Các siêu cường đụng độ trong cuộc chiến tìm người đứng đầu mới của WTO

Khi tổ chức đóng vai trò là trọng tài thương mại quốc tế chuẩn bị chọn một nhà lãnh đạo mới, Trung Quốc và Mỹ đang cạnh tranh để đưa các ứng viên mà họ ủng hộ vào vị trí quyền lực.

Các đề cử thay thế Tổng giám đốc đương nhiệm của WTO đã chính thức mở ra từ ngày 8/6, và đến khi đóng lại vào ngày 8/7, các quan chức ở Geneva phải cố gắng tìm kiếm người kế vị ông Roberto Azevêdo, khi ông rời đi vào cuối tháng 8, siết chặt quá trình tuyển chọn thường mất 9 tháng thành 3 tháng.

Mexico, Ai Cập và Nigeria đã chính thức đề xuất các ứng cử viên. Về mặt chính thức, người đứng đầu mới của WTO dự kiến sẽ có nhiều kinh nghiệm trong quan hệ quốc tế, bao gồm kinh nghiệm kinh tế, thương mại và/ hoặc chính trị; có cam kết chắc chắn về công việc và mục tiêu của WTO; khả năng lãnh đạo và quản lý đã được chứng minh; và thể hiện kỹ năng giao tiếp. Trong thực tế, người chiến thắng sẽ là người có thể điều chỉnh được các đối thủ siêu cường. Một người Mỹ chưa bao giờ đứng đầu WTO, một tiền lệ mà Tổng thống Donald Trump khó có thể thay đổi, nếu làm như vậy sẽ gần như đảm bảo quyền phủ quyết của Trung Quốc. Phía Bắc Kinh cũng như vậy.

Trong khi đó, Cao ủy Thương mại Liên minh châu Âu Phil Hogan ngày 9/6 cho biết, ý tưởng tham gia cuộc đua vị trí Tổng giám đốc WTO. Cựu Bộ trưởng Thương mại Quốc tế Anh Liam Fox cho rằng, nhiệm vụ số một của người đứng đầu WTO là phải đẩy nhanh thời gian tranh chấp giải quyết các tranh chấp thương mại. Là một người ủng hộ Brexit, ông Liam Fox đồng quan điểm với những cáo buộc của Mỹ rằng cơ quan phúc thẩm của WTO, hiện đang bị tê liệt, đã vượt qua giới hạn của mình.

WTO có thể sụp đổ, không có gì đảm bảo rằng tổ chức này sẽ tiếp tục và thay thế cho một hệ thống dựa trên quy tắc là một hệ thống dựa trên sức mạnh của các quốc gia hùng mạnh. Covid-19 không được trở thành “cái cớ” cho chủ nghĩa bảo hộ. Mỹ sẽ không muốn ai đó quá thông cảm với quan điểm của Trung Quốc và Trung Quốc sẽ không muốn ai đó quá thông cảm với quan điểm của người Mỹ, điều này có thể đánh bại rất nhiều ứng cử viên châu Âu.

Một ứng cử viên khác là nhà kinh tế Mexico Jesús Seade, là nhà ngoại giao đồng thời là cựu quan chức cấp cao của WTO, Trưởng đoàn đàm phán của Mexico về Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada. Nhưng liệu 164 thành viên WTO có muốn một người Mỹ Latinh khác tiếp nối ông Azevêdo hay không? Điều mới mẻ và chưa từng có - sẽ là một Tổng giám đốc WTO người châu Phi, với hai nữ ứng viên: (i) bà Amina Mohamed - Bộ trưởng Thể thao, Văn hóa và Di sản của Kenya và từng là một nhà ngoại giao đã tranh cử năm 2013 với ông Azevêdo. (ii) Bà Ngozi Okonjo-Iweala, cựu Bộ trưởng Tài chính Nigeria. Với tư cách là Chủ tịch của Gavi, liên minh vacxin toàn cầu do Tổ chức Y tế thế giới và Quỹ Gates tài trợ.

WTO là một trong những tổ chức đa phương quan trọng nhất trên thế giới. Thương mại đã là một cách để các nước phát triển nhanh hơn và cải thiện mức sống. Do đó, các ứng viên tin rằng, WTO có thể vượt qua những thách thức hiện tại. Bất cứ ai chiến thắng cuộc đua sẽ thừa hưởng một tổ chức WTO đang gặp khủng hoảng ngay cả trước khi đại dịch Covid-19 xảy ra.

Thương mại thế giới dự kiến sẽ thu hẹp từ 13% đến 32% trong năm nay, và bị sa lầy bởi các cuộc chiến thương mại cũng như những chỉ trích của Mỹ. Không có câu hỏi nào giải quyết căng thẳng thương mại Mỹ - Trung sẽ là công việc của Tổng giám đốc WTO tiếp theo. Chìa khóa cho điều đó là một bộ quy tắc cập nhật, hiện đại hóa của WTO, thu hẹp sự khác biệt giữa các nền kinh tế kế hoạch dựa vào nhà nước và các nền kinh tế dựa trên thị trường bởi vì hiện tại không có đủ các quy tắc để đối phó với sân chơi không bình đẳng giữa hai nhóm nền kinh tế này.

Nếu Vương quốc Anh và EU không thể đạt được thỏa thuận thương mại hậu Brexit - vì vậy bắt đầu giao dịch theo các điều khoản của WTO vào năm tới - thì sẽ không quan trọng ai là tổng giám đốc tiếp theo hoặc cải cách cụ thể của họ là gì, nhưng việc khôi phục uy tín của WTO sẽ giúp nước Anh hậu Brexit. Mặt khác, sửa chữa hệ thống có thể là một nhiệm vụ bất khả thi. Các thành viên WTO có thể tính đến phương án để một trong bốn Phó Tổng giám đốc WTO là người đứng đầu tổ chức này.

Duy Hưng