Bộ sưu tập mâm gỗ cổ của ông Hoa 'hâm'

Điều làm ông hạnh phúc nhất là được thỏa mãn ngắm nghía những chiếc mâm gỗ cổ, đó cũng là một nét văn hóa đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ. Hiện bộ sưu tập mâm gỗ cổ của ông Hoa đã lên tới 300 chiếc.

30 năm sưu tầm mâm gỗ cổ

Chúng tôi đến thăm gia đình ông Hoa vào buổi chiều muộn. Trong gian phòng nhỏ, ông Hoa đang hí húi lau chùi những chiếc mâm gỗ cổ. Nhiều chiếc đã không còn vẹn nguyên mà sứt mẻ, có khi chỉ còn một nửa. Mặc dù vậy chúng vẫn được ông Hoa treo ở một nơi trang trọng và nâng niu như những báu vật.

Hỏi ông Hoa, cơ duyên nào khiến ông bao nhiêu năm qua lặn lội đi sưu tầm mâm gỗ cổ thì ông cười hiền nói: “Ai cũng có thú vui cho riêng mình và tôi cũng vậy. Việc tôi thích mâm gỗ cổ cũng bắt nguồn từ kỷ niệm tuổi ấu thơ gắn liền bên mâm cơm nhà cụ ngoại. Lớn lên, hình ảnh chiếc mâm gỗ ấy luôn ám ảnh trong tâm trí tôi.

Lúc còn rất trẻ tôi đã nghĩ rằng sau này có điều kiện tôi sẽ đi sưu tầm mâm gỗ. Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự năm 1989 thì tôi mới thực hiện được ước mơ đó. Lúc mới thấy tôi đi sưu tầm từng chiếc mâm này, ai cũng bảo tôi là hâm, là dở…”.

Ngoài sưu tầm mâm gỗ cổ, ông Hoa còn sưu tầm những vật dụng hằng ngày thời xa xưa của đồng bằng Bắc Bộ.

Sau khi rời quân ngũ, ông Hoa đã làm nhiều công việc khác nhau để kiếm sống. Nhưng chỉ đến khi ông chuyển sang làm nghề điện nước, cái nghề đi nhiều nơi, đến nhiều nhà ông Hoa mới có cơ hội để sưu tầm mâm gỗ. Ban đầu ông Hoa sưu tầm mâm gỗ ngay chính trong gia đình những người thân của mình.

Cầm một chiếc mâm gỗ lên, ông kể: “Chiếc mâm gỗ này có từ thời cụ của tôi để lại. Nó đã gắn bó với nhiều thế hệ, chứng kiến những câu chuyện vui, buồn, thăng trầm trong cuộc sống. Chiếc mâm gỗ gợi cho tôi nhớ đến thời thơ ấu, là những bữa cơm chỉ có rau mắm nhưng đong đầy tình cảm gia đình”.

Sưu tầm hết nhà những người thân, ông Hoa chuyển qua sưu tầm mâm cổ từ những nhà hàng xóm, láng giềng rồi trong thôn ngoài xã. Đến nhà ai ông cũng dò hỏi xem gia đình người ta có vô tình còn giữ chiếc mâm gỗ nào không.

Nhiều nhà có thì ông xin về khiến ai cũng thắc mắc “chả hiểu cái ông này rước cái đồ bỏ đi ấy về làm gì”. “Hồi ấy thỉnh thoảng chồng tôi đi làm về tôi lại thấy ông ấy mang theo 1 vài chiếc mâm gỗ. Tôi tò mò hỏi chồng mang về để làm gì thì ông ấy chỉ tủm tỉm cười bảo: “Mang về ngắm cho vui mắt”.

Rồi sau đó ông mang mấy mâm đi cọ rửa, lau chùi tỉ mỉ và cất ở một nơi khô ráo. Rảnh rỗi lại mang mâm ra ngắm nghía. Mỗi lần như vậy tôi thấy chồng mình đúng là hâm. Quý hóa gì mà lôi về cho rác nhà” - bà Lê Thị Chiêm (vợ ông Hoa) chia sẻ.

Bên ấm trà của buổi chiều muộn, ông Hoa trầm ngâm ngắm nhìn từng chồng mâm gỗ được xếp lên nhau và bảo quản cẩn thận trong căn nhà nhỏ lưu giữ nhiều kỷ niệm. Cầm từng chiếc mâm gỗ trên tay, ông có thể kể vanh vách về quá trình sưu tầm, mâm làm bằng chất gỗ gì? Chiếc mâm này có gì đặc biệt? Chiếc mâm đó ông bỏ tiền mua hay được tặng? Nhìn cách ông kể, chúng tôi mới hiểu vì sao ông luôn trân trọng, nâng niu từng món đồ vật xa xưa ấy...

Bộ sưu tập mâm cổ của ông Hoa lên tới hơn 300 chiếc.

Những chiếc mâm kỷ niệm

Ông Hoa bảo: “Việc thích và sưu tầm mâm gỗ cổ như ăn sâu vào trong tiềm thức của tôi, cho nên đi đâu, làm gì tôi đều nghĩ đến nó. Đặc biệt, mỗi khi đến những địa phương khác, tôi đều để ý, thậm chí đi ăn cỗ ở nơi xa tôi đều dò hỏi.

Nếu biết trong địa phương có nhà còn mâm gỗ mà mình chưa mang được về thì cả bữa cỗ đó tôi ăn không ngon. Tuy nhiên, trong hơn 30 năm ngược xuôi ở nhiều tỉnh, thành, vùng đất khác nhau để sưu tầm mâm gỗ, tôi không thể nào quên về những chiếc mâm gỗ đặc biệt. Đó chính là công sức, sự trân trọng, là niềm đam mê và văn hóa”.

Cách đây khoảng 4 năm, trong lần về Phú Thọ thăm đồng đội xưa, ông Hoa tình cờ được biết tại nhà người đồng đội đang lưu giữ một chiếc mâm gỗ. Tuy nhiên, ông Hoa cũng biết thêm một điều rằng trước đó đã có nhiều người sưu tầm đổ cổ đến nhà người đồng đội của ông gạ mua với giá cao nhưng đồng đội ông nhất định không bán.

Thế nên phải đắn đo, suy nghĩ rất nhiều ông Hoa mới dám chia sẻ về sở thích sưu tầm mâm gỗ cổ. Nghe vậy người bạn của ông Hoa đã không một phút do dự đem tặng ông chiếc mâm cổ kèm lời nhắn nhủ “Ông hãy giữ giúp tôi”.

Những chiếc mâm được ông Hoa cất tại một nơi trang trọng trong phòng.

Lần khác, ông Hoa nghe một người bạn kể rằng trước đó họ có giữ một chiếc mâm gỗ cũ nhưng sau lại mang cho bố vợ dùng để đậy vại cám cho cá ăn dựng cạnh bờ ao. Nghe thấy vậy, ông Hoa nhờ bạn đưa đến nhà bố vợ và ra nơi để vại cám nhưng không thấy chiếc mâm đâu. Bần thần mất một lúc lâu rồi ông Hoa tự phân tích, chắc chắn sẽ không ai thèm lấy chiếc mâm cũ kỹ ấy, nó rất có thể đã bị rơi xuống ao.

Nghĩ vậy, ông nhảy phắt xuống ao mò. Kỳ công vạch từng bụi cỏ quanh bờ ao và sục bùn tìm kiếm, cuối cùng chiếc mâm gỗ đã được ông Hoa tìm thấy dưới lớp bùn. Sau khi mò được chiếc mâm, ông Hoa đã mang về rửa sạch và sấy khô rồi treo lên một chỗ trang trọng trong nhà. Ông bảo, chiếc mâm gỗ này đã trải qua nhiều đời sử dụng. Đại gia đình người đầu tiên sở hữu mâm gỗ này tính đến nay có trên 200 thành viên gồm con, cháu, chắt.

Theo ông Hoa, mâm gỗ thường được làm từ gỗ mít và gỗ sung, bởi 2 loại gỗ này có độ đàn hồi tốt, ít mục trong nước, ít vỡ và có thớ gỗ dai. Cho nên, nếu ngâm dưới nước khi vớt lên mang phơi khô lại dùng được và mỗi chiếc mâm gỗ có đường kính to nhỏ khác nhau.

Để tránh bị nhầm lẫn, mỗi chiếc mâm ông đều ghi họ tên, địa chỉ của người trao tặng hay bán. Thậm chí, nhiều người tặng, bán những chiếc mâm này cho ông vẫn gọi điện về cẩn thận nhờ ông lưu giữ. Cách bảo quản tốt nhất đối với loại mâm này nên để nơi khô ráo, không bị nắng mưa, sau đó dùng vải ẩm lau chùi, vệ sinh.

Mâm gỗ được dùng nhiều nhất ở đồng bằng Bắc Bộ, còn miền núi chủ yếu là mâm đan bằng tre, nứa. Thậm chí, ở miền Nam cũng có mâm gỗ nhưng khi ông Hoa tìm hiểu ra thì những chiếc mâm này được mang từ miền Bắc vào.

Nhiều chiếc mâm gỗ khi ông sưu tầm bị mục ruỗng, gãy, vỡ… được ông tỉ mỉ làm sạch, chắp vá lại từng mảnh để ghép thành chiếc mâm nguyên vẹn. Hiện ông Hoa có hơn 300 chiếc mâm gỗ cổ. Nếu ông không nhượng lại cho một số người bạn có cùng sở thích, cho tặng những chỗ thân thiết thì số mâm gỗ ông sưu tầm được lên đến hơn 600 chiếc.

Bộ sưu tập mâm cổ của ông Hoa lên tới hơn 300 chiếc.

Chia sẻ về những chiếc mâm gỗ, ông Hoa quan niệm rằng, con người ta hạnh phúc nhất là những lúc ngồi quanh mâm cơm gia đình. Và năm nào cũng vậy, cứ đến ngày Tết cổ truyền là ông mang một chiếc mâm gỗ để bày các đồ thờ cúng đặt trên bàn thờ tổ tiên.

Ông bảo: “Trong không gian của ngày Tết cổ truyền, khi nhìn lên bàn thờ tổ tiên mọi người sẽ cảm nhận được sự gần gũi, ấm áp ngay từ chiếc mâm gỗ của ông cha ta ngày xưa.

Trên chiếc mâm ấy là những món ăn cổ truyền dân tộc, có sự cay nồng của hành muối, mùi thơm ngậy của thịt đông, màu xanh dịu của bánh chưng, hòa quyện trong mùi thơm của những nén hương bài và phảng phất đâu đó thoang thoảng mùi măng, miến… khiến mỗi chúng ta càng nhớ về ngày Tết cổ truyền xưa”.

Phong Anh