Cầm tay quá khứ

Họ rủ nhau trở lại để ôn cố tri tân trong sự kiện kỷ niệm 50 năm HSMN Vĩnh Phú. Quá khứ niên thiếu trở lại, sống động đến không ngờ. Buổi lễ chính thức diễn ra ở Hội trường Trung tâm hội nghị tỉnh Vĩnh Phúc ngày 21.4 long trọng nhưng vẫn thấm đẫm xúc cảm của ngày gặp lại giữa thầy trò, bè bạn kết tình từ 50 năm trước.

Cả hội trường như lắng lại khi nghe lời phát biểu của Trưởng ban Liên lạc HSMN trung ương Huỳnh Văn Thòn: “Khi hơn hai trăm HSMN được chuyển từ Quế Lâm (Trung Quốc) về ở tạm với dân ở thôn Mộ Đạo, xã Đạo Đức và xã Lý Nhân huyện Bình Xuyên (Vĩnh Phú), đồng bào địa phương đã dành cho các cháu miền Nam những gì tốt nhất mà họ có: tấm phản bằng phẳng gần cửa sổ thoáng mát, nước giếng trong nhất để tắm giặt, nồi cơm gạo mới, đĩa khoai luộc ngọt bùi mới dỡ từ đất lên… Những trò nghịch phá của tuổi học trò ngây dại như trộm gà, bẻ bí, đánh nhau… đều được bà con dặn mình, dặn con cháu bao dung thể tất với suy nghĩ “Cha mẹ các cháu đang chiến đấu giải phóng quê hương, các cháu còn bé thơ đã phải xa cha xa mẹ mà đi học”.

Nhớ lại mới thấy ấm lòng khi tỉnh Vĩnh Phú lúc ấy dành hẳn hai khu nhà ba tầng hiếm hoi và khang trang bậc nhất của thị xã Vĩnh Yên bên hồ Đầm Vạc để làm trường nội trú HSMN. Xin cảm ơn các thầy cô đã từng cực khổ dạy dỗ chúng em năm xưa, hôm nay dù tuổi cao sức yếu cũng đã về đây để chúng em được nói lời tri ân tự đáy lòng mình”.

Thầy Nguyễn Bảo (ngồi, bên phải) - nguyên Hiệu trưởng Trường cấp 3 Bến Tre Vĩnh Phúc trong ngày gặp lại các HSMN 23.4.2018

Cũng trong không khí ôn cố tri tân nồng ấm tình nghĩa đó, phát biểu của anh Trần Ngọc Tư thay mặt cựu học sinh Trường cấp ba Bến Tre, là người địa phương, cũng đã làm nhiều bạn HSMN dạt dào xúc động: “Trong sâu thẳm mỗi con người chúng tôi hôm nay vẫn còn đó sự áy náy, cảm giác còn nợ các bạn HSMN một lời xin lỗi vì 50 năm trước đã không thể gắn bó hơn, thấu hiểu hơn, chia sẻ động viên hơn, giúp đỡ các bạn nhiều hơn trong những tháng năm các bạn sống khắc khoải “ngày Bắc đêm Nam”.

Bởi vì, sau giờ học chung với các bạn trên lớp, dù đói hay no chúng tôi vẫn có mái nhà thân yêu chờ đón, một bữa cơm đầy đủ cha mẹ anh em, trong khi các bạn cô đơn trong biền biệt quê nhà, thiếu vắng bàn tay chăm sóc của người thân. Không phải chúng tôi vô cảm tới vô tình mà chỉ vì chúng tôi còn quá nhỏ nên hạn chế về hành vi, năng lực biểu thị tình cảm. Bao nhiêu năm qua chúng tôi vẫn mong nhớ các bạn. Thế nên cuộc trở về hôm nay của 160 bạn đại diện cho các thế hệ HSMN Vĩnh Phú với chúng tôi là món quà tinh thần vô giá. Không phải chỉ vì các bạn mang theo những nghĩa cử tri ân sâu sắc về với mảnh đất đã đùm bọc các bạn trong những năm tháng khốn khó xa xưa, mà còn bởi vì sự có mặt hôm nay của các bạn chính là một trong những vết chạm khắc cho tình đoàn kết Nam, Bắc mãi mãi trường tồn”.

Các HSMN lớp 10 năm xưa (1968 - 1969) ở Trường cấp 3 Bến Tre Vĩnh Phúc trong ngày trở lại Vĩnh Yên sau 50 năm

Những tiếng vỗ tay kéo dài trong hội trường buổi lễ là minh chứng cụ thể nhất về sự đồng tình với những thông điệp tinh thần của hai lời phát biểu trên đây.

Chính các đơn vị của tỉnh như Sở Giáo dục và Đào tạo, Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, Trường Chính trị, Bảo tàng... được lãnh đạo phân công phối hợp tổ chức cũng không thể hình dung được sự kiện lại diễn ra cảm động và thành công đến thế.

* * *

Nhưng có lẽ, những hình ảnh chạm tới trái tim mọi người tham gia sự kiện “50 năm HSMN Vĩnh Phú” vẫn chưa phải là những gì đã diễn ra trong hội trường buổi lễ chính thức. Quá khứ 50 năm nằm ở đáy tim, kẽ óc đâu dễ cầm tay, sống lại. Phải theo chân các nhóm HSMN Tam Đảo về lại chốn xưa nơi có rừng, có suối, có mái nhà dân ấm áp, có bàn ghế trong lớp học nay được những HSMN xưa trở lại ngồi tìm ký ức khó phai. Phải được đọc những dòng chữ thân thương ấm áp trên cổng chào Nhà văn hóa thôn ngày 22.4: “Chào mừng đoàn học sinh miền Nam về thăm quê hương Mộ Đạo”.

Phải được nhìn thấy những tấm lưng còng, những đôi mắt đã mờ đục, những gương mặt đã chằng chịt vết thời gian hiện diện ở nhà văn hóa thôn Mộ Đạo để HSMN được chào, được ôm vào lòng thay cho lời bày tỏ lòng biết ơn những người dù rất nghèo khổ vẫn chịu cưu mang mình năm xưa. Phải được chứng kiến cảnh HSMN Châu Nhật Sinh (khăn rằn trong ảnh trên) nước mắt lưng tròng nắm tay người đàn ông hơn 50 tuổi (áo trắng ngắn tay trong ảnh trên) mà kể: “Tôi không thể quên em Tuệ đây là con của bác chủ nhà tôi ở năm xưa, mới chưa đầy 5 tuổi, chạy lon ton ra lớp gọi “Chị ơi về nhà bố mẹ đang đợi cơm chị đấy”. Em đâu có biết tiếng gọi thơ ngây đó của em đã sưởi ấm trái tim cô đơn vắng cha vắng mẹ của chúng tôi…”.

Buổi giao lưu hiếm hoi đáng nhớ giữa các HSMN là cựu học sinh Trường cấp 3 Bến Tre Vĩnh Phúc với học sinh nhà trường hôm nay (23.5.2018)

Phải được chứng kiến buổi giao lưu hiếm có giữa những cựu HSMN với các thầy cô giáo từng dạy mình học ở trường cấp ba Bến Tre sáng 23.4 - trong đó có thầy Nguyễn Bảo là Hiệu trưởng nhà trường những tháng có HSMN về học, phải được thấy những học trò 50 năm trước nay đã bạc tóc hôm ấy đứng hát quốc ca trong buổi chào cờ đầu tuần cùng các em học sinh lứa tuổi 16, 18... Còn phải được đọc những dòng thơ dứt ra từ những trái tim đã trưởng thành này nữa: Năm mươi năm một chặng đường/Nay về gặp mặt tình dường rất xanh/Trải bao ngày tháng gian nan/Chắt chiu nên mãi chứa chan nghĩa tình (Trần Đức Hạnh); Ta đã sống những ngày nông nổi/Ta đã qua những năm tháng dại khờ/Vĩnh Yên ơi người là điểm tựa/Để cho ta khôn lớn đến bây giờ/Ta nợ người một lời xin lỗi/Dẫu biết rằng người rất đỗi bao dung (Huỳnh Minh Tuấn).

Vâng, phải được nhìn thấy những hình ảnh sống động của những cuộc gặp gỡ, phải được đọc những dòng chữ nóng hổi mới viết ra ngay phút giây chạm tay với quá khứ ấy mới thấu hiểu vì sao ký ức của con người cần được nuôi dưỡng, vì sao tình bạn, tình người lại có ý nghĩa đến thế giữa một thế giới mà vật chất tưởng như có thể thay thế tất cả. Cuộc gặp gỡ 50 năm HSMN Vĩnh Phú chỉ diễn ra có vài ngày nhưng chắc chắn đã trở thành kỷ niệm và tài sản tinh thần quý giá của nhiều người trong cuộc.

Trong khuôn khổ kỷ niệm 50 năm HSMN Vĩnh Phú (21.4.2018), HSMN các trường ở Vĩnh Phú trước đây đã đóng góp 453 triệu đồng cho quỹ khuyến học tỉnh và tặng học bổng cho một số trường trung, tiểu học; đã đóng góp hơn 300 triệu đồng để sửa đường, sửa nhà và giúp đỡ hộ dân và giáo viên khó khăn. Một cuộc vận động để xây biểu tượng HSMN tri ân nhân dân Vĩnh Phú tại Công viên Bảo tàng tỉnh đã được khởi động với số thu bước đầu gần 200 triệu đồng. Theo kế hoạch, biểu tượng sẽ được khánh thành vào tháng 11.2018.

Nguyễn Trương - Ảnh: Nguyễn Hoàng