Béo phì vì công nghệ
Béo phì đang trở thành 'đại dịch' trên toàn cầu. Lạm dụng công nghệ được cho là một trong những nhân tố làm tăng nguy cơ mắc béo phì, nhất là ở trẻ em. Tuy nhiên, nếu biết sử dụng hợp lý, công nghệ lại có thể là 'thày thuốc' của chứng bệnh này.
__________________
1. Trong các mục tiêu hàng đầu của năm mới, rất nhiều người trên thế giới mong ước có thể giảm cân và vận động nhiều hơn. Đáng tiếc, đây chính là mục tiêu khó đạt được “một sớm, một chiều” trong bối cảnh cuộc sống tiện nghi ngày nay. Tại các quốc gia phát triển như Mỹ, Anh, Australia…, người dân ngày càng nặng cân hơn, tỷ lệ béo phì ở trẻ em cũng gia tăng. Theo số liệu mới của Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh Mỹ, cứ 10 người lớn Mỹ thì có tới gần 4 người béo phì; cứ 10 trẻ em Mỹ thì có 2 trẻ em béo phì. Nghiên cứu mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Đại học Hoàng gia London cho thấy trong vòng 4 thập kỷ qua, số trẻ em và thanh thiếu niên béo phì từ 5 - 19 tuổi trên thế giới đã tăng hơn gấp 10 lần, từ 11 triệu người vào năm 1975 lên tới 124 triệu người vào năm 2016. Tại Hội nghị châu Âu về chứng béo phì diễn ra ở Vienna (Áo) năm 2018, các nhà khoa học đã cảnh báo tới năm 2045, thế giới sẽ có khoảng 25% dân số mắc chứng béo phì, tăng từ mức 14% của năm 2017.
Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng công nghệ có thể là một tác nhân khiến số lượng người béo phì tăng vọt. Từ khi cách mạng công nghiệp nổ ra, con người bắt đầu dùng nhiều máy móc thay cho lao động chân tay. Con người dùng xe ô tô di chuyển thay vì đạp xe, dùng máy giặt thay vì giặt tay, dùng thang máy thay vì leo bộ…Những công nghệ khuyến khích chúng ta ngồi lỳ một chỗ hàng tiếng, thậm chí cả ngày như: tivi, internet, máy vi tính, trò chơi điện tử…còn nguy hiểm hơn. Chúng khiến con người không đốt cháy được nhiều ca-lo và trở nên lười vận động. Đối với người lớn, phần lớn thời gian ở công sở, chúng ta dán mắt vào màn hình vi tính. Do bận rộn, ngày càng ít người có kế hoạch hàng ngày cho các hoạt động thể chất như chạy bộ, leo núi, bơi lội… Theo tờ The Conversation, ước tính một người ở thời đại đồ đá tiêu hao 1.240 kcal/ngày vào các hoạt động thể chất, trong khi con số này ở một người hiện đại chỉ khoảng 555kcal/ngày. Trong tương lai, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) càng khiến con người ít phải vận động, thậm chí không cần động não nhiều. Các hệ thống AI sẽ thay con người đặt các lịch hẹn, giao tiếp hộ chúng ta, giúp chúng ta đưa ra các quyết định hoặc quản lý cuộc sống hàng ngày. Chúng ta chỉ việc ngồi và hưởng thụ.
Nghiên cứu năm 2010 của Quỹ Kaiser cho thấy trung bình một học sinh tiểu học tiêu tốn 7,5 tiếng/ngày cho việc sử dụng công nghệ, 75% học sinh tiểu học có tivi trong phòng ngủ. Trong khi đó, theo một nghiên cứu của Thụy Sĩ, cứ mỗi giờ thường xuyên xem tivi hoặc chơi điện tử thì nguy cơ béo phì của trẻ tăng gấp đôi. Nghiên cứu của Đại học Harvard cảnh báo số đông trẻ 2 tuổi hiện nay sống ở Mỹ có khả năng cao mắc béo phì vào năm 35 tuổi.
Việc trẻ tiếp xúc quá nhiều với công nghệ dẫn tới các nguyên nhân chính gây béo phì.
Thứ nhất, trẻ càng ngồi nhiều trước màn hình vi tính hoặc tivi thì càng ít có thời gian vận động ngoài trời để đốt cháy năng lượng. Cùng với việc ăn vặt kéo dài, giảm hoạt động thể lực một cách rõ rệt sẽ kéo theo cán cân năng lượng bị lệch “cung” nhiều hơn “cầu”, dẫn tới béo phì.
Thứ hai, việc sử dụng công nghệ như tivi, internet có thể ảnh hưởng tới chế độ dinh dưỡng của trẻ. Theo tạp chí Hội dinh dưỡng Mỹ, có khá nhiều quảng cáo thực phẩm trong các chương trình thiếu nhi trên tivi ở Mỹ là thực phẩm ít dinh dưỡng, nhiều chất béo, nhiều đường. Đây là những thực phẩm gây nguy cơ béo phì cao. Khác với người lớn, trẻ con rất khó phân biệt giữa quảng cáo và các chương trình dinh dưỡng hiệu quả. Do vậy, chúng thường hình thành sở thích ăn uống theo những gì thấy trên tivi, internet.
Thứ ba, ngồi trước màn hình máy tính, tivi, video trò chơi… càng nhiều thì trẻ càng ăn vặt nhiều và ăn không suy nghĩ. Để có thời gian “hòa mình” với công nghệ, trẻ thường ăn các loại thức ăn nhanh ở các cửa hàng tiện lợi như đồ chiên rán, đồ hộp có chứa hàm lượng chất béo cao, dễ hấp thu vào cơ thể gây tình trạng béo phì. Một cuộc điều tra vừa được Cancer Research UK (CRUK) tổ chức đã phát hiện ra mối liên hệ giữa cường độ sử dụng thiết bị công nghệ như điện thoại di động thông minh (smartphone) hay máy tính kết nối internet, với nguy cơ bị béo phì. Theo phân tích của CRUK, những trẻ trong độ tuổi tiểu học sử dụng thiết bị công nghệ, vào internet hoặc chơi game trên 30 phút /ngày có tỷ lệ sử dụng đồ ngọt, nước uống có ga và đồ ăn nhanh nhiều gấp đôi những trẻ cùng độ tuổi khác. Đối với những em chơi game và online trên 3 tiếng/ngày thậm chí còn tự lấy tiền tiêu vặt mua đồ ăn nhanh và bánh kẹo mà không hỏi ý kiến cha mẹ.
Thứ tư, xem tivi, chơi game nhiều sẽ khiến trẻ thức khuya, ngủ không đủ giấc.Việc ngủ ít làm lượng Ghrelin (chất gây cảm giác đói) tăng lên và lượng leptin (chất gây cảm giác no) giảm xuống gây ra cảm giác đói bụng, ảnh hưởng tới chứng ăn nhiều, ăn vô độ gây béo phì thừa cân.
Bên cạnh đó, giấc ngủ còn ảnh hưởng tới quá trình đáp ứng với insulin của cơ thể, trong khi insulin là một hormon quan trọng trong việc điều chỉnh lưu trữ năng lượng. Nếu thiếu ngủ thường xuyên cơ thể có khuynh hướng sản sinh nhiều insulin gây tích lũy mỡ trong cơ thể.
Ở giới học sinh, sinh viên toàn cầu, việc sử dụng smart-phone nhiều giờ trong ngày là chuyện phổ biến. Smart-phone tích hợp rất nhiều chức năng giống máy tính. Người dùng không chỉ gọi điện, gửi tin nhắn, kiểm tra email mà còn có thể tìm thông tin trên Internet, xem Youtube, chơi game trực tuyến, lướt Facebook, Twitter bất cứ đâu và bất cứ lúc nào. Tất cả hoạt động này đều “cổ vũ” cho lối sống ít vận động. Thực tế những người có tần suất sử dụng smart-phone càng cao thì càng có xu hướng tham gia vào các hoạt động tĩnh tại.
2. Tất nhiên, không thể đổ hết lỗi cho công nghệ. Trong thời đại ngày nay, chúng ta cũng không thể nói “không” hoàn toàn với công nghệ, trừ phi bạn muốn chuyển gia đình vào sống trong…hang. Cân bằng giữa việc sử dụng công nghệ có chừng mực và hoạt động thể chất có thể coi là giải pháp tối ưu ngăn ngừa nguy cơ mắc béo phì.
Viện nhi khoa Mỹ khuyến cáo trẻ dưới 2 tuổi không nên ngồi trước bất cứ màn hình nào; trong khi trẻ em và thanh thiếu niên chỉ ngồi trước màn hình tivi, máy tính, điện thoại di động nhiều nhất 1-2 tiếng/ngày. Mỗi ngày trẻ cần ít nhất 90 phút vui chơi và không nên ngưng hoạt động quá 01 tiếng, trừ khi ngủ.
Vậy đâu là giải pháp để trẻ giảm thời gian sử dụng công nghệ nhằm tránh mắc béo phì? Câu trả lời là ở chính các bậc phụ huynh, bởi phụ huynh là người trực tiếp nuôi trẻ. Theo Viện nhi khoa Mỹ, phụ huynh cần là tấm gương tốt nhất để con cái noi theo. Phụ huynh cần tạo dựng cho con thói quen tắt tivi khi ăn tối, rời khỏi bàn máy tính sau một thời gian sử dụng, giới hạn thời gian chơi game của con. Phụ huynh cũng cần tăng cường thời gian tập thể dục cùng con cái…
Các chuyên gia y tế cho rằng để duy trì vóc dáng bình thường và giảm nguy cơ béo phì, mọi người phải tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày và tập 5 lần/tuần. Nhiều cha mẹ đã thừa nhận, việc đăng ký cho trẻ tham gia các lớp tập gym hoặc đá bóng có tác dụng giúp trẻ rời xa các thiết bị công nghệ, đồng thời phát triển mối quan hệ với những đứa trẻ khác.
Ngoài ra, có thể dùng chính công nghệ để “trị” nguy cơ béo phì. Các video trực tuyến có thể hướng dẫn người lớn và trẻ em về bất cứ môn thể thao nào mà họ thích. Mọi người có thể xem online kỹ thuật cơ bản của bóng rổ, bóng đá…, sau đó chơi ở ngoài trời. Khi một ai đó yêu thích chạy bộ, họ có thể dùng Google Map để tìm kiếm những cung đường chạy hấp dẫn. Trên thế giới, các công ty công nghệ đã phát triển loại hình trò chơi điện tử “thực tế ảo” được gọi là “exergames” (game hoạt động) – một kiểu kết hợp giữa giải trí và thể dục, buộc người chơi luôn di chuyển, từ đó tăng cường hoạt động thể chất. “Exergaming” gồm các trò chơi như nhảy múa nhịp nhàng, mô phỏng thể thao “ảo” như đạp xe “ảo”, đấm bốc “ảo”... Một số trò chơi điện tử khác dù không thiết kế với mục đích tăng cường hoạt động thể chất song thực tế lại mang tới điều này cho người chơi. Ví dụ, chỉ trong vòng 2 tháng, những người chơi Pokemon Go đã đi bộ 4,6 tỷ km để săn bắt Pokemon.