Bước ngoặt trong nghiên cứu nhân chủng học

Cấp phép khai quật khảo cổ tại di tích Gò Hện, huyện Ba Vì

Các nhà khảo cổ phát hiện dấu tích người cổ tại hang C6-1.

Đây là kết quả từ đề tài “Nghiên cứu giá trị di sản hang động, đề xuất xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ ở Tây Nguyên; lấy thí dụ hang động núi lửa ở Krông Nô, tỉnh Đắk Nông” của các nhà khoa học Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Những phát hiện này được coi là bước ngoặt cho việc nghiên cứu nhân chủng học, cổ nhân học của Việt Nam.

Lần đầu phát hiện di cốt người cổ trong hang động núi lửa

Tiến sĩ La Thế Phúc, Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, chủ nhiệm đề tài cho biết: Kết quả đề tài cho thấy, lần đầu tại Việt Nam phát hiện di cốt của người tiền sử và các dấu tích văn hóa liên quan cuộc sống, lao động của người tiền sử. Trước đó, những kết luận đầu tiên về việc tồn tại hang động núi lửa ở Việt Nam được đưa ra năm 2007 khi các nhà khoa học thực hiện đề tài do UNESCO tài trợ về điều tra nghiên cứu di sản địa chất để xây dựng công viên địa chất và bảo vệ môi trường khu vực thác Trinh Nữ, huyện Cư Jút, tỉnh Đắk Nông. Sau đó, các công bố về hang động núi lửa Krông Nô đã thu hút sự quan tâm và nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới. Hang động núi lửa Krông Nô đáng chú ý so với những hang động núi lửa trên thế giới bởi đây là nơi cư trú của người tiền sử. Các nhà khoa học nước ngoài rất ngạc nhiên vì từ trước tới nay chưa phát hiện di cốt người cổ trong những hang động núi lửa.

Đầu năm 2018, trong quá trình thực hiện đề tài “Nghiên cứu giá trị di sản hang động, đề xuất xây dựng bảo tàng bảo tồn tại chỗ ở Tây Nguyên; lấy thí dụ hang động núi lửa ở Krông Nô, tỉnh Đắk Nông”, các nhà khoa học của Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, Hội Khảo cổ học Việt Nam, Viện Vật lý địa cầu… đã khai quật tại một hang. Với hố khai quật khoảng 6m2, các nhà khoa học đã phát hiện rất nhiều di vật của người tiền sử, gồm đồ đá, đồ gốm, xương răng động vật, nhất là phát hiện ba ngôi mộ có di cốt người tiền sử và dấu vết của 10 cá thể khác, trong đó có 5 cá thể là trẻ sơ sinh, một cá thể là thiếu niên và bốn cá thể là người trưởng thành.

Theo Tiến sĩ La Thế Phúc, đây là lần đầu tiên giới khoa học Việt Nam phát hiện ra các di tích cư trú của người tiền sử trong hang động núi lửa, bổ sung một loại hình cư trú mới, một kiểu thích ứng mới của cư dân tiền sử ở vùng đất đỏ bazan Tây Nguyên. Đây còn là di sản hỗn hợp được đánh giá là độc đáo duy nhất ở Việt Nam và Đông Nam Á, rất hiếm gặp trong hang động núi lửa trên thế giới. Kết quả này mở ra một hướng nghiên cứu mới cho ngành Khảo cổ và nhân chủng học của Việt Nam.

Mở rộng khai quật, công nhận công viên địa chất toàn cầu

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Sử, người chủ trì khai quật sơ bộ, các phát hiện đã chứng tỏ người tiền sử có trình độ cao trong việc lựa chọn nơi cư trú. Trong hệ thống khoảng 100 hang, người tiền sử chọn hang C6-1 là điểm cư trú vì hang rộng, bằng phẳng, thông thoáng, trần hang chắc chắn, cửa hướng Tây Nam nhận được nhiều ánh sáng, đường lên xuống hang dễ dàng, ở gần nguồn nước, lòng hang dốc về đáy tránh được ngập lụt. Hang được người xưa cư trú lâu dài, với hai giai đoạn phát triển, giai đoạn sớm cách đây từ 7.000 đến 5.000 năm, mang đặc trưng văn hóa, kỹ thuật và truyền thống được xếp vào Trung kỳ Đá mới, như táng thức bó gập người, đồ đá kích thước nhỏ hơn; hiện diện của vỏ ốc biển. Giai đoạn muộn cách đây 5.000 đến 4.000 năm, thuộc Hậu kỳ Đá mới - Sơ kỳ Kim khí.

Các giai đoạn phát triển chứng tỏ, cư dân đã thích ứng với môi trường, thể hiện qua kết quả săn bắt, thu hái các loài động vật, thực vật chung quanh. Loại hình công cụ mũi nhọn làm từ xương động vật là loại hình công cụ độc đáo, hiếm thấy trong các di tích tiền sử trên địa bàn Tây Nguyên. Sự xuất hiện của vỏ ốc biển, di vật lần đầu phát hiện ở Tây Nguyên, minh chứng cho mối quan hệ của người tiền sử nơi đây với cư dân biển.

Bên cạnh đó, việc khai quật đã tìm ra tàn tích khai thác tự nhiên của con người, đó là 32.532 mảnh xương động vật như cá, ba ba, rắn, hươu nai, lợn, tê giác, khỉ, dơi; 4.552 mảnh vỏ ốc; 3.426 mảnh vỏ hến, trai… cùng với hố bếp lửa, đồ gốm, rìu đá, hòn ghè, chày nghiền, hòn kê, bàn mài, mũi tên bằng đồng... Các nhà khoa học cũng tìm ra một hang được ghi nhận là trại săn tạm thời của người tiền sử với các vết tích xương, răng động vật hoang dã và bếp lửa.

Các kết quả nghiên cứu của đề tài đã bổ sung thêm tài liệu để hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO công nhận công viên địa chất toàn cầu cho Công viên địa chất Đắk Nông. Tuy nhiên, đây mới là bước đầu nghiên cứu, các nhà khoa học mong muốn mở rộng diện tích khai quật, phân tích ADN mẫu xương người, giám định thành phần chủng tộc người, làm rõ chủ nhân các nền văn hóa cổ nơi đây, qua đó, phác dựng quá khứ của cư dân tiền sử tại Đắk Nông. Các nhà khoa học cũng kiến nghị, cần có hành lang pháp lý để bảo tồn và phát huy di sản hang động núi lửa Krông Nô. Trước mắt cần lập hồ sơ xếp hạng cấp tỉnh, quốc gia, tiến tới cấp quốc gia đặc biệt, nghiên cứu chi tiết để phục dựng, tái hiện môi trường sinh cảnh của người tiền sử trong hang động, phục vụ bảo tồn và trưng bày tại chỗ.