Cảnh báo uống quá nhiều sữa tươi khiến trẻ có thể bị thiếu máu do thiếu sắt

Sữa tươi là nguồn dinh dưỡng dễ sử dụng hằng ngày giúp cung cấp hiệu quả nguồn năng lượng, chất béo và chất đạm. Sữa tươi chính là nguồn thực phẩm hữu hiệu khi cần bổ sung năng lượng cho cơ thể vào những buổi xế trưa/ chiều hoặc những lúc làm việc căng thẳng. Đặc biệt sữa tươi rất tốt cho sức khỏe và sự phát triển của trẻ nhỏ. Tuy nhiên khi dùng sữa tươi quá nhiều, ngoài thiếu máu do thiếu sắt còn dẫn đến thừa cân béo phì, táo bón.

Nguồn sắt chính đến với cơ thể là qua thực phẩm từ các bữa ăn chính với thức ăn đa dạng. Nếu uống sữa tươi thay thế các thực phẩm khác lâu dài sẽ dẫn đến cạn kiệt nguồn sắt và gây ra thiếu máu.

Mặc dù sữa tươi không phải là căn nguyên gây bệnh, nhưng do trẻ uống quá nhiều sữa tươi thì sẽ no và không muốn ăn sang các thực phẩm khác nữa, dẫn đến thiếu dinh dưỡng trong đó có sắt... lâu dài dẫn đến thiếu máu do thiếu sắt.

Trong sữa tươi có hàm lượng sắt rất ít mà nồng độ canxi và phốt pho lại rất cao. Khi trẻ uống nhiều sữa tươi thì 2 chất này sẽ cạnh tranh hấp thu với sắt trong đường ruột dẫn đến sắt bị kém hấp thu hơn. Đây là nguyên nhân mà đối với những trẻ có chế độ ăn đầy đủ và uống nhiều sữa tươi lâu dài vẫn bị thiếu sắt.

Trẻ uống nhiều sữa tươi có nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt. Ảnh minh họa

Thực tế đã có không ít trẻ khi đi khám đã bị thiếu máu. Cụ thể, gần đây, một bé trai 6 tuổi tại TP.HCM có dấu hiệu biếng ăn, chậm lớn, xanh xao… được phụ huynh đưa đi khám bệnh thì phát hiện bé bị thiếu máu thiếu sắt. Mặc dù bé được gia đình chăm sóc rất chu đáo. Ngoài chú trọng vào chế độ ăn đầy đủ thịt, trứng, cá, rau… bé còn được bổ sung mỗi ngày 4 hộp sữa tươi, chưa kể sữa chua, phô-mai…

Tương tự, một bé gái khác 8 tuổi ở An Giang được cha mẹ đưa đi khám bệnh với các triệu chứng ăn ít, còi cọc, da xanh, hay cáu kỉnh… Kết quả xét nghiệm cho thấy bé bị thiếu máu thiếu sắt. Mẹ của bé cho biết, do bé biếng ăn, nên gia đình đã tăng cường dinh dưỡng từ sữa tươi cho bé, vì nghĩ rằng sữa đầy đủ chất dinh dưỡng, nhiều vitamin, khoáng chất…

Một trường hợp khác, cũng là bé trai 6 tuổi, được mẹ nghi ngờ thiếu máu do thấy lòng bàn tay, môi, niêm mạc mắt nhợt nhạt… đã cho con đi bệnh. Sau khi xét nghiệm thì kết quả chỉ số hemoglobin huyết sắc tố là 73g/l. Chỉ số xét nghiệm thứ 2 là ferritin huyết thanh là dưới 1,98.

Thông tin thêm về các trường hợp thiếu máu ở trẻ do uống nhiều sữa tươi, bác sĩ chuyên khoa nhi Trần Văn Công (Phòng khám nhi khoa Sunshine) cho biết, các bé ở lứa tuổi này, nếu huyết sắc tố hemoglobin dưới 115g/l được cho là thiếu máu và dưới 80g/l là được cho là thiếu máu nặng.

Theo tiêu chuẩn, khi ferritin huyết thanh dưới 15 là coi bị thiếu sắt. Như trường hợp em bé có xét nghiệm huyết thanh là 1,98, tức là nguồn sắt dự trữ bị cạn kiệt. Đây là nguyên nhân dẫn đến tình trạng dẫn tới thiếu máu. Khác với 2 trường hợp nêu trên, em bé này cân nặng so với chiều cao có chỉ số BMI = 35, như vậy đã bị thừa cân. Ngoài thiếu sắt, thừa cân, bé còn hay bị mắc táo bón. Điều đáng nói là, cả 3 trường hợp trên, sau khi khai thác về chế độ ăn, thì có một đặc điểm chung là bé được cho uống quá nhiều sữa tươi/ngày (hơn 1 lít sữa/ngày).

Theo BS.Trần Văn Công, trẻ thiếu máu do thiếu sắt do nhiều nguyên nhân như: trẻ sinh non thiếu tháng; trẻ mắc bệnh mạn tính; trẻ nhiễm ký sinh trùng (giun, sán); trẻ bị bệnh ở đường ruột… Nhưng hay gặp là do chế độ ăn của trẻ không đầy đủ, không hợp lý, khẩu phần ăn nghèo nàn (thường gặp ở những gia đình khó khăn) thiếu chất sắt; trẻ biếng ăn hoặc trẻ được uống quá nhiều sữa tươi (thường gặp ở những gia đình có điều kiện).

BS.Trần Văn Công cho hay, trong quá trình điều trị, đã gặp không ít các trường hợp phụ huynh lầm tưởng trong thành phần sữa tươi chứa nhiều sắt, nên uống nhiều sữa tươi là được bổ sung đầy đủ chất sắt cho con. Đó là quan niệm sai lầm, thậm chí có thể khiến tình trạng thiếu máu do thiếu sắt của trẻ trầm trọng hơn.

Nguyên nhân khiến uống sữa tươi nhiều gây thiếu máu thiếu sắt

Theo BS CKI Nguyễn Thanh Sang (Bệnh viện Nhi Đồng Thành Phố An Giang), thứ nhất sữa tươi chứa hàm lượng canxi, phospho cao gấp 4-5 lần sữa mẹ. Tuy nhiên, nồng độ canxi, phospho cao ấy lại là nguyên nhân cản trở ruột hấp thụ sắt từ thức ăn.

Thứ hai, sữa tươi chứa 80% protein casein (trong khi sữa mẹ chứa 40% casein) nên nó cản trở ruột hấp thụ sắt.

Thứ ba, sữa tươi hay sữa mẹ đều chứa rất ít sắt. Nhưng trẻ bú mẹ hoàn toàn vẫn không thiếu sắt 4 tháng đầu đời là nhờ lượng sắt dự trữ trong gan của con. Còn trẻ sau 4 tháng tuổi, đặc biệt sau 12 tháng là phải chọn chế độ ăn giàu sắt rồi.
Theo BS Sang, sữa tươi là thực phẩm rất cần thiết đối với trẻ từ 1 tuổi. Nhưng nó không phải là tất cả. Việc sử dụng nhiều hơn 600ml sữa tươi mỗi ngày sẽ đẩy con bạn vào nguy cơ thiếu máu thiếu sắt.

Còn theo một nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 năm 2018, có khoảng 82% trẻ trên 1 tuổi bị thiếu máu do thiếu sắt được ghi nhận uống hơn 600ml sữa tươi/ngày.

Theo BS. Trần Văn Công, khi thiếu máu nặng sẽ dẫn đến rất nhiều các vấn đề khác cho sức khỏe. Máu có chức năng dẫn oxy đến tất cả các mô trong cơ thể. Khi thiếu oxy, thì các mô sẽ và các cơ quan sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Do đó cần phải điều trị ngay.

Đối với những trường hợp trên, BS.Công cho hay, việc điều trị khá đơn giản. Trước hết cần giảm lượng sữa của bé xuống còn 300-400ml/ngày. Đồng thời tăng cường các thực phẩm khác, giàu sắt như: Cơm, thịt, tôm, cá, gan, trứng, thịt bò, rau có màu xanh đậm, trái cây...

Về việc dùng thuốc, cần bổ sung siro sắt đường uống, với liều lượng 4mg/1kg cân nặng/ngày trong một tháng liên tục. Sau đó phụ huynh cần nhớ đưa trẻ đi xét nghiệm lại xem nồng độ huyết sắc tố trong máu của bé đã tăng hay chưa. Tiếp đó trẻ cần phải uống tiếp sắt trong 3 tháng nữa để có nguồn sắt dự trữ.

Do đó, đối với các trường hợp thiếu sắt dẫn đến thiếu máu do chế độ ăn không phù hợp, thì cha mẹ không cần quá lo lắng. Bởi việc điều trị mang lại hiệu quả cao và lâu dài. Chỉ với trường hợp thiếu sắt không rõ nguyên nhân, thì sau khi điều trị xong, cơ thể của trẻ tiêu thụ hết lượng sắt được bổ sung sẽ lại tiếp tục thiếu máu - điều này là không tốt và trẻ phải được khám và điều trị liên tục.

Ngoài bổ sung sắt, thì trẻ nên được bổ sung thêm vitamin C để gia tăng khả năng hấp thu sắt ở tá tràng. Có thể cho bé uống thêm siro vitamin C hoặc đơn giản là bổ sung vitamin C qua khẩu phần ăn từ nhóm thưc phẩm cam, kiwi, ổi…

An Dương (T/h)