Bưởi - thuốc quý chữa nhiều bệnh

Ở nước ta có rất nhiều giống bưởi ngon (bưởi Đoan Hùng, bưởi Năm Roi, bưởi Nghệ, bưởi đường, bưởi đào...); phía trong có nhiều múi mọng nước; hạt dẹt, có chất nhầy bao quanh. Hầu hết các bộ phận của cây bưởi đều dùng làm thuốc: lá, hoa, dịch ép múi bưởi, vỏ quả và hạt.

Về thành phần hóa học: lá bưởi chứa 0,2 - 0,3% tinh dầu; hoa bưởi chứa khoảng 0,1% tinh dầu; dịch ép múi bưởi chứa 4 - 10% đường; vitamin C có 80 - 100mg/100g quả; vỏ quả có tinh dầu, flavonoid và pectin; hạt bưởi chứa nhiều dầu béo...

Theo Đông y, lá bưởi có vị đắng, thơm, tính ấm; tác dụng trừ hàn, tán khí, thông kinh lạc, giải cảm trừ đờm, hoạt huyết tiêu sưng. Vỏ quả vị đắng cay, tính bình; tác dụng trừ phong hóa đờm, tiêu tích, tiêu phù, hòa huyết giảm đau. Múi bưởi vị ngọt, chua, mát; vào tỳ, vị, phế; tác dụng kiện tỳ tiêu thực, khoan trung hạ khí, nhuận phế hóa đàm, chỉ khái, giải tửu. Dùng tốt cho người bị đầy trướng đau tức vùng ngực bụng rối loạn tiêu hóa, nôn ói do nhiễm độc thai nghén, nôn ói do say tàu xe, viêm khí phế quản, viêm họng ho nhiều đàm, say bia rượu...

Hầu hết các bộ phận của cây bưởi đều dùng làm thuốc.

Một số bài thuốc chữa bệnh có bưởi:

Bài 1: hạt bưởi 15g giã nát sắc uống để chữa thoát vị, sa ruột, sa dạ dày tử cung, bôi ngoài để chữa lang ben bạch điến (theo kinh nghiệm dân gian).

Bài 2: Xâu các hạt bưởi vào sợi dây thép, đốt trên ngọn lửa cho thành than, nghiền nhỏ; gội rửa nơi chốc bằng nước ấm, chấm khô, rắc bột thuốc. Ngày 1 - 2 lần; làm liên tục 5 - 7 ngày. Chữa chốc đầu trẻ em.

Bài 3: lá bưởi tươi kết hợp với nhiều lá thơm khác, nấu xông chữa cảm cúm, nhức đầu hoặc để gội đầu làm sạch gàu, tóc thơm bóng mượt, phòng trị nấm tóc và ngứa da đầu.

Bài 4: vỏ bưởi khô 4 - 12g, sắc uống hay kết hợp với các thuốc khác. Chữa ăn uống không tiêu, đau bụng, ho.

Bài 5: vỏ bưởi đào 20 - 30g, mộc thông 20 - 30g, bồ hóng bếp 20 - 30g, diêm tiêu 12g, cỏ bấc 8g. Sắc uống ngày 2 lần, vào lúc đói, trước và sau khi uống ăn một khẩu mía. Chữa thũng trướng. Lưu ý: kiêng muối và chất mặn.

Bài 6: vỏ bưởi đào 600g, cỏ roi ngựa 500g, bồ hóng bếp 400g, bích ngọc đơn 400g, hồi hương 200g, quế thanh 200g, phèn phi 200g, phèn chua 100g. Tất cả tán bột làm hoàn. Ngày uống 20g. Tác dụng làm tiêu phù.

Tầm gửi cây bưởi trị phong thấp nhức mỏi, chữa ho lâu ngày.

Tinh dầu hoa bưởi khử mùi, trị tóc khô tóc rụng.

Trái bưởi non phơi khô cắt lát sao vàng sắc nước uống trị gan nhiễm mỡ, ăn uống chậm tiêu.

Một số món ăn thuốc có bưởi:

Mứt bưởi: bưởi chín bóc bỏ vỏ và hạt, tách từng múi hoặc thái lát, cho vào âu sứ, đổ rượu vào, đậy kín ngâm 1 đêm, sau đem nấu chín, thêm đường hay mật, đánh tơi trộn đều, ngậm nuốt nước dần dần. Dùng tốt cho người bị ho nhiều đờm, hen suyễn, khó thở, đau rát họng.

Bưởi chín ăn tươi: ngày ăn 1 - 2 lần trái bưởi ngọt, có thể thêm chút muối, đường và gia vị. Dùng tốt cho chị em có thai bị nghén, nhạt miệng, ăn kém đầy hơi; người hay say rượu bia, say tàu xe, hôi miệng...

Bưởi ướp dấm mật ong: bưởi 1 quả, mật ong 30ml. Bưởi bóc bỏ vỏ cùi, thái lát, cho vào âu sứ cùng mật ong, đun cách thủy cho chín nhừ, thêm 15ml dấm ăn, khuấy trộn đều, ăn vào buổi sáng và buổi tối. Thích hợp cho người cao tuổi viêm khí phế quản, ho nhiều đờm.

Canh thịt nạc hoàng kỳ bưởi chín: thịt lợn nạc 100g, hoàng kỳ 10g, bưởi 5 múi. Thịt lợn thái nhỏ, bưởi bỏ vỏ và hạt, nấu canh ăn. Dùng tốt cho người bị viêm họng, viêm khí phế quản thể viêm khô, ho khan, đau rát họng.

Kiêng kỵ: Người tỳ vị hư hàn, đại tiện lỏng dùng thận trọng. Người đang bị cơn đau gút, viêm loét dạ dày không dùng.

TS. Nguyễn Đức Quang