khác. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, năm 2018, tỉ lệ hộ nghèo giảm từ 58% vào những năm đầu thập niên 1990 xuống dưới 10%.

Tại Diễn đàn Tài khóa và Phát triển Việt Nam 2019 với chủ đề "Hướng tới một hệ thống thuế công bằng" diễn ra sáng 13/11, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam hoàn toàn có thể loại bỏ các ưu đãi thuế mà không làm tổn hại đến tăng trưởng hay khả năng cạnh tranh của quốc gia. (Ảnh: Minh Thư)

Theo ông Johan Langerock, kinh tế phát triển cũng đi kèm với trách nhiệm cao hơn. Nhưng, số liệu cho thấy, sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế của Việt Nam thời gian qua không song hành với sự gia tăng của tổng thu ngân sách từ thuế. Tổng thu ngân sách từ thuế đã và đang giảm so với quy mô của nền kinh tế. Thực trạng này nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng không tốt tới sự bền vững của quốc gia.

Việc thu ngân sách từ thuế bị giảm xuống là một xu hướng đáng lo ngại vì nhiều lý do. Trong đó, lý do đáng nói nhất là xu hướng này đồng nghĩa với việc hệ thống thuế hiện tại đang thất bại trong việc nắm bắt và phân phối lại thu nhập và tài sản của quốc gia.

“Một trong những lí do chính của việc thu ngân sách từ thuế giảm xuống là sự tập trung vào giảm thuế suất thu nhập doanh nghiệp và tăng ưu đãi thuế cho các nhà đầu tư nước ngoài. Trong khi, nguồn thu ngân sách từ thuế giảm thì chi tiêu qua thuế (nguồn thu mất đi do ưu đãi thuế) vẫn duy trì ở mức cao. Điều này dẫn đến việc công nghiệp hóa theo hướng xuất khẩu ngày càng phát triển trong khi phát triển nông nghiệp và doanh nghiệp nhỏ lại bị bỏ qua”, ông Johan Langerock cho hay.

Cùng với đó, ông Johan Langerock cho rằng, “Các cơ quan nhà nước chưa quan tâm đầy đủ đến việc phân tích hiệu quả của các chính sách ưu đãi thuế. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), tổn thất doanh thu ngân sách ước tính hàng năm là 1% GDP, tương đương trên 50.000 tỷ đồng. Với số tiền này, chúng ta có thể đầu tư xây dựng 25 bệnh viện mới với quy mô 1000 giường tại Việt Nam.”

Bà Nguyễn Thị Thu Hương thuộc Tổ chức Oxfam Việt Nam cho hay, nguồn thu ngân sách từ thuế ở Việt Nam qua các năm giảm dần, thu ngân sách đã giảm từ mức 27.3% GDP (2010), xuống 23.7 % GDP (năm 2016). Một trong những lý do giảm thu ngân sách và thâm hụt ngân sách của Việt Nam trong những năm qua là do sụt giảm nguồn thu từ thuế và giảm sụt giá dầu thô. Thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp giảm mạnh từ năm 2006, từ 6.9% GDP năm 2010, xuống còn 4.3% GDP năm 2017. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho Việt Nam.

Ước tính, năm 2012 - 2016, tổng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp của Việt Nam cho các doanh nghiệp bằng 7% tổng thu ngân sách nhà nước, tương ứng với 5% tổng chi ngân sách nhà nước và luôn cao hơn số tiền mà ngân sách nhà nước chi cho y tế.

“Hiện Việt Nam đã mất đi một nguồn lớn ngân sách có thể đầu tư cho lĩnh vực y tế, trong khi đó, số tiền túi mà người dân Việt Nam bỏ ra để khám chữa bệnh chiếm 44,6% (2016) tổng chi tiêu cho ngành y tế (tổng số tiền của cả chính phủ và người dân). Điều đó có nghĩa là gánh nặng chịu thuế đã chuyển từ các doanh nghiệp lớn sang cho người dân, thông qua các chính sách thuế, đặc biệt là ưu đãi thuế”, bà Hương nói.

Bà Nguyễn Thị Thu Hương cho rằng, ưu đãi thuế đang được tập trung vào nhóm doanh nghiệp có quy mô lớn, thuộc ngành công nghiệp (nhất là ngành chế biến và chế tạo), có vốn đầu tư nước ngoài, nằm trong khu công nghiệp. Năm 2016, thuế suất phổ thông là 20%, thuế suất thực nộp của các doanh nghiệp nộp thuế trong nhóm này chỉ khoảng 10%.

Cũng theo bà Hương, phân tích của nghiên cứu cho thấy, ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam đã tạo ra những phí tổn tài khóa đáng kể, làm gia tăng khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp dân cư.

“Nếu cắt giảm các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ giúp tăng thu ngân sách 20%, trong khi không có tác động tiêu cực đến kinh tế vĩ mô. Xóa bỏ các ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ có tác động tiêu cực đến các nhóm thu nhập cao, vốn được hưởng lợi chính từ các ưu đãi thuế”, bà Hương phân tích.

Xét về khả năng loại bỏ ưu đãi thuế của Việt Nam, chuyên gia về thuế Johan Langerock tin tưởng, Việt Nam có thể loại bỏ các ưu đãi thuế mà không làm tổn hại đến tăng trưởng hoặc khả năng cạnh tranh của quốc gia.

Ông Johan Langerock đưa ra hai khuyến nghị cho Chính phủ Việt Nam. Thứ nhất cần loại bỏ một số ưu đãi thuế sau khi thực hiện đánh giá tác động. Thứ hai, với vai trò là Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam nên bổ sung vấn đề về cạnh tranh thuế và ưu đãi thuế vào chương trình nghị sự của ASEAN nhằm nâng cao nhận thức và khởi xướng các thảo luận cấp khu vực về chủ đề này.

“Hai hành động này đều nhắm tới việc tăng nguồn thu ngân sách từ thuế một cách công bằng và bình đẳng. Nếu thành công, bất bình đẳng trong xã hội sẽ giảm và Chính phủ sẽ có nhiều nguồn lực hơn để đầu tư cho y tế, giáo dục và cuộc chiến chống biến đổi khí hậu đang ngày càng khốc liệt hơn ở Việt Nam”, ông Johan Langerock nhấn mạnh.

Minh Thư