Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

1/3 số người sử dụng internet trên thế giới là trẻ em

1/3 số người sử dụng internet trên thế giới là trẻ em. (Ảnh minh họa: Kiều Giang)

Người lớn tiếp nhận thế giới công nghệ số internet giống như một phần của cuộc sống, họ nhìn nhận và phát triển internet giống như công cụ mang lại những tiện ích xã hội cho họ. Trẻ em thì không như vậy, với sự phát triển và những công cụ kết nối do internet mang lại, trẻ em sử dụng và tiếp nhận internet giống như môi trường giao tiếp cuộc sống của mình, đó là cách thức trẻ tiếp xúc với thế giới, liên lạc với bạn bè, học tập, các trò chơi giải trí và thậm chí với các thành viên trong gia đình. Có thể khẳng định rằng, thế giới số là môi trường giao tiếp mà bất kỳ một trẻ em nào cũng cần được tiếp xúc và đó là quyền để giao lưu, trao đổi, học hỏi, tận dụng những lợi ích mà internet mang đến cho xã hội. Hiện nay, trẻ em chiếm đến 1/3 số người sử dụng internet trên toàn thế giới, những chủ nhân tương lai đang hình thành nhân cách và học hỏi những kinh nghiệm cả từ cuộc sống ngoài đời thực cũng như cuộc sống trên mạng. Những rủi ro ngoài đời thực cũng như những rủi ro trên mạng có nhiều điểm khá tương đồng nhưng vẫn có những điểm khác biệt do sự khác biệt về tính chất vật lý giữa hai môi trường.

Theo số liệu của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), thế giới có khoảng 2,2 tỷ người ở độ tuổi dưới 18, biến trẻ em thành nhóm đối tượng dễ tổn thương có dân số lớn nhất trong xã hội. Những rủi ro tiềm ẩn trẻ em phải đối diện trên internet bao gồm: sự riêng tư và thông tin cá nhân của trẻ em; văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em; xâm hại tình dục trẻ em, mại dâm trẻ em và buôn bán trẻ em; bắt nạt trực tuyến; trẻ em tiếp cận những nội dung có hại qua công nghệ thông tin và truyền thông; sử dụng quá mức và nghiện.

Trong đó, vấn đề sử dụng internet, công cụ trực tuyến để tấn công, lạm dụng tình dục trẻ em đang trở thành vấn nạn không chỉ của bất kỳ một quốc gia nào mà đó là cuộc chiến của tất cả các quốc gia trên thế giới. Thế giới hội nhập đồng nghĩa với việc các quốc gia cần nhanh chóng tham gia kết nối internet, đẩy mạnh sự phát triển kinh tế nhưng điều đó cũng đồng nghĩa với việc các quốc gia đều cùng tham gia cuộc chiến về bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Cũng theo UNICEF, trong đại dịch COVID-19, cuộc sống của hàng triệu trẻ em tạm thời bó hẹp trong gia đình và màn hình máy tính, ti vi. Hơn 1,5 triệu trẻ em và thanh thiếu niên bị ảnh hưởng do các trường học ở hầu hết các quốc gia đóng cửa do dịch bệnh. Trong thời gian này, học sinh học tập, giao lưu nhiều hơn trên mạng Internet.

Việc dành nhiều thời gian hơn trên các nền tảng ảo có thể khiến trẻ em dễ bị bóc lột tình dục, dụ dỗ và lừa gạt bởi nhiều kẻ xấu đang tìm cách lợi dụng tình hình dịch COVID-19. Bên cạnh đó, trẻ cũng dễ tiếp xúc với các nội dung độc hại, bạo lực, gia tăng nguy cơ bị bắt nạt trên mạng…

Thực trạng tại Việt Nam

Bảo vệ sự an toàn cho trẻ em trên không gian mạng là trách nhiệm của gia đình và xã hội. (Ảnh minh họa: Kiều Giang)

Trẻ em trên thế giới nói chung và trẻ em Việt Nam nói riêng đã được tiếp cận với internet từ rất sớm, thực tế đã tồn tại song song cùng với sự hình thành của trẻ ngay từ khi còn trong bụng mẹ. Thế giới quan của trẻ không còn bị thu hẹp trong khoảng không gia đình, trường học mà đã vươn đến các mối quan hệ vượt biên giới quốc gia. Trẻ có thể truy cập các nguồn thông tin đa chiều, ngập tràn trên internet về giáo dục, thông tin y tế, điều này giúp trẻ tăng khả năng nghiên cứu về mọi chủ đề quan tâm và giúp các em bày tỏ ý kiến của mình đối với bạn bè, gia đình và xã hội.

Theo báo cáo mới nhất của Viện Nghiên cứu quản lý phát triển bền vững và Tổ chức cứu trợ trẻ em Quốc tế tại Việt Nam tại các thành phố lớn trên toàn quốc, Việt nam có đến 96,9% trẻ có sử dụng mạng internet cho nhiều mục đích khác nhau như học hành, giải trí, tìm kiếm thông tin và chơi game. Cứ 3 trẻ em thì có 2 trẻ có thể kết nối trực tuyến, trẻ có thể tiếp cận internet qua các thiết bị như điện thoại, máy tính của cá nhân, của người thân, ở trường và ngoài quán internet.

Trẻ tiếp cận internet từ rất nhiều cách khác nhau như: tiếp cận từ điện thoại di động của cá nhân (57,8%), máy tính ở nhà (45,9%), điện thoại di động của người thân (45,3%), ngoài quán internet (13,5%). Riêng nhóm học sinh trong nhà trường có một số trẻ trả lời được tiếp cận internet qua máy tính ở trường học (23,6%).

Trẻ sử dụng internet chủ yếu để học hành/nghiên cứu (83,1%), xem phim/ca nhạc (71,5%), xem các chương trình giải trí/đọc tin tức (70,9%), giao lưu, kết nối bạn bè (71,2%) và chơi trò chơi điện tử/trực tuyến (58,7%).

Các con số trên cho thấy, tại Việt Nam số lượng trẻ tuổi thanh thiếu niên sử dụng mạng internet khá cao, trẻ sử dụng trong cả mục đích dành cho học hành nghiên cứu cũng như truy cập thông tin. Số tỷ lệ phần trăm cho cả hai mục đích này khá tương đương. Trong những rủi ro đối với trẻ em trên môi trường mạng, xâm hại tình dục trẻ em là một trong những rủi ro có thể dẫn đến tổn thương tâm lý và cơ thể suốt đời.

Những năm gần đây, với sự phát triển vượt bậc về công nghệ đã dẫn đến những thách thức mới trong vấn đề xâm hại tình dục trẻ em trên môi trường mạng. Các hình thức mới được áp dụng bao gồm: Tiền kỹ thuật số (Cryptocurrency) và nền tảng truyền thông mã hóa đầu cuối (end-to-end encrypted platform) gây khó khăn cho lực lượng điều tra trong việc thu thập chứng cứ xâm hại tình dục; Dark Web là những website được ẩn giấu, không được đánh chỉ mục từ các bộ tìm kiếm, được che giấu nội dung và chỉ truy cập được từ một số trình duyệt được phép.

Do đó các chính sách, tiêu chuẩn, công cụ bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng cũng phải xem xét các xu hướng công nghệ mới, các hình thức xâm hại và kỹ thuật mới để hạn chế các rủi ro và đảm bảo khả năng ứng phó và xử lý tội phạm xâm hại theo quy định của pháp luật.

Theo báo cáo hình ảnh lạm dụng trẻ em trên không gian mạng năm 2018, Việt Nam có 706.435 báo cáo hình ảnh xâm hại trẻ em, chỉ đứng sau Inodesia trong khu vực.

Cục trưởng Cục Trẻ em (Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội) Đặng Hoa Nam cho biết, trong thời gian giãn cách xã hội do đại dịch, Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 nhận được rất nhiều cuộc gọi của trẻ em và các bậc phụ huynh. Trong đó, nhiều phụ huynh bày tỏ băn khoăn, lo lắng về việc con em sử dụng các thiết bị công nghệ truy cập mạng trong thời gian dài, điều này thể hiện mối quan tâm rất lớn của gia đình đối với vấn đề này.

Tuy nhiên, trong thời đại 4.0, internet là một phương tiện cung cấp thông tin, giải trí, không thể thiếu trong đời sống, kể cả với trẻ em. Vì thế phụ huynh, người làm giáo dục, những nhà hoạch định chính sách cần có trách nhiệm chung tay bảo vệ hệ sinh thái, đảm bảo an toàn trên môi trường mạng. Những thực tế trên đòi hỏi chúng ta cần hoạt động kiên quyết hơn nữa để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.

Giải pháp nào để bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng?

Tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội Khóa XIV, tháng 5/2020, Quốc hội tiến hành giám sát tối cao việc thực hiện chính sách, pháp luật phòng, chống xâm hại trẻ em theo hình thức trực tuyến. Các đại biểu quốc hội cho ý kiến, trong thời đại số, việc cấm trẻ em tham gia không gian mạng là hạn chế cơ hội tiếp cận thông tin, tri thức của trẻ. Thay vì cấm, phải hướng trẻ đến kiến thức, kỹ năng để trẻ khai khác thông tin mạng an toàn

Nhận thức được những ưu điểm và phòng ngừa rủi ro trong thời đại phát triển công nghệ số, Bộ Thông tin và Truyền thông đã giao Cục An toàn thông tin chủ trì xây dựng và đề xuất Đề án Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2020 - 2025 trình Thủ tướng Chính phủ. Đề án được xây dựng căn cứ trên nhu cầu thực tế, nhất thiết cần xây dựng một môi trường internet an toàn cho trẻ em. Một khảo sát đã được thực hiện nhanh với số lượng 1.025 trẻ em ở các độ tuổi, vùng miền khác nhau càng cho thấy mong muốn của người dân, đặc biệt các em nhỏ về nhu cầu sử dụng internet an toàn.

Tháng 5/2021, Bộ Thông tin và Truyền thông đã trình Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Kế hoạch “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2020 - 2025” triển khai các nhiệm vụ về bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng.

Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị 23/CT-TTg ngày 26/5/2020 về tăng cường các giải pháp bảo đảm thực hiện quyền trẻ em và bảo vệ trẻ em, Bộ Thông tin và Truyền thông đã ban hành Quyết định thành lập Mạng lưới bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, đây là một trong những những đầu mục hoạt động Bộ triển khai tại Quyết định 2264/QĐ-BTTTT nhằm đẩy mạnh công tác bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng trong thời gian tới.

Tuy nhiên, để triển khai được các hoạt động bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng không chỉ là nhiệm vụ riêng của các cơ quan chính phủ (Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo…) mà đó là sự chung tay, phối kết hợp của các tổ chức (Unicef, Worldvisison, Childfund, MSD….), doanh nghiệp trong và ngoài nước. Mỗi một đơn vị, một cá nhân đều đóng góp vào việc nâng cao nhận thức cá nhân, cộng đồng trong việc tự bảo vệ mình, con em mình khi tham gia môi trường mạng để đảm bảo mỗi cá nhân được an toàn, bình đẳng khi sử dụng mạng internet.

Một trong những biện pháp hiệu quả nhất mà cho đến nay không chỉ Việt Nam mà tất cả các quốc gia đang hướng tới là trang bị cho trẻ em nhận thức về các nguy cơ, rủi ro trên môi trường mạng, kỹ năng tự bảo vệ mình và tìm kiếm sự giúp đỡ khi gặp các vấn đề trong quá trình tương tác trên không gian mạng. Việc này đòi hỏi các cơ quan chức năng, thầy cô, cha mẹ và những người chăm sóc trẻ trang bị cho trẻ những kiến thức căn bản khi tham gia môi trường mạng.

Bên cạnh đó, Chính phủ và doanh nghiệp cần đặt mục tiêu tạo lập Hệ sinh thái sản phẩm ứng dụng Việt đáp ứng nhu cầu học tập, giải trí của trẻ em trên môi trường mạng, trong đó khuyến khích sử dụng các sản phẩm, dịch vụ do doanh nghiệp Việt Nam phát triển tại các cơ sở giáo dục, chăm sóc trẻ em. Để tạo được hệ sinh thái này, các doanh nghiệp số sẽ được hỗ trợ, khuyến khích phát triển sáng kiến, cung cấp các giải pháp kỹ thuật an toàn, thông tin bảo vệ trẻ em tương tác an toàn trên môi trường mạng./.

Thu Lan