Ca ghép tay từ người cho sống đầu tiên trên thế giới được thực hiện như thế nào?

Ca mổ lịch sử này có công sức của một bác sĩ người Việt, là một trong năm phẫu thuật viên chính thực hiện việc cấy ghép, đó là GS.TS Nguyễn Thế Hoàng – Phó Giám đốc Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Ca mổ năm ấy đã gây tiếng vang trên toàn thế giới và 12 năm sau, vị bác sĩ đó đã một lần nữa làm nên lịch sử cho ngành Y học Việt Nam.

Những dấu mốc quan trọng

Đối với anh Phạm Văn Vương (31 tuổi, Hà Nội), ngày 11/7/2016 là một ngày không thể quên khi vụ tai nạn lao động trong lúc sử dụng máy đột dập đã khiến toàn bộ 1/3 phần cẳng tay và bàn tay trái của mình bị dập nát, biến dạng hoàn toàn.

Lãnh đạo Bệnh viện đến thăm bệnh nhân sau khi ghép được 1 tháng.

Mặc dù được người thân, bạn bè băng bó rồi đưa đến Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 (Bệnh viện 108) cấp cứu ngay lập tức, nhưng do tình trạng tổn thương quá nặng, các bác sĩ đành phải chỉ định cắt cụ phần tay bị dập nát, không còn khả năng bảo tồn.

Xuất viện sau 2 tuần điều trị với cánh tay cụt, nỗi đau tinh thần đã khiến anh Vương suy sụp. Tuổi còn trẻ, thiếu mất một bàn tay đã khiến anh mất sức lao động, khó khăn trong sinh hoạt đã ám ảnh anh trong suốt một quãng thời gian dài. Những lúc ấy, anh Vương đã mơ ước đến một nền y học hiện đại, có thể giúp anh nối lại bàn tay đã bị cắt cụt.

Qua tư vấn, anh Vương đã đăng ký vào danh sách chờ hiến chi thể, để hy vọng đến một ngày, cánh tay của mình sẽ được y học Việt Nam nối liền. Không hy vọng nhiều về việc có người hiến, nên khi nhận được điện thoại của Bệnh viện 108 thông báo về khả năng sắp được ghép tay vào Tết Nguyên đán 2020, anh Vương vô cùng vui mừng và hồi hộp.

Bàn tay được hiến để ghép cho anh Vương được lấy từ một người hiến 51 tuổi, cũng bị tai nạn lao động. Theo các bác sĩ Bệnh viện 108 cho biết, ngày 3-1-2020, bệnh viện đã tiếp nhận một ca nặng và phức tạp, bị tai nạn do máy tải gạch cuốn và đè trực tiếp lên tay trái từ vùng 1/3 dưới cẳng tay cho đến sát nách.

Sau khi mất gần một tháng điều trị với 3 lần mổ, các bác sĩ đã cố gắng hết sức để cứu cánh tay của bệnh nhân nhưng tình trạng hoại tử vùng khuỷu tay và cơ, nhiễm trùng không thể cứu vãn và đang đe dọa tính mạng của bệnh nhân.

Qua hội chẩn, bệnh nhân được chỉ định cắt cụt 1/3 cánh tay vì không còn khả năng bảo tồn. Khi thống nhất chỉ định cắt cụt 1/3 cánh tay, các bác sỹ cũng nhận thấy phần thừa của chi thể sẽ bị cắt cụt còn tương đối bình thường và có thể được sử dụng để ghép cho những bệnh nhân bị cụt ở vị trí tương ứng.

Khi lãnh đạo bệnh viện đề cập, bệnh nhân và gia đình bệnh nhân đã đồng ý tuyệt đối. Đó là một nghĩa cử vô cùng cao đẹp và nhân văn.

GS.TS Nguyễn Thế Hoàng cùng bệnh nhân Vương trước ca phẫu thuật.

3 năm chuẩn bị

Năm 2008, ca mổ cấy ghép 2 cánh tay cho bệnh nhân Karl Merk (Đức) tại Bệnh viện ngoại khoa Rechts der Isar ở Munich đã gây chấn động y học thế giới. GS.TS Nguyễn Thế Hoàng – Phó Giám đốc Bệnh viện 108, cũng là một trong 5 phẫu thuật viên chính tham gia ca mổ. Đây là ca phẫu thuật ghép toàn bộ 2 cánh tay đầu tiên trên thế giới.

Sau ca phẫu thuật này, GS.TS Nguyễn Thế Hoàng trở về Việt Nam và tiến hành các bước chuẩn bị để y học nước nhà có thể thực hiện một ca ghép tay tương tự, mở ra hướng điều trị mới trong tương lai, không chỉ ghép chi thể từ người hiến chết não mà còn từ người sống cho những người bệnh không may bị mất đi một phần cơ thể.

Ngoài ra, để có cơ sở thực hiện việc ghép tay từ người cho sống lần đầu tiên, ngoài thực tiễn thì điều quan trọng khác đó chính là cơ sở hạ tầng, trang thiết bị của Bệnh viện 108 cũng được tối tân hóa ngang tầm quốc tế.

Bên cạnh đó, Bệnh viện 108 đã có nhiều kinh nghiệm thực hiện những ca phẫu thuật kéo dài nhiều giờ, tái sinh những phần chi thể bị qua phẫu thuật trồng lại chi thể đứt rời tự thân, ứng dụng kỹ thuật vi phẫu hoặc cấy ghép chi thể đồng loại ở trình độ đỉnh cao với độ chính xác tuyệt đối.

Với các yếu tố thuận lợi ấy, ca mổ ghép tay của Bệnh viện 108 đã được thực hiện. Cũng là dấu ấn lịch sử khi thực hiện thành công ca ghép chi thể đầu tiên ở khu vực Đông Nam Á, đồng thời cũng là ca ghép chi thể đầu tiên trên thế giới lấy từ người cho sống.

Vì phần chi thể từ cánh tay đến cẳng tay của chi thể chuẩn bị cắt cụt đang bị hoại tử và bội nhiễm thứ phát nên bàn tay sẽ được ghép đối diện với nguy cơ nhiễm trùng rất cao. Sau khi cân nhắc cẩn thận và kỹ lưỡng mọi nguy cơ có thể xảy ra, với quyết tâm cao của GS.TS Mai Hồng Bàng cùng Giám đốc Bệnh viện, toàn thể BGĐ Bệnh viện và kíp phẫu thuật trong phiên hội chẩn đặc biệt trước mổ, đã quyết định sẽ thực hiện ca mổ “ghép bàn tay mới” cho anh Vương

Trong khi cả nước đang chuẩn bị đón Tết Nguyên đán, các bác sĩ của Bệnh viện 108 lại liên tục thực hiện nhiều cuộc hội chẩn để thực hiện ca mổ đặc biệt này.

Phần tay của người cho được lấy ra.

Sự kiện đi vào lịch sử y học

Ngày 21/1/2020, bệnh nhân Phạm Văn Vương đã được phẫu thuật ghép 1/3 dưới cẳng tay và bàn tay lấy từ người cho sống. Ca phẫu thuật do trực tiếp GS.TS Nguyễn Thế Hoàng cùng với các bác sĩ khoa Chi trên và Vi phẫu thuật, Bệnh viện 108 thực hiện.

Sau 8 tiếng phẫu thuật với sự hỗ trợ hiệu quả của nhiều chuyên ngành khác nhau trong Bệnh viện, tất cả các cấu trúc giải phẫu chức năng của bàn tay ghép đã được phục hồi hoàn chỉnh và đầy đủ. Phần ghép sau mổ sống tốt, bệnh nhân sau đó được cách ly và chăm sóc theo chế độ đặc biệt 24/24h có sự phối hợp của rất nhiều chuyên khoa.

Một tháng sau mổ, diễn biến của ca ghép hết sức thuận lợi khi bàn tay sống và tất cả các vết thương đều đã liền. Bệnh nhân đã có thể tự vận động được các ngón tay của bàn tay ghép và có thể sử dụng bàn tay ghép để cầm nắm một số các đồ vật thô. Hiện anh Vương đang tiếp tục được theo dõi, chăm sóc và điều trị tích cực trong thời gian tới để tối ưu hóa cả chức năng vận động và cảm giác của chi thể ghép.

Nói đây là một sự kiện đi vào lịch sử y học của Việt Nam bởi từ năm 1998 đến nay, mới chỉ có khoảng 89 ca ghép chi thể trên thế giới được thông báo trong y văn quốc tế. Trong đó, ghép cẳng tay được thực hiện nhiều nhất tại: Mỹ là 24 trường hợp, Trung Quốc là 13 trường hợp, Pháp 11 trường hợp. Tất cả các trường hợp được ghép đều lấy từ nguồn từ người cho chết não.

Những thành công trên lâm sàng ghép bàn tay cũng như sự hài lòng của người bệnh là động lực để các trung tâm y khoa trên khắp thế giới khởi động chương trình ghép tay và ghép chi thể. Tại các nước Đông Nam Á, cho đến nay, chưa có một ca ghép chi thể đồng loại nào được thông báo trong y văn thế giới, và đây là ca đầu tiên trên thế giới được tiến hành ngay tại Bệnh viện 108.

Bệnh viện 108 là một trung tâm y học hàng đầu về lĩnh vực “trồng, nối chi thể đứt rời”, đã thực hiện thành công hàng chục ngàn ca tại Bệnh viện. Những “cánh tay, cẳng tay, bàn tay, ngón tay” bị đứt rời có thể nối lại được trong vòng từ 5-8 giờ với kết quả chức năng thuận lợi nếu như bệnh nhân được chuyển đến Bệnh viện kịp thời.

Đây là kỹ thuật vi phẫu là một kỹ thuật rất khó, phức tạp, là đỉnh cao của phẫu thuật tạo hình và vi phẫu thuật mạch máu thần kinh, đã được Bệnh viện 108 chuyển giao kỹ thuật cho nhiều bệnh viện khác trong cả nước và cho đến nay đã có nhiều bệnh viện thực hiện được phẫu thuật này.

Phẫu thuật trồng lại chi thể đứt rời tự thân là kỹ thuật khó khăn và phức tạp, nhưng phẫu thuật ghép chi thể từ người cho còn khó khăn hơn. Cho đến nay, mặc dù đã có hàng chục ngàn ca trồng lại chi thể đứt rời được thực hiện thành công trên thế giới, tuy nhiên ghép chi thể của người cho lại không như vậy, đây là kỹ thuật phức tạp đòi hỏi người cho – người nhận phải tương thích từ nhóm máu đến hệ thống miễn dịch và sau phẫu thuật sử dụng thuốc chống thải ghép thật phù hợp, chặt chẽ, cẩn trọng hơn ghép nhiều mô tạng khác.

Trâm Hiền