Bí thư chi bộ bản gìn giữ sách cổ của người Dao

Ông Lý Liền Siểu nghiên cứu sách cổ của người Dao. Ảnh: Thanh Thuận

“Báu vật” của cha ông

Chúng tôi đến nhà ông Lý Liền Siểu lúc đã gần trưa. Khi ấy, ông Siểu mới từ một lễ cúng trở về. Ông đóng vai trò thầy mo cho buổi lễ. Ông Siểu là người có uy tín của bản, nhiều lần được xã Nà Hỳ và huyện Nậm Pồ tặng Bằng khen, Giấy khen vì những thành tích trong công tác xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc. Hiện, ông đang làm Bí thư Chi bộ bản Xín Chải.

Gặp chúng tôi, ông Siểu tiếp chuyện chân thật như bản tính vốn có của đồng bào nơi đây. Ông Siểu cho biết: “Bản Xín Chải có 173 hộ người Dao đỏ. Đồng bào chủ yếu làm nghề trồng trọt và chăn nuôi. Hiện nay, nhiều người trẻ đã rời bản đi làm ăn xa, ở bản còn lại hầu hết những người già và trẻ nhỏ. Ngày nay, các hủ tục của người Dao đỏ đã bị loại bỏ, nhiều phong tục rườm rà đã được cải tiến. Tuy nhiên, cũng có một số bản sắc văn hóa của người Dao đỏ dần mai một, trong đó có chữ viết. Vì những người già dần mất đi, lớp trẻ không chịu học hỏi, không có người tiếp nối. Tôi là một người may mắn còn giữ lại được một số sách cổ của người Dao đỏ”.

Ông Siểu mang ra một tập sách ngả màu thời gian, trong đó, nhiều cuốn đã cũ nát. Ông cho biết, các cuốn sách cổ đều được viết bằng chữ Nôm, mực dùng để viết là mực tàu trên chất liệu giấy bản (giấy dó). Giấy bản thường được người Dao đỏ làm từ cây vầu, cây nứa, rơm. Ngày xưa, hầu như nhà nào trong bản có người Dao đỏ sinh sống cũng làm giấy bản để phục vụ cho nhu cầu của gia đình vào những ngày lễ, Tết, ma chay, cưới hỏi, thờ cúng hoặc đóng thành quyển để viết chữ, làm sách.

Các cuốn sách ông Siểu đang sở hữu là do ông nội của ông để lại. Trong đó, có cuốn có “tuổi” đời trên 100 năm, có cuốn có “tuổi” đời đến 300 năm. “Trong những cuốn sách tôi có, cuốn “lủi sết sâu” để xem vận may, điềm gở, trừ tà ma có lịch sử trên 100 năm; cuốn “thông sâu” khoảng trên 200 năm để xem ngày tốt, ngày xấu, ngày làm lễ cấp sắc, ngày làm đám cưới...; một số sách cúng và một số sách dạy chữ Nôm... Có cuốn sách bị ẩm mốc, mờ chữ, hư hại. Tôi đã phải dành thời gian chép lại nội dung các cuốn sách và cất giữ cẩn thận vì nó là “báu vật”, là vốn quý của cha ông truyền cho con cháu đời sau” - Ông Siểu chia sẻ.

Bảo tồn văn hóa truyền thống dân tộc Dao

Ông Lý Liền Siểu vốn là người Dao đỏ ở huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Sau khi lập gia đình, vợ chồng ông chuyển đến xã Nà Hỳ sinh sống. Ông Siểu làm thầy mo từ năm 26 tuổi. Ông bảo, nhờ biết chữ, đọc được nhiều sách nên ông được nhiều người yêu quý. Do đó, ông coi những cuốn sách cổ của tổ tiên để lại như vật quý trong nhà, cất giữ chúng cẩn thận; không phải ai cũng được nhìn thấy bộ sách này. Khi được người sưu tầm hỏi mua, ông nhất định không bán.
Ông Siểu cho biết: “Trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở nước ta, rất ít dân tộc có chữ viết, ngôn ngữ riêng như dân tộc Dao. Những cuốn sách cổ đều được chép tay cẩn thận, có lịch sử trăm năm chính là những bằng chứng cho sự độc đáo trong văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc Dao”.

Đưa bàn tay lần giở những trang sách giấy dó mỏng tang, ố vàng, ông Siểu chia sẻ: “ Sách cổ người Dao rất phong phú về đề tài, có cuốn ghi lại lịch sử hình thành, phát triển của dân tộc Dao, có cuốn tập hợp những bài cúng trong các ngày lễ, ngày Tết, các nghi lễ; có cuốn xem ngày lành, tháng tốt; có cuốn tập hợp những bài hát giao duyên, dân ca; có cuốn là những bài học về đạo lý làm người; có cuốn ghi chép các kiến thức về thời tiết, các bài thuốc chữa bệnh của người Dao...”.

Theo ông Siểu, sách cổ của người Dao bị thất lạc, mất mát hoặc không còn tồn tại có nhiều nguyên nhân. Do đất nước trải qua nhiều cuộc chiến tranh, nhà cửa bị tàn phá, nhiều cuốn sách cổ bị thất lạc hoặc thiêu rụi theo. Bên cạnh đó, thời tiết nóng, ẩm, mưa nhiều, những cuốn sách lại được viết trên giấy dó mỏng, gặp thời tiết ẩm hay bị mủn, nhòe chữ, mất chữ, mối xông. Cũng có người do không biết chữ, không nhận thức được tầm quan trọng của những cuốn sách cổ cha ông để lại nên khi được hỏi mua đã bán đi...

Là người đam mê, nhiệt huyết với việc gìn giữ, bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc Dao, ông Siểu đã dành thời gian chép lại tất cả những bài viết trong những cuốn sách cổ đã nhàu nát để gìn giữ nội dung trong những cuốn sách cổ, nhờ đó, con cháu hiểu được phong tục tập quán, truyền thống văn hóa, tín ngưỡng của ông cha. Ông Siểu hy vọng, ngành văn hóa sớm có chương trình bảo tồn những cuốn sách cổ của người Dao để những kho kiến thức, kinh nghiệm quý, có giá trị lớn về mặt văn hóa, tín ngưỡng của tổ tiên người Dao sẽ được tồn tại, được lưu truyền trước những biến động của xã hội, được “đánh thức” và phát huy giá trị trong đời sống hôm nay.

Thanh Thuận